Дасье ў карыкатурах. Самы незвычайны путч у гісторыі
Ваенныя перавароты, аказваюцца, могуць быць і прагрэсіўнымі. Да такіх падзеяў адносіцца партугальская рэвалюцыя гваздзікоў, якая адбылася роўна 48 гадоў таму 25 красавіка 1974 года.
Другая сусветная вайна ў Еўропе завяршылася ў маі 1945 года, аднак аўтарытарныя рэжымы існавалі ў Старым Свеце аж да сярэдзіны 1970-х гадоў. Напрыклад, захавалася дыктатура пад назвай «Новая дзяржава» ў Партугаліі. Па сутнасці, «Новая дзяржава» з дыктатарам Антоніа Салазарам начале ўяўляла сабой рэжым правага клерыкальнага толку, шмат у чым падобны на італьянскі фашызм. Аднак паколькі антыкамунізм Салазара імпанаваў заходнім краінам, «Новая дзяржава» працягвала існаваць і падчас «халоднай вайны».
Акрамя таго, на Захадзе не забывалі, што ў гады Другой сусветнай Партугалія прымудрылася адкрыта не падтрымаць Гітлера. Дарэчы, мяркуючы па ўсім, нацыстам гэта таксама не вельмі падабалася. На прапагандысцкай фашысцкай карце 1942-га года практычна ўся Еўропа ваюе з Савецкім Саюзам, акрамя Партугаліі, якая чамусьці глядзіць у іншы бок.
У 1971-м Салазар памёр, аднак новае кіраўніцтва не наважылася на рэформы, хоць неадэкватнасць існуючай мадэлі на фоне сусветных трэндаў была відавочная ўсім. У дадатак у гэты момант выбухнулі паўстанні ва ўсіх партугальскіх калоніях у Афрыцы (Ангола, Мазамбік і Гвінея-Бісаў). Каланіяльная вайна паглынала 42% бюджэту, што заканамерна выклікала эканамічны крызіс у метраполіі. Акрамя таго, нават самыя кансерватыўна настроеныя партугальцы разумелі, што шанцаў на перамогу мала. Акрамя СССР і Кітая антыкаланіяльны рух пачала падтрымліваць грамадскасць шматлікіх краін Захаду. Як ілюстрацыя — тагачасны нямецкі плакат у знак салідарнасці з партызанамі Анголы.
У такой сітуацыі выбух быў непазбежны. У яго авангардзе аказаліся малодшыя афіцэры незадаволеных т.зв. дэкрэтамі 1973 года. Згодна з імі, выпускнікі ўніверсітэтаў, праз два-тры гады вайсковай службы атрымлівалі званне капітана і салідныя льготы. Як правіла, такімі выпускнікамі былі дзеці партугальскай эліты. У той час як кадраваму афіцэру з ніжэйшых слаёў грамадства каб атрымаць званне капітана трэба было служыць па 12 гадоў. Афіцэры з народу палічылі новыя дэкрэты здзекам. У верасні 1973-га на таемным сходзе была створана паўстанцкая арганізацыя «Рух капітанаў». У яе ўваходзіў і Салгуера Майя, які хутка першым павядзе салдат з казармаў. Пасля перамогі рэвалюцыі ён стане не толькі нацыянальным героем, але і персанажам шматлікіх коміксаў і кніжак. Вокладка адной з тых кніжак
Вясной 74-га ахранка пранюхала пра капітанаў і пачаліся арышты. Таму кіраўніцтва «Руху капітанаў» вырашыла тэрмінова дзейнічаць і запланавала выступ на 25 красавіка. Сілы паўстання былі невялікія: інжынерны полк, школа ваенных адміністратараў, батальён егераў, полк лёгкай артылерыі, тры вайсковыя школы, а таксама яшчэ шэраг частак. Аднак «дзекабрысты» верылі ў поспех. Сігналам да выступлення павінна была стаць перадача па радыё роўна ў гадзіну ночы, у якой выконвалася песня «Грандула, віла Морена».
Дыктар радыёстанцыі спазніўся на пяць хвілін — умоўны сігнал прагучаў пасля гадзіны ночы. Тым не менш, тыя, да каго ён быў павернуты, пачулі яго і пачалі выступленне. У школьных падручніках гісторыі гэты момант партугальскай гісторыі праілюстраваны наступным чынам.
Адразу пасля выхаду з казармаў мяцежнікі рыхтаваліся да цяжкіх сутычак. Меркавалася, што верныя ўраду сілы акажуць жорсткі супраціў, і супрацьстаянне можа зацягнуцца да трох тыдняў. А далей здарылася тое, на што, здаецца, не разлічвалі нават самі паўстанцы. На сустрэчу іх падраздзяленням сталі выходзіць жыхары Лісабона з кветкамі. Паўстанцаў сустракалі як вызваліцеляў. Да паловы дзясятай раніцы 25-га красавіка ў Лісабоне ўсе падраздзяленні арміі перайшлі на бок «капітанаў» і выйшлі на вуліцы, дзе іх вітаў народ. Малюнак сучасніка цудоўна перадае эмацыйную атмасферу таго красавіцкага дня.
Як пішуць сведкі, у той дзень у Лісабоне пачалося нешта, вельмі падобнае на карнавал. Людзі радасна праводзілі ў нябыт дыктатуру і святкавалі вяртанне дэмакратыі. Герой адной з карыкатур таго часу хоча напісаць графіці «Няхай жыве свабода!» і пытаецца ў дзеда — як пішацца забытае слова «свабода»? Няма сумневаў, што дзякуючы путчыстам накшталт Салгуера Майя партугальцы з таго часу больш ніколі не задаюць такое дзіўнае пытанне.
