Як узнікла самая знакамітая арганізацыя агентаў і шпіёнаў

Калі сусветныя дзяржавы змагаліся за глабальнае панаванне, у Злучаных Штатах нарадзілася падпольная арганізацыя. Маўклівы, але пільны вартаўнік, гатовы абараняць інтарэсы, таямніцы і аперацыі сваёй краіны. Гэта было Цэнтральнае разведвальнае ўпраўленне, галоўная выведка ў свеце.

Прычыны зьяўленьня

Пасьля нападу на Пэрл-Харбар у 1941 годзе стала зразумелым, што ЗША патрэбны цэнтралізаваны орган для кіраваньня і апрацоўкі выведвальных дадзеных. Прэзідэнт Франклін Рузвэльт прызначыў генэрала Уільяма Донавана каардынатарам інфармацыі (COI). Донаван, герой Першай сусьветнай вайны, выдатна прадбачыў, якую ролю адыграе інтэлект у сучасную эпоху. Аднак офіс COI праіснаваў нядоўга, у 1942 годзе ён быў пераўтвораны ва Ўправу стратэгічных службаў (OSS).

Гэтая зьмена ня толькі азначала бюракратычныя ператасоўкі, але і засьведчыла пераход ад збору інфармацыі да таемных аперацыяў. OSS была арганізацыяй ваеннага часу з шырокім мандатам. Гэта была эклектычная сумесь навукоўцаў, гісторыкаў, мапазнаўцаў, сацыёлягаў, псыхолягаў і прафэсійных шпіёнаў.

OSS аб'яднала гэты разнастайны набор талентаў з адной мэтай — перахітрыць Нямеччыну, Італію і Японію падчас Другой сусьветнай вайны. Яны кіравалі сеткай шпіёнаў па ўсёй Эўропе, праводзілі дывэрсіі, распаўсюджвалі прапаганду. Нягледзячы на тое, што OSS зьяўлялася невялікай агенцыяй, унёсак OSS быў велізарным. Яны зьбіралі дадзеныя і падтрымлівалі рухі супраціву ў Эўропе і Азіі.

Пасьля заканчэньня Другой сусьветнай вайны OSS быў раптоўна расфармаваны ў 1945 годзе новым прэзідэнтам Гары Трумэнам. Аднак геапалітычная сытуацыя хутка зьмянялася. Надыход халоднай вайны патрабаваў новых высілкаў. Неўзабаве Трумэн зразумеў істотнасьць аўтаномнай агенцыі выведкі ў мірны час.

Такім чынам, Цэнтральная разведвальная група (CIG) была створаная ў 1946 годзе. Гэта была наўпроставая папярэдніца ЦРУ, упершыню ў ЗША была створаная спэцыяльная група для стратэгічнай выведкі ў мірны час.

Менавіта з прыняцьцем Закону аб нацыянальнай бясьпецы 26 ліпеня 1947 году, ва ўмовах татальнай напружанасьці халоднай вайны, нарадзілася ЦРУ, якое мы ведаем. Закон замяніў CIG ваеннага часу і ўсклаў на новае ЦРУ задачу каардынаваць дзейнасьць нацыянальнай выведкі і суадносіць, ацэньваць і распаўсюджваць інфармацыю, якая ўплывае на нацыянальную бясьпеку.

ЦРУ павінна было стаць пастаяннай часткай амэрыканскага ўраду. Яны адказвалі ня толькі за збор і аналіз інфармацыі, але і за правядзеньне таемных апэрацый на запыт прэзідэнта. Пазьней у гэтай ролі ЦРУ будзе актыўна ўдзельнічаць у шматлікіх глябальных падзеях ад дзяржаўнага перавароту ў Іране ў 1953 годзе да ўварваньня ў заліў Сьвіней у 1961 годзе і далей і далей і далей.

Першая буйная пасьпяховая апэрацыя ЦРУ

Сярод першых апэрацыяў агенцыі апэрацыя «Аякс» вылучаецца як адна з самых значных і пасьпяховых. Яе наступствы адбіваюцца па ўсім сьвеце аж да сёньня.

Яна была праведзеная ў Іране ўлетку 1953 году. У яе аснове ляжала заблытаная нафтаваная палітыка і небясьпека распаўсюду камунізму.

У пачатку 1950-х прэм'ер-міністар Ірану Махамад Масадэга нацыяналізаваў іранскую нафтавую прамысловасьць, якая раней кантралявалася замежнымі дзяржавамі, у першую чаргу Вялікай Брытаніяй. Гэты крок быў папулярны ў Іране, але справакаваў значны міжнародны крызіс. Вялікая Брытанія адказала байкотам іранскай нафты і зьвярнулася па дапамогу да ЗША. Брытанцы разглядалі гэтую праблему як пагрозу патэнцыйнага камуністычнага захопу ўлады ў Іране.

Падчас прэзідэнцтва Дуайта Эйзэнхаўэра і пад уплывам тэорыі даміно — панятку, што калі адна краіна спаўзе да камунізму, за ёй пойдуць іншыя — ЦРУ атрымала згоду на правядзеньне апэрацыі «Аякс». Гэтая таемная апэрацыя мела на мэце зрынуць Масадэга і замяніць яго манархіяй пад кіраўніцтвам шаха Махамада Рэзы Пэхлеві. Манархія, як меркавалася, будзе больш спрыяльнай для інтарэсаў Захаду.

Апэрацыя «Аякс» была прыдуманая Кермітам Рузвэльтам — малодшым агентам ЦРУ і ўнукам прэзідэнта Тэадора Рузвэльта. Іранскі народ быў мабілізаваны, а ключавыя палітычныя і ваенныя дзеячы былі падкупленыя або вымушаныя падтрымаць пераварот. У выніку Масадэга быў адхілены ад улады і да ўлады вярнуўся шах.

Апэрацыя «Аякс» стала першай пасьпяховай місіяй ЦРУ па зрынаньні замежнага ўрада. Гэта прадэманстравала здольнасьць і гатоўнасьць агенцыі ўмешвацца ў замежныя справы дзеля абароны амэрыканскіх інтарэсаў. Посьпех, аднак, прывёў да аўтакратычнай манархіі пад уладай шаха, што выклікала шырокае народнае незадавальненьне і спрыяла ісламскай рэвалюцыі ў Іране ў 1979 годзе.

Гэта, у сваю чаргу, усталявала тэакратычны рэжым, антаганістычны ЗША, і выклікала напружанасьць, якая захоўваецца дагэтуль.

Посьпех місіі выклікаў далейшыя апэрацыі ў розных рэгіёнах сьвету, уключна з Паўднёвай Амэрыкай і Паўднёва-Усходняй Азіяй.

Апэрацыя «Посьпех»

Гэтая апэрацыя праходзіла ў Гватэмале з мэтай зрынаньня прэзідэнта Джакаба Арбэнса. Палітыка зямельнай рэформы прэзідэнта і нацыяналізацыя амэрыканскай карпарацыі «United Fruit Company» разглядаліся як пагроза інтарэсам ЗША.

Апэрацыя ўключала ў сябе ўзбраеньне, фінансаваньне і навучаньне сілаў паўстанцаў на чале з Карласам Кастыла Армасам, гватэмальскім вайсковым афіцэрам у выгнаньні. Агенцыя таксама вяла прапагандысцкую кампанію праз распаўсюд антыарбэнсаўскіх настрояў. Апэрацыя завяршылася адстаўкай Арбэнса і ўсталяваньнем праамэрыканскага ўраду пад кіраўніцтвам Кастыла Армаса.

Апэрацыя «Дзіда Няптуна»

Адной з самых вядомых апэрацыяў у ХХІ стагодзьдзі зьяўляецца «Дзіда Няптуна», праведзеная ў 2011 годзе. Яна прывяла да забойства Ўсамы бэн Ладэна, заснавальніка «Аль-Каіды» і ініцыятара тэрактаў 11 верасьня 2001 году ў Нью-Ёрку і Пэнтагоне.

Апэрацыя стала кульмінацыяй шматгадовага збору інфармацыі ЦРУ. Прарыў адбыўся ў жніўні 2010 году, калі ЦРУ высачыла кур'ера бэн Ладэна да комплексу з высокімі сьценамі ў Абатабадзе, што ў Пакістане. ЦРУ было перакананае, што бэн Ладэн хаваецца ў комплексе, і падрыхтавала плян ягонага захопу або забойства.

2 траўня 2011 году падразьдзяленьні ВМС ЗША пад кіраўніцтвам ЦРУ зьдзейсьнілі рэйд на комплекс. Усама Бэн Ладэн быў забіты падчас апэрацыі, што стала значнай перамогай ЗША ў вайне з тэрарызмам.

Дарэчы, адным з кіраўнікоў ЦРУ быў Джордж Буш-старэйшы. У 1976-77 гадах ён узначальваў выведку ЗША, а з перамогай Рональда Рэйгана на выбарах у 1981 годзе стаў віцэ-прэзідэнтам, а ў 1989 — на чале Злучаных Штатаў.

ЦРУ вядзе змаганьне з тэрарызмам і з «дрэннымі людзьмі» па ўсёй зямлі. Няхай дрыжыць зямля пад нагамі ў тых, хто катуе іншых.