Дасье ў карыкатурах. Гітлер нашага часу

6 верасня стала вядома, што экс-прэзідэнт Зімбабвэ Роберт Мугабэ памёр ва ўзросце 95 гадоў. Няма сумненняў, што нябожчык быў адным з самых арыгінальных дыктатараў 21-га стагоддзя.

Спачатку наўрад ці хто мог падумаць, што Роберт Мугабэ (нар. 1924) увойдзе ў гісторыю як эталон дыктатара і аўтакрата. Перад тым, як пасці ў палітыку напрыканцы 60-х, ён атрымаў дыплом бакалаўра педагогікі і бакалаўра эканомікі Лонданскага ўніверсітэта. Так ці інакш яго крытыка расавай дыскрымінацыі ў былой брытанскай калоніі Радэзія каштавала яму 10 гадоў турмы. Пакінуўшы турму, Роберт пайшоў у партызаны, працягнуўшы барацьбу з белымі кіраўнікамі краіны. З вайны Мугабэ выйшаў пераможцам, паколькі ўрад Радэзіі пагадзіўся на спыненне агню і перамовы. У канчатковым выніку перамоўны працэс прывёў да стварэння новай краіны Зімбабвэ, прэм'ерам якой стаў герой сюжэту. Гэту падзею вітаў увесь прагрэсіўны свет, а польскі мастак Святаслаў Граткоўскі прысвяціў навінам з Зімбабвэ свой малюнак.

Аднак неўзабаве ўсё пайшло не так. Першае, што зрабілі пераможцы, пачалі высвятляць, хто сярод іх галоўны. Вайна зацягнулася амаль на дэкаду і скончылася ўсталяваннем адзінаасобнай улады Роберта Мугабэ, які ў 1987-м абвясціў сябе прэзідэнтам. Пасля гэтага ён будзе пераабраны яшчэ 5 разоў і кожны раз на фоне пераследу апазіцыі (аж да выкідання з высокага паверха і збіцця яе лідара), катаванняў, ушчамлення свабоды думкі і сходаў. У свае перамогі ён бачыў руку Бога, а самога сябе называў «Гітлерам нашага часу». Нядзіўна, што карыкатурыст шведскай Sudsvenkan такім чынам убачыў выбары ў Зімбабвэ.

У пачатку 2000 года ў краіне пачаліся стыхійныя масавыя захопы ферм, якія належалі белым уладальнікам. Калі суд прызнаў захоп незаконным, Мугабэ назваў белых фермераў «ворагамі дзяржавы» і заклікаў да аднаўлення гістарычнай справядлівасці, паабяцаўшы надзяліць зямлёй мільён тубыльцаў. Так пачаўся «чорны перадзел» — рэквізіцыя прыкладна 3000 ферм белых фермераў плошчай у 5 млн га. Яе заключным акордам стала заява Мугабэ ўлетку 2002-га, калі ён запатрабаваў, каб усе белыя фермеры (прыкладна 4 тысячы чалавек) пакінулі краіну. У адваротным выпадку ім пагражала два гады турмы. Да восені таго ж года 90% белых фермераў у страху за сваё жыццё збеглі, што выклікала хвалю крытыкі і прывяло да санкцый супраць Зімбабвэ. А апісаную радыкальную аграрную рэформу часопіс The Economist параўнаў са спробай выразаць у зебры белыя палосы.

Лічыцца, што «чорны перадзел» толькі пагоршыў цяжкую эканамічную сітуацыю ў краіне. У 2007 годзе 10 млн чалавек з 12 млн насельніцтва пражывалі за мяжой беднасці. Беспрацоўе дасягнула 80-85 адсоткаў. Аднак самай прыкметнай праявай крызісу сталі працэсы на валютным рынку. Да пачатку 2008 года інфляцыя ў Зімбабвэ дасягнула сусветнага рэкорду - 100 580%, Гэты рэкорд быў пабіты праз год, калі інфляцыя дасягнула ўжо 321 000 000%. Увядзенне купюры вартасцю 100 трлн зімбабвійскіх долараў не паўплывала на тэндэнцыю. І праз кароткі прамежак часу ўрад пайшоў на даларызацыю эканомікі — дазволіў выкарыстоўваць любыя замежныя валюты. На карыкатуры мясцовага выдання Nehanda Мугабэ вучыць дзяцей лічбам на новым банкнотах - квадрыльён (15 нулёў), кванціліён (18 нулёў) і г.д.

Зрабіўшы стаўку на сілавікоў, Мугабэ ў выніку дапусціў памылку. 15 лістапада 2017 года ваенныя выйшлі з-пад кантролю і змясцілі гаранта і яго сям'ю пад хатні арышт. Уся вертыкаль улады тут жа павалілася. Праўладная партыя адхіліла Роберта ад кіраўніцтва, а парламент высунуў ультыматум, згодна з якім той павінен быў пакінуць прэзідэнцкі пост пад пагрозай працэдуры імпічменту. 21 лістапада Роберт Мугабэ накіраваў спікеру заяву аб адстаўцы. Як і трэба было чакаць пераварот мала паўплываў на ўзровень жыцця ў краіне, што дазволіла Мугабэ праз нейкі час марыць пра рэванш. Аднак смерць 6 верасня не дазволіла рэалізавацца амбіцыйным планам. На думку нідэрландскага мастака Хайо дэ Рэйгера, цяпер палітык знаходзіцца ў пекле. Зрэшты, там ён адчувае сябе дастаткова нармальна, паколькі Зімбабвэ за час яго праўлення таксама стала нагадваць пекла.

Застаецца дадаць адзін забаўны нюанс. Нягледзячы на ​​шквал крытыкі ў свой адрас, абвінавачванні ў парушэннях правоў чалавека, фальсіфікацыі выбараў і пераслед апазіцыі, Мугабэ працягвае захоўваць папулярнасць сярод значнай часткі насельніцтва Зімбабвэ і жыхароў афрыканскага кантынента. Для іх ён прыклад палітыка, які можа дзеля гістарычнай справядлівасці (вяртанне зямель тубыльцам) ахвяраваць сваёй міжнароднай рэпутацыяй. Пры ўсіх жахах дыктатуры 90% жыхароў Зімбабвэ атрымалі ў час Мугабэ пачатковую адукацыю і могуць свабодна чытаць і пісаць. Для афрыканскіх краін гэта вельмі салідная статыстыка. Супярэчлівую прыроду ўчынкаў нябожчыка праілюстраваў мастак арабскага выдання Khalles Times. Спадчына Мугабэ, на яго думку, уключае ў сябе такія супярэчлівыя рэчы як выбітную ролю ў афрыканскім вызваленчым руху, так і дыктатарскія замашкі.