Кансенсус не пад пагрозай. Што прынеслі выбары ў Еўрапарламент
Што мяняе перамога правых партый? Як выступілі «пракрамлёўскія» кандыдаты? Ці адаб'ецца гэта на дапамозе Украіне?
Джорджа Мелоні і Урсула фон дэр Ляен. Фота EPA-EFE
Анансаваны Макронам роспуск французскай Нацыянальнай асамблеі хоць і стаў самым гучным з наступстваў выбараў у Еўрапарламент, але на справе больш кажа аб праблемах унутры самой Францыі, чым аб трэндах на ўзроўні ўсяго ЕС, піша «Новая газета. Еўропа».
Абяцанага напярэдадні еўравыбараў радыкальнага ўзмацнення ультраправых сіл не адбылося. Упершыню яны выйшлі ў лідары толькі ў 2 з 27 краін ЕС: у Францыі, дзе партыя Марын Ле Пен «Нацыянальнае аб'яднанне» набрала ў два разы больш галасоў, чым макроноўскі «Рэнесанс», і ў Аўстрыі, дзе мясцовая ультраправая Партыя свабоды атрымала чвэрць галасоў. Яшчэ ў некалькіх краінах — напрыклад, у Венгрыі і Італіі, — ультраправыя даўно дамінуюць у палітыцы і ўваходзяць ва ўрады.
Асноўнымі пераможцамі выбараў сталі правацэнтрысты з Еўрапейскай народнай партыі (ЕНП), якую ў тым ліку прадстаўляе дзейная кіраўніца Еўракамісіі Урсула фон дэр Ляен. Акрамя Германіі, ЕНП атрымала большасць месцаў яшчэ ў дзевяці краінах ЕС, што прынесла ёй на 11 дэпутацкіх крэслаў больш, чым на мінулых выбарах.
Падобна на тое, што ў апошні момант выбаршчыкі ў большасці краін Еўропы ўсё ж аддалі перавагу правым, але больш умераным: тым, хто выступае за ўзмацненне кантролю за міграцыяй, але не поўнае яе прыпыненне, за ўзмацненне ўлады ЕС, а не яго развал, за прыярытэт эканомікі над экалогіяй і, нарэшце, за безумоўную падтрымку Украіны ў вайне з Расіяй.
Мінус зялёныя і еўрарэфарматары
Галоўнымі прайграўшымі на гэтых еўравыбарах выглядаюць зялёныя і лібералы.
Першыя страцілі адразу 20 месцаў у Еўрапарламенце, атрымаўшы самыя балючыя ўдары з Германіі, Францыі і скандынаўскіх краін. Хоць на выбарах у 2019 годзе менавіта зялёныя былі асноўнымі пераможцамі, якія павялічылі сваю агульнаеўрапейскую фракцыю амаль у паўтара раза. Гэта дало магчымасць апошнія пяць гадоў казаць пра «зялёны паварот» у Еўропе і будаваць на ўзроўні ЕС планы ў адпаведнасці са знакамітым «зялёным пактам» (European Green Deal) і мэтай дасягнуць кліматычнай нейтральнасці да 2050 года.
Але ў 2024 годзе выбаршчыкі адмовілі зялёным у падтрымцы. Прывялі да гэтага перш за ўсё пандэмія і вайна ва Украіне — у такой сітуацыі еўрапейцы вырашылі аддаць свае галасы за больш хуткае паляпшэнне эканамічнай сітуацыі і адкласці экалагічныя ініцыятывы да лепшых часоў.
Другая агульнаеўрапейская фракцыя, якая моцна страціла на гэтых выбарах, — «Абнаўляючы Еўропу» (RE). Гэта маладая, сфарміраваная толькі на мінулых выбарах 2019 года партыйная група, ядро якой складаюць партыя прэзідэнта Францыі Эмануэля Макрона «Рэнесанс» і саюзнікі вядомага еўрапейскага палітыка і былога прэм'ер-міністра Бельгіі Гі Верхофстата.
Ключавой мэтай іх аб'яднання ў 2019 годзе стала правядзенне рашучых рэформаў Еўрасаюза, якія ў выніку ператварылі б ЕС з досыць аморфнай канфедэрацыі дзяржаў у значна больш маналітную структуру, блізкую да звычайных федэрацый. Гэты праект таксама часта называюць Злучанымі Штатамі Еўропы, маючы на ўвазе, што ў выніку ЕС па сваім палітычным прыладзе стане значна больш падобны на ЗША.
Але на гэтых выбарах выбаршчыкі адмовілі ў падтрымцы еўрарэфарматарам. Група «Абнаўляючы Еўропу» страціла адразу 18 мандатаў і ледзь захоўвае трэцяе месца па колькасці сярод фракцый Еўрапарламента.
У спіну ім дыхаюць правыя нацыяналісты з «Еўрапейскіх кансерватараў і рэфармістаў». Іх лідар, прэм'ер-міністр Італіі Джорджа Мелоні, здолела на гэтых выбарах умацаваць прадстаўніцтва сваёй фракцыі ў Еўрапарламенце адразу на 11 месцаў.
Глядзіце таксама
Кааліцыя правых кансерватараў?
Узмацненне еўракансерватараў Мелоні і адначасова паслабленне еўрарэфарматараў Макрона ставіць пытанне аб тым, хто будзе часцей за ўсё ўваходзіць у кааліцыю ў якасці малодшага партнёра з двума найбуйнейшымі цэнтрысцкімі партыямі: правай ЕНБ і сацыял-дэмакратамі. разам гэтыя дзве фракцыі ў новым скліканні Еўрапарламента будуць кантраляваць 326 месцаў з 720. Да большасці ім не хапае 35 месцаў.
У адрозненне ад нацыянальных парламентаў, устойлівай кааліцыі ў Еўрапарламенце, як правіла, не ствараецца. Часцей фармуюцца часовыя саюзы для забеспячэння большасці па тых ці іншых законапраектах. У мінулым скліканні асноўнымі партнёрамі ў такіх саюзах з цэнтрыстамі былі як раз лібералы і зялёныя.
Аднак гэтым разам ёсць усе шанцы, што важнай палітычнай сілай, якая часта ўваходзіць у кааліцыю з правацэнтрыстамі, стануць правыя нацыяналісты пад кіраўніцтвам Георгі Мелоні.
І першая праверка гэтай кааліцыі адбудзецца ўжо зусім хутка — пры галасаванні за новага кіраўніка Еўракамісіі. Апошнія тыдні фактычна адзіным буйным еўрапейскім лідарам, які не падтрымаў падаўжэнне паўнамоцтваў Урсулы фон дэр Ляен на гэтай пасадзе, быў Эмануэль Макрон. Французскі прэзідэнт моцна незадаволены тым, што фон дэр Ляен жорсткай рукой кіруе ЕС і прымае самастойныя рашэнні, не заўсёды перад гэтым дамагаючыся згоды ўсіх ключавых удзельнікаў аб'яднання, — і, перш за ўсё, Парыжа.
Таму Урсула фон дэр Ляен, якая ўмацавала па выніках выбараў сваё прадстаўніцтва ў Еўрапарламенце, цалкам можа адрэагаваць на гэтую крытыку тым, што для свайго перавыбрання пабудуе вялікую правую кааліцыю з удзелам кансерватараў Мелоні, а не лібералаў Макрона. Калі такое адбудзецца, то ў адказ Еўрапейская народная партыя дасць кансерватарам і самой Мелоні магчымасць заняць важныя пасады ў Еўрапарламенце (напрыклад, гарантаваўшы ім месца віцэ-спікера).
Усё гэта зробіць збліжэнне правацэнтрыстаў з правымі нацыяналістамі ўсё больш частым сцэнаром і для іншых галасаванняў дзясятага склікання.
Пазіцыя кансерватараў і ультраправых сіл будзе ўсё больш чутная на агульнаеўрапейскім узроўні, што прывядзе да рэзкага ўзмацнення жорсткасці міграцыйнай палітыкі ЕС, згортванню зялёных ініцыятыў і значна большага акцэнту на пытаннях унутранай еўрапейскай бяспекі.
Глядзіце таксама
З невядомых у пракрамлёўскія
Серыя скандалаў напярэдадні агульнаеўрапейскіх выбараў прывяла да таго, што ў гэты раз колькасць так званых «незалежных» дэпутатаў — тых, хто не далучыўся ні да адной з фракцый, — стала найбольшай за апошнія некалькі скліканняў. На дадзены момант да гэтай катэгорыі адносяцца адразу 77 чалавек, якія атрымалі мандаты. Статус «недалучэння», як правіла, пазбаўляе еўрадэпутата рэсурсаў: яму не дастанецца значны пост у камітэтах Еўрапарламента і ў яго не будзе магчымасці выступаць у ролі дакладчыка на пленарным пасяджэнні па найбольш важных тэмах.
Па выніках гэтых выбараў у лік «недалучэнцаў» уваходзяць адразу 15 дэпутатаў ад ультраправай «Альтэрнатывы для Германіі» (AfD), якая заняла другое месца ў краіне і абагнала партыю дзеючага канцлера Олафа Шольца. Раней AfD уваходзіла ў ультраправую фракцыю «Ідэнтычнасць і дэмакратыя», але напярэдадні выбараў праз скандальнае інтэрв'ю лідара спісу AfD Максіміліяна Кра, у якім ён сказаў, што не ўсе афіцэры нацысцкай СС павінны лічыцца злачынцамі, партыю выключылі.
Не належыць ні адной з фракцый і партыя «Фідэс» венгерскага прэм'ер-міністра і даўняга хаўрусніка Крамля Віктара Орбана. Раней яна ўваходзіла ў правацэнтрысцкую Еўрапейскую народную партыю, але ў 2019 годзе была з яе выключана з фармулёўкай «за распаўсюд дэзінфармацыі аб інстытутах Еўрасаюза». Тады паміж Брусэлем і Будапештам разгараўся чарговы скандал, у якім ЕС спрабаваў пераканаць Віктара Орбана перастаць разбураць венгерскую дэмакратыю.
Увесь перыяд мінулага склікання Еўрапарламента «Фідэс» правяла сярод недалучаных. Але гэтым разам у 10 еўрадэпутатаў, якія прадстаўляюць партыю, ёсць усе шанцы ўліцца ў шэрагі «Еўрапейскіх кансерватараў і рэфармістаў». Прынамсі, гэтая магчымасць актыўна абмяркоўвалася Джорджай Мелоні і Віктарам Орбанам напярэдадні выбараў.
Таксама ў канцы траўня Віктар Орбан спрабаваў прасунуць ідэю і вялікай ультраправай фракцыі, якая, па сутнасці, аб'яднала б нацыяналістаў з ECR і ID у саюзе з «Фідэс». Гэтая правая супергрупа мела б у бягучым скліканні Еўрапарламенце 152 мандаты, гэта значыць больш за 21% месцаў Еўрапарламента.
Але і AfG таксама не збіраецца заставацца ў баку. Лідары «Альтэрнатывы для Германіі» хацелі б аб'яднацца з іншымі нацыяналістамі і еўраскептыкамі з Польшчы, Балгарыі, Славакіі і той жа «Фідэс». Калі гэта адбудзецца, то ў Еўрапарламенце з'явіцца трэцяя ўльтраправая фракцыя, якая пры гэтым будзе стаяць на прарасійскіх пазіцыях і выступаць супраць еўрапейскай падтрымкі Украіны.
Нягледзячы на тое, што ў самой AfD даволі шмат еўрадэпутатаў, шматлікай гэтая фракцыя ўсё ж не стане і зможа кантраляваць максімум 50 мандатаў.
Таму пры любым сцэнары — як пры фарміраванні асноўнай кааліцыі на чале з Еўрапейскай народнай партыяй і Урсулай фон дэр Ляен, так і пры пераканфігурацыі ўльтраправых груп, — еўрапейскі кансэнсус у вайне Расіі ва Украіне не пад пагрозай. Узмацненне правых у Еўрапарламенце не паўплывае на агульнаеўрапейскую палітыку ў дачыненні да Кіева.
Іншая справа, што палкі ў колы, напрыклад, у пытаннях уступлення Украіны ў ЕС або ўвядзення чарговых санкцый супраць Расіі і раней устаўляў не Еўрапарламент, а нацыянальныя ўрады Венгрыі і Славакіі. А яны цалкам у стане працягнуць гэта рабіць на пасяджэннях Еўрапейскай рады і самітах ЕС.