Забойства Вільгельма Кубэ (гісторыка-дакументальнае эсэ). Частка 6.
Усё, што адбывалася 21 верасня, у дзень забойства Вільгельма Кубэ, у доме генеральнага камісара Беларусі, мы можам даведацца толькі са слоў самой Алены Мазанік. Другіх дакументальных крыніц няма. (На здымку: Марыя Осіпава)
Усё, што адбывалася 21 верасня, у дзень забойства Вільгельма Кубэ, у доме генеральнага камісара Беларусі, мы можам даведацца толькі са слоў самой Алены Мазанік. Другіх дакументальных крыніц няма.
(На здымку: Марыя Осіпава)
Хроніка забойства
«Я предложила ему [офицеру] спуститься вниз позавтракать. А если позвонит телефон, я быстро вас позову, — сказала я. — Он охотно согласился… Я стала торопиться,
каждую минуту могла возвратиться Янина. Обежав все комнаты и убедившись, что никого нет, я проскользнула в спальню Кубе. В руках у меня была мина, завернутая в детские штанишки, — скажу, в
случае чего, искала, мол, здесь нитки для штопки. Когда я проходила комнаты, все время окликала жену Кубе, так как боялась, что, может быть, кто-нибудь еще есть в доме. В спальне я быстро положила
мину между матрацем и пружинами, ближе к головной части кровати. Заложив мину, я села на кровать — проверила, не чувствуется ли мина... И вот тут-то все чуть не сорвалось…
Только я успела встать с кровати, как в дверях спальни появился дежурный офицер. Он подозрительно посмотрел на меня и строго спросил, что я здесь делаю одна, почему нахожусь в комнате, уборка которой
поручена другой (все комнаты другого этажа убирала другая прислуга, а я убирала весь третий этаж, кабинет Кубе, столовую, комнату Аниты и еще несколько комнат для гостей). В эту минуту спустилась
вниз Янина.
Янина была очень красивая девушка. Я знала, что она нравится этому офицеру и сейчас только она сможет меня выручить. Я обратилась к ней со словами: «Яня, дорогая, поцелуй, пожалуйста,
господина офицера, он такой злой сегодня, обещай, что ты сегодня вечером с ним встретишься!» Янина кокетливо взглянула на офицера и, приблизившись, сочно поцеловала его в губы…
Только после этого я объяснила офицеру, зачем я сюда пришла, и что мне тут надо. «Я хотела заштопать эти штанишки, а нитки находятся тут», — сказала я. После поцелуя Янины
офицер хотя и подобрел, но строго сказал мне, чтобы я раз и навсегда запомнила, что, когда в комнате никого нет, я не имею права входить в нее. Я сказала, что этого больше никогда не будет, я больше
никогда сюда не зайду, и попросила его, чтобы он не говорил об этом Кубе и Аните, а то мне здорово влетит.
Офицер внимательно осмотрел спальню, заглянул в тумбочку, открыл гардероб, поднял на кровати подушку, одеяло и сказал: «Можешь идти, русская свинья, чтоб твоего духу здесь больше не
было!» Я еще раз извинилась и вышла. В кабинете Кубе я взяла пачку лучших сигарет и, отдавая их офицеру, сказала, что это ему за его доброту ко мне, что эти сигареты подарил мне сам господин
Кубе. Он взял их с большим удовольствием, а я сошла вниз, взяла пальто, портфель, сумку и сказала, что с разрешения Кубе ухожу к зубному врачу. Если зуб удалю, то на работу больше не приду. Мне
разрешили уйти…»
У 10 гадзін 15 хвілін раніцы Мазанік заклала міну.
11 гадзін. Марыю Барысаўну Осіпаву, Алену Рыгораўну Мазанік і яе сястру Валянціну Рыгораўну Шчуцкую з дзецьмі вывез за горад на грузавой машыне Мікалай Фурс — шафёр кінатэатра, дзе
дырэктарам быў Мікалай Васільевіч Пахлябаеў.
Шафёр давёз жанчын да вёскі Вішнёўка. Далей праз вёску Вяча, пехам і на конях (падводзе) уцякачкі дабраліся да базы партызанскага атрада Фёдарава ў вёску Янушкавічы, якая месцілася ў 7 кіламетрах ад
горада Лагойска.
Тут яны і даведаліся, што ноччу ў выніку выбуху міны Кубэ быў забіты. У кастрычніку 1943 года з Бягомльскага партызанскага аэрадрома жанчыны разам з Фёдаравым вылецелі ў Маскву.
22 верасня (серада). У першай гадзіне ночы Кубэ вярнуўся дадому і, сказаўшы Аніце, што дрэнна сябе адчувае, адразу лёг у ложак.
У 2 гадзіны 15 хвілін у спальні генеральнага камісара Беларусі выбухнула міна. Вільгельм Кубэ быў забіты. «Спасать было уже некого. От мужа почти ничего не осталось. Если бы я в этот вечер
находилась ближе к его кровати, меня бы тоже разорвало», — расказвала пазней Аніта Кубэ.
Міну, якой быў забіты Вільгельм Кубэ, вынайшлі англічане. Яна невялікая: 200 грамаў узрыўчаткі. Калі цыліндр дыяметрам 10 см і вышынёю 14 см у думках разрэзаць па вышыні ўздоўж папалам, палавінкі і
будуць мінамі. У тарцы міны знаходзіцца адтуліна, куды ўстаўляўся механізм. На канцах упоперак па плоскасці былі прымацаваны два моцныя магніты. Спрацоўвае міна па прынцыпу супраціўлення матэрыялаў.
Свінец, як вядома, валодае пастаянствам да нагрузак. Калі на некалькіх свінцовых нітках падвесіць аднолькавы груз, праз нейкі час груз абарвецца амаль адначасова на ўсіх нітках.
Прынцып дзеяння механізма міны такі: спіральная спружына з сілай цягне свінцовую нітку. У разліковы (запраграмаваны) час свінцовая нітка абрываецца — спружына пасылае баёк у капсулу
дэтанатара і адбываецца выбух. Усе спіральныя спружыны ў механізме аднолькавай сілы. А свінцовыя стрыжні (дрот), якія ўтрымліваюць спружыну, па дыяметру розныя. Чым меншы дыяметр, тым хутчэй будзе
выбух і наадварот, чым большы дыяметр, тым больш часу на абрыў ніткі спружыны, і часу на ўзрыў будзе больш. Зыходзячы з гэтага прынцыпу і пабудавана сетка ўзрыву ад 1-й гадзіны да 48, чаргуючыся праз
3 гадзіны: 1, 3, 6, 9, 12, 15, 18, 21, 24, і гэтак далей.
Якога тэрміну механізм узрыву міны — указваецца адзнакай чорнай лічбы, прымацаванай да механізма. Спружына ў механізме заўсёды знаходзіцца ў сціснутым стане, яе ўтрымлівае загваздка. Каб
загваздка выпадкова не выскачыла з гнязда (адтуліны міны), і не адбыўся раптоўны і незапланаваны самаспуск, загваздка замацавана другой загваздкай. Бяспека гарантавана на 100%.
Роўна за 24 гадзіны да ўзрыву трэба дастаць адну за адной дзве чэкі, надзець на канец механізма дэтанатар у форме латуннай трубачкі дыяметрам 8 мм, даўжынёю — 40 мм, устанавіць механізм у
адтуліну міны і сілай рукі засунуць настолькі, колькі ён увойдзе ад націску рукі.
Міну трэба закласці знізу ложка, дзе заканчваецца падушка, каб ахвяра целам не давіла на міну, бо тая можа ўперціся ў грудзі ці спіну, але і не пад падушку, бо чалавека можа падкінуць выбухам на
падушцы, і ён застанецца жывым і непашкоджаным.
Аніта Кубэ з сынамі
Англійская міна ў дзеянні бязгучная, не цікае, не шыпіць і не пішчыць.
Але вось што цікава. Мазанік да 7 гадзін раніцы прыходзіць на службу ў дом гаўляйтара. Зыходны час — 2 гадзіны ночы. Яна не можа ведаць дакладна, калі закладзе міну. Ці раніцай, ці днём, ці
падвечар. Каб прадбачыць, што на 2 гадзіны ночы, трэба браць з сабой цэлы набор механізмаў. А гэта зрабіць у тых умовах было проста немагчыма.
У спакойных абставінах яшчэ можна запусціць міну з 8 гадзін раніцы да 2 гадзін ночы на 18 гадзін. Такіх мін у партызанскім атрадзе «Дима» проста не было. Былі толькі 24-гадзінныя
міны. Міну можна пусціць у ход дома, і спакойна (і трэба так сябе трымаць!) ісці на работу. У які час пакласці — значэння не мае. Толькі б закласці ў ложак туды, куды трэба.
Міна, якая знішчыла Кубэ, была накіраванага дзеяння — гэта значыць, разлічаная на ліквідацыю аднаго чалавека; яе падклалі на тое месца, дзе спаў менавіта Кубэ.
І тут узнікае такое далікатнае пытанне: дык адкуль жа дакладна ведала (ці магла ведаць) Мазанік, дзе, на якім баку ложку спаў гаўляйтар, на якой адлегласці лёг спаць так, каб міна якраз была
падкладзена пад яго левы бок у раёне сэрца. Вылічыць гэта можна было толькі ведаючы і бачачы, дзе ён клаўся спаць. Значыць, трэба было быць там, каля яго, разам з ім. І непасрэдна бачыць, як ён
клаўся спаць на ложак.
Але Мазанік піша, што прыборку ў спальні было даручана рабіць іншай пакаёўцы.
Вось як! А кажуць, партызаны падарвалі Кубэ — аднак яны нават не ведалі размяшчэння пакояў у доме, дзе жыў і працаваў гаўляйтар.
А Мазанік у той час не была ні падпольшчыцай, ні партызанкай!
У ноч, калі быў забіты Кубэ, яго пераемнік К. фон Готберг, адкрыты прыхільнік жорсткіх метадаў ваеннай палітыкі, выклікаў да сябе начальніка паліцыі парадку Э. Герфа, адказных чыноўнікаў СС і СД і
абвясціў ім пра неабходнасць бязлітаснага пакарання насельніцтва горада Мінска.
22 верасня (удзень). З мінскай турмы сагналі 300 вязняў у адну камеру, а потым за імі прыехалі «душагубкі». І ў наступныя дні ў Мінску праводзіліся шматлікія карныя акцыі, падчас
якіх было схоплена і расстраляна без суда і следства 2000 чалавек, а значна большую колькасць людзей кінулі за краты.
Нацысты жорстка адпомсцілі за смерць генеральнага камісара Беларусі. Пасля забойства Кубэ было расстраляна 300 мінскіх закладнікаў. Усяго за смерць В. Кубэ было знішчана 3 тысячы жыхароў Мінска
— ні ў чым не вінаватых людзей! Я ж лічу, што гэта лічба значна заніжана. Ёсць яшчэ і іншыя лічбы: загінулі 6–10 тысяч чалавек!
«Страшные злодеяния в Минске после убийства Кубе были совершены по приказу нашего начальника СС и полиции Готтберга … В последующие дни полицией совместно с СД были проведены
облавы. Схваченные на улицах и в домах ни в чем не повинные люди, в том числе женщины и дети, были расстреляны… В этих облавах было расстреляно две тысячи человек, и значительно большее
число заключено в концлагерь», — паказаў узяты ў палон 7 мая 1945 года брыгадэнфюрэр СС Э. Герф, які на момант забойства Кубэ ў Мінску быў начальнікам паліцыі парадку ў
Беларусі.
22 верасня (удзень). Траян, яшчэ не ведаючы аб смерці Кубэ, прыехала ў Мінск на жаночым нямецкім веласіпедзе, каб аддаць Мазанік міну. Міна ляжала ў каробцы ад торта. Па Мінску ўжо ішлі аблавы,
вобыскі і забойствы. Выехаць з Мінску ў яе ўжо не было ніякага шансу. Але дапамог выпадак. Траян сустрэлася з чэхамі — салдатамі вермахта. Настрой у іх быў дрэнны, паразніцкі. Яны дапамаглі
жанчыне выйсці з Мінска. Больш таго, да партызанаў разам з ёй пайшоў адзін чэшскі салдат.
23 верасня (чацвер) і ў наступныя дні ў горадзе Мінску паўсюдна праходзілі аблавы.
23 верасня. У Мінску адбылася жалобная паніхіда. У 10 гадзін раніцы труну з целам Вільгельма Кубэ вынеслі з нямецкага ваеннага шпіталя і ўстанавілі на лафеце гарматы. Пад гукі жалобнага маршу
працэсія на чале з чатырма сцяганосцамі і ганаровай вартай з прадстаўнікоў вермахта, люфтвафэ і ахоўнай паліцыі накіравалася ў Першы салдацкі дом (даваенны Дом Чырвонай Арміі).
У першых шэрагах ішоў генералітэт на чале з рэйсхкамісарам «Остланд» Лозе, вышэйшыя чыны Генеральнага камісарыята Беларусі і кіраўніцтва НСДАП у Беларусі. Уздоўж вуліц шэрагамі
стаялі супрацоўнікі цывільнай акупацыйнай адміністрацыі, Мінскай дырэкцыі імперскай чыгункі і Цэнтральнага гандлёвага таварыства «Усход».
Пад гукі нямецкіх народных песень труна была ўнесена на сцэну Франтавога тэатра ў памяшканні Першага салдацкага дома.
Рэйхсміністэрства па справах акупаваных усходніх тэрыторый паведаміла з Берліна, што Гітлер загадаў правесці пахаванне Кубэ на дзяржаўным узроўні.