Не агенты, а народ. Як пратэст у Грузіі перамог за тры дні і тры ночы

Лангрыд пра перамогу пратэстоўцаў у Грузіі напісала журналістка Ія Баратэлі спецыяльна для выдання «Новая газета. Еўропа».



Парламенту Грузіі спатрэбілася ўсяго трыццаць секунд, каб скасаваць «закон аб празрыстасці замежнага ўплыву», праз які дзясяткі тысяч людзей пратэставалі на вуліцах Тбілісі тры дні і тры ночы.

Закон, які апазіцыя і грамадзянская супольнасць называе копіяй расійскага закона аб замежных агентах, прынялі ў першым слуханні 7 сакавіка. Прайшло два дні, і кіруючай партыі «Грузінская мара» прыйшлося адмовіцца ад сваіх намераў, таму што пратэстоўцаў на вуліцах Тбілісі стала больш, чым паліцэйскіх.

Калі 7 сакавіка за закон прагаласавалі 76 дэпутатаў, то 10 сакавіка знайшоўся толькі адзін прынцыповы парламентарый, які зноў падтрымаў закон — дый ён праз пару гадзін заявіў, што зрабіў гэта памылкова. Яшчэ 35 чалавек націснулі на чырвоныя кнопкі, іншыя проста ўстрымаліся. Закон праваліўся, як і абяцала напярэдадні «Грузінская мара».

Кіруючая партыя таксама клялася, што гэта не часовы выкрут і што яна больш не будзе вяртацца да спробы называць кагосьці агентамі ўплыву. У апазіцыі заклікаюць не губляць пільнасць і рыхтавацца да новых правакацый.

Але ўсе прызнаюць, што гэта першая сур'ёзная перамога, якая прымусіла «Мару» адмовіцца ад сваіх добра прадуманых планаў. Як гэта стала магчымым?

Нешта змянілася ў Грузіі за апошнія дні — і гэта не толькі пра вельмі цёплы сакавік. На цяперашнія пратэсты выйшлі новыя людзі, тыя, хто нарадзіўся ў апошнія 20-25 гадоў. Яны ніколі не жылі пры СССР, кіраванне Шэварнадзэ ў 90-х лічаць нейкім ледніковым перыядам, толкам не заспелі перыяд Саакашвілі, які скончыўся 11 гадоў таму, — але ўжо не вераць прапагандзе пра тагачасны «крывавы рэжым». «Грузінскую мару» моладзь таксама не даруе, як і любых іншых палітыкаў, але верыць у еўраінтэграцыю, за якую гэтая партыя заўсёды на словах выступала. Дзякуючы падпісанаму пры «Мары» Пагадненню аб асацыяцыі з ЕС грузінская моладзь ездзіць у Еўропу без віз, у яе там поўна сяброў, частка з іх вучыцца на Захадзе. Увогуле яны прывыклі да свабоды і абураюцца, калі яе спрабуюць адабраць.

Грузінскія Джэн-зі

«Пакаленне Z», ці як цяпер прынята скарачаць, Gen-Z, гэта людзі, якім цяпер ад 11 да 26 гадоў. Учора, калі кіроўная партыя абвясціла, што адкліча законапраект, усе сталі казаць, што гэта заслуга Джэн-зі. Яны сталі тварам пратэсту. Свет убачыў у Тбілісі хлопцаў і дзяўчат у яркай вопратцы, самазабыўна танцуючых пад гукі сірэны, якая наогул прыдуманая, каб выклікаць пачуццё панікі.

У гэтыя дні Тбілісі для свету стаў горадам, дзе дзяўчынка ў чырвоных штанах пераскоквае праз струмень вадамёта, як быццам гэта кампутарная гульня, а не разгон мітынгу ў тры гадзіны ночы.

Джэн-зі — хлопчыкі і дзяўчынкі — станавіліся прама перад спецназам і працягвалі ім букецікі з цыкламенамі. І галоўнае, яны проста не сыходзілі з вуліц. Калі пратэстоўцаў у чарговы раз выцяснялі з праспекта, калі здавалася, што ўсё, больш ніхто сюды не выйдзе, з ніадкуль узнікалі новыя групы хлопцаў і дзяўчат — на самакатах, пешшу, бегам, невялікімі групамі, яны зноў патроху запаўнялі прастору, перакрывалі дарогі не толькі на Руставелі, але і ў зусім іншых раёнах Тбілісі — на набярэжнай, на плошчы Герояў. Таму кожную ноч пратэсты даводзілася разганяць да 7 раніцы. Відаць, улады зразумелі, што Джэн-зі бегаюць хутчэй за паліцэйскіх.

Ім заставалася толькі адно — страляць па моладзі. Паліцыя наўрад ці вырашылася б на такое. Усе заўважылі, што гэтым разам падчас разгону пратэстаў паліцыя не ўжывала гумовыя кулі. У Грузіі ўсе памятаюць чэрвень 2019 года, калі падчас жорсткага падаўлення мітынгу ў «ноч Гаўрылава» некалькі чалавек страцілі зрок, адна з іх, 18-гадовая Мака Гамуры, якой гумовай куляй выбіла вока, стала для «Мары» вечным папрокам і напамінам пра тыя трагічныя падзеі. Тады ўраду давялося прызнаць непрапарцыйнае прымяненне сілы да дэманстрантаў.

Гэтым разам пратэсты абышліся без ахвяр і запомняцца, хутчэй, плакатамі, якія з кожным днём станавіліся ўсё больш здзеклівымі:

— «А вось цікава, гэты газ можа выклікаць прывыканне?»

— «Ды мы ў клубы ходзім дзеля сірэн і дыму!»

— «Вы не можаце атруціць мяне газам, мая былая яшчэ таксічней!»

— «Ды я сваю бабулю з тапкам у руцэ баюся больш, чым вас!»

На мітынгу, які зноў пачаўся ўвечары 9 сакавіка, пасля таго, як стала вядома, што ўлады адступілі і гатовыя адклікаць закон, адзін са студэнтаў крыкнуў у мікрафон ахрыплым ад газу голасам: «Гэты ўрад хоча, каб мы іх баяліся. Не! Гэта яны павінны нас баяцца!».

«Запомніце, вы — не «сіла народа», вы — ганьба народа», — так звярнуліся на мітынгу да ініцыятараў закона. — А сіла — гэта мы».

Працэдура адмены законапраекта адбылася ў пятніцу, а не 20 сакавіка, многія плакалі ад лішку пачуццяў. Натоўп спяваў гімны Грузіі, Еўрасаюза і Украіны. Узяўшыся за рукі, танчылі харумі. Маўчалі ў памяць аб загінулых ва Украіне. Скандавалі «Мы — Еўропа!» і «Няхай жыве Грузія!».

На акцыі было святочна і пафасна, але пры гэтым вельмі проста — як бывае заўсёды, калі вайна заканчваецца перамогай.

Ніно Данелія — медыяэксперт, прафесарка дзяржуніверсітэта імя Іллі (Чаўчавадзэ) так ахарактарызавала з'яўленне маладых людзей на пратэстах: у самы безнадзейны момант «з нябёсаў спускаюцца анёлы».

«Маё пакаленне выходзіць на мітынгі з 90-х гадоў. Але я пераканалася, што цяпер моладзь зусім інакш глядзіць на пратэст, па-іншаму плануюць свае дзеянні. Яны самаарганізаваныя. Калі мы збеглі з Руставелі на набярэжную, яны адразу ж дасталі тэлефоны, адкрылі карту, сказалі, што мы павінны знайсці вузел, дзе сыходзяцца вуліцы, каб перакрыць рух — заняць месцы для адступлення, калі прыйдзе спецназ. Гэта тэхналагічнае пакаленне, яны выкарыстоўваюць гэтыя навыкі. Яны хутка перакрылі плошчу Герояў, перакрылі набярэжную, ужо пачалі планаваць, што зрабіць на наступны дзень. Яны не чакалі, каб ім нешта сказалі прадстаўнікі партый, ці нейкія арганізатары акцый. Адразу падзяліліся на групы па 100 чалавек, размеркавалі дзяжурствы. А мы проста стаялі і глядзелі на іх з захапленнем», — распавяла Ніно Данелія ў эфіры перадачы «Рэакцыя» на ТБ.

Усе дзякавалі і журналістам незалежных тэлекампаній, якія працавалі на акцыях ночы напралёт у прамых эфірах. Рэпарцёры ўжо не маглі размаўляць, нічога не бачылі, але ўсё роўна праводзілі лайвы, не сыходзілі з вуліц. «Людзі павінны былі зразумець, што без свабодных СМІ мы б проста не ўбачылі ўсяго таго, што адбываецца», — заўважыла Данелія.

Прадстаўнікі самага актыўнага — студэнцкага — руху, кажуць, што ў іх усё пачалося з «маральнай дылемы». Студэнты найбуйнейшага ВНУ Грузіі, Тбіліскага дзяржуніверсітэта, абвясцілі байкот лектару — дэпутату, старшыні Камітэта па міжнародных адносінах. Яны адмовіліся ад курсу лекцый Нікалаза Самхарадзэ пасля таго, як ён падтрымаў законапраект аб замежных агентах.

«У аўдыторыі мы слухалі адну інфармацыю пра ЕС ад эксперта ў гэтай сферы Нікалаза Самхарадзэ, а ў парламенце праводзілася зусім іншая палітыка. Законапраект парушаў нашу Канстытуцыю, таму што перашкаджаў працэсу еўраінтэграцыі. Нас усё гэта стала турбаваць, мы пагаварылі, арганізаваліся і вырашылі адмовіцца ад яго лекцый, дэманстратыўна. Мы стварылі рух «Студэнты супраць расійскага закона» і далучыліся да агульнай акцыі пратэсту на вуліцах. Калі кіраўнікі не адлюстроўваюць тваю волю, трэба ў іх гэта патрабаваць. Інакш мы не будзем жыць у дэмакратычнай краіне», — распавёў Георгій Пачуашвілі, студэнт Тбіліскага дзяржуніверсітэта.

Са студэнтамі зразумела, але мяне заўсёды здзіўляла, што на акцыях даволі часта можна было ўбачыць падлеткаў. На днях я вылавіла ў натоўпе на акцыі сваю знаёмую 16 гадоў і спытала, чаму яна раптам стала актыўна хадзіць на акцыі і наогул цікавіцца палітыкай.

Аказваецца, усё пачалося тады, калі вайна ва Украіне пранікла ў ЦікТок. Да гэтага грузінскія падлеткі практычна не цікавіліся Расіяй. Тут не слухаюць расійскую музыку, не глядзяць тэлеперадачы. І раптам у сацсекі лінуў паток шакавальнай інфармацыі з вайны і паралельна — гісторыі пра тое, як у Расіі саджаюць людзей у турму за тое, што яны выходзяць на вуліцу з плакатамі «Не вайне».

«Разумееш, — тлумачыла мне дзяўчынка ў сінім худзі, складаючы ў сумку маску і лыжныя акуляры — стандартны набор для тых, хто ідзе на акцыю, — калі мы зразумелі, што ў нас тут могуць таксама аб'яўляць людзей «агентамі», як у Расіі, або забароняць Instagram, ці што там яшчэ забаранялі, па-мойму, усё на свеце — тут неяк усе раззлаваліся. І калі пачаліся акцыі, яны вельмі хутка сталі папулярнымі ў ЦікТоку. Цяпер такі трэнд, што выкладваць фота з акцыі — гэта, ну, крута. І ўсе дзеляцца інфармацыяй, што ўзяць з сабой, як апрануцца, пакідаюць на вуліцах ваду і малако, каб лягчэй перанесці, калі наглытаешся газу. Калі мы ходзім на акцыі, мы проста сустракаем сяброў і крычым усе разам, гэта выдатна. Мы паказваем, што мы свабодныя людзі і што нам не трэба нічога забараняць!».

Дэпутат парламента ад апазіцыі Ніка Мачутадзэ лічыць, што «Грузінская мара» страціла хватку: «Ёсць выраз — «улада разбэшчвае, а абсалютная ўлада разбэшчвае абсалютна». У выпадку «Грузінскай мары» можна сказаць, што абсалютная ўлада іх да таго ж аглупіла. Яны думалі, што мы памерлі, але мы нарадзіліся зноўку на вуліцах Тбілісі. Мы ўбачылі нараджэнне новай Грузіі. Мы ўбачылі моладзь, нават падлеткаў, якія свядома, без усялякіх дырэктыў, без заклікаў, самі зразумелі, што гэта іх краіна, і ў іх ёсць адказнасць за гэтую краіну.

Я папярэджваў урад, што яны ўбачаць на вуліцах хвалі пратэсту супраць вяртання СССР, рэінкарнацыі чэкісцкай дыктатуры. Гэты закон — бальшавіцкі. Напрыклад, у падпункце «б» 8 артыкула законапраекта мелася на ўвазе вяртанне «ананімак». Там тлумачылася, як можа пачацца праверку ў дачыненні да фізічнай або юрыдычнай асобы. Для гэтага дастаткова пісьмовай заявы нават з невялікім указаннем. Дакладна як раней, калі з-за такіх «указанняў» на людзей вешалі цэтлікі, адпраўлялі ў ссылку, расстрэльвалі».

Макрон піша на грузінскай

Можна гадаць, што так падзейнічала на «Грузінскую мару», якая так рэзка, за некалькі дзён змяніла свае планы.

А планы былі грандыёзныя. Яшчэ 8 сакавіка старшыня партыі Іраклій Кабахідзэ практычна анансаваў паляванне на ведзьмаў. Ён сказаў, што «без абароны дзяржавы ад шпіёнскіх планаў Грузія не стане сябрам Еўрасаюза і страціць суверэнітэт». Ён нават пералічыў некалькі арганізацый, якія могуць атрымаць фінансавую дапамогу з-за мяжы і выкарыстоўваць яе для звяржэння ўлады. І гэта былі не прарасійскія арганізацыі, а «Сірцхвілія» і «Дроа» — самыя актыўныя рухі грамадзянскага пратэсту.

Пасля таго як законапраект быў правалены, Кабахідзэ выступіў з кароткай заявай, на якой падбадзёрыў абражаных прыхільнікаў «Мары» і «Сілы народа». «Гэты законапраект зрабіў сваю справу. Усе прызналі, што агентам быць дрэнна, чыім бы агентам ты ні быў», — так Кабахідзэ прыгразіў усім, хто «ўключаны ў справу перавароту». Таксама ён паабяцаў змагацца з «ЛГБТ-прапагандай», з «нядобразычліўцамі царквы», і сказаў яшчэ, што «Нацыянальны рух» — партыя, заснаваная Саакашвілі, — больш ніколі не прыйдзе да ўлады.

Назіральнікі сыходзяцца ў меркаванні, што ўлады спынілі два фактары — актыўнасць пратэстаў, якімі яны не маглі кіраваць, і ціск Захаду.

Верагодна, быў атрыманы жорсткі і канкрэтны мэсэдж, і тычыўся ён, зыходзячы з маланкавай рэакцыі, самага дарагога для «Грузінскай мары» — Бідзіны Іванішвілі. Захад не раз намякаў, што супраць мільярдэра, які звязаны з Крамлём, могуць увесці санкцыі. Магчыма, цяпер гэтыя намёкі былі больш канкрэтнымі. Але факт: мы пакуль не ведаем усіх абставінаў ні афіцыйных, ні прыватных перамоваў.

У ноч перад адкліканнем законапраекта прэм'ер-міністру Грузіі Іраклію Гарыбашвілі паступіў званок з Вашынгтона, дзе дарэчы, з рабочай паездкай знаходзілася прэзідэнтка Грузіі Саломэ Зурабішвілі.

Галоўны дарадца кіраўніка Дзярждэпартамента ЗША ў пытаннях палітыкі Дэрэк Шоле гаварыў з Гарыбашвілі «пра акцыі пратэсту і законапраекты «аб замежных агентах», якія супярэчаць імкненню грузінскага народа да еўраінтэграцыі і дэмакратычнага развіцця», як сказана ў апублікаваным у твітары паведамленні.

Потым у Дзярждэпартаменце не толькі радаваліся адкліканню законапраекта, але і папярэджвалі ўлады: «Мы заклікаем кіруючую партыю афіцыйна адмяніць законапраект і больш не ўводзіць такога роду заканадаўства. Менавіта таму, што гэта несумяшчальна з грузінскімі і еўраатлантычнымі каштоўнасцямі і абаронай асноўных свабод. ...Не толькі ў апошнія некалькі тыдняў, але і на працягу дзесяцігоддзяў грузінскі народ ясна даваў зразумець, што яго жаданнем з'яўляецца дэмакратычная Грузія, квітнеючая і інтэграваная ў еўраатлантычны рэгіён. Яны зрабілі гэта зноў, і Злучаныя Штаты будуць працягваць быць партнёрам у гэтых памкненнях», — сказаў афіцыйны прадстаўнік Дзярждэпу Нэд Прайс, робячы ўжо трэцюю на гэтым тыдні заяву аб Грузіі.

Вельмі ўважліва сачылі за падзеямі ў Тбілісі з Парыжа, верагодна, і тут прыклала руку мадам Зурабішвілі — былая супрацоўніца МЗС Францыі. Пасля адклікання закона Эмануэль Макрон прысвяціў грузінам твіт на грузінскай мове: «Мы разумеем цесную сувязь грузінаў з дэмакратычнымі каштоўнасцямі, свабодай прэсы і свабодай сходаў. Звяртаючыся да Еўропы, Грузія ведае, што можа разлічваць на сяброўства з Францыяй».

Вельмі дыпламатычна адрэагавалі на акцыі ў Тбілісі ў Кіеве. Прэзідэнт Уладзімір Зяленскі наогул ні разу не згадаў пратэсты. Але ён падзякаваў «кожнаму, хто ў гэтыя дні трымаў украінскія сцягі на вуліцах і плошчах Грузіі». Усе бачылі на акцыях вельмі шмат украінскіх сцягоў — амаль гэтак жа шмат, як грузінскіх і еўрапейскіх.

«Дзякую ўсім за наш нацыянальны гімн, які гучаў у Тбілісі», — сказаў прэзідэнт Украіны ў сваім уключэнні ў сацсетках.

«Выказваю шчырую павагу Грузіі. Няма ўкраінца, які не жадае поспеху нашаму сябру — Грузіі, дэмакратычнага поспеху, еўрапейскага поспеху. Мы хочам быць у Еўрапейскім саюзе, і мы будзем. Мы хочам, каб Грузія была ў Еўрасаюзе, і я ўпэўнены, што так і будзе. Мы хочам, каб Малдова была ў ЕС, і я ўпэўнены, што так і будзе. Гэтага заслугоўваюць усе свабодныя народы Еўропы», — адзначыў Уладзімір Зяленскі.

Саломэ Зурабішвілі перамагла — яна адзіная з улады падтрымлівала пратэсты, так што гэта была і яе перамога: «Улада не павінна спрабаваць унесці яшчэ большую палярызацыю ў гэтае спакойнае грамадства, якое ведае, куды яно ідзе і як павінна ісці», — заявіла Зурабішвілі ў відэазвароце з ЗША.

«Хачу павіншаваць усё грамадства з першай такой перамогай. Я вітаю рашэнне ўлады адклікаць гэты закон. Гэта рашэнне ўлічвае рэальную сілу народа», — падкрэсліла прэзідэнтка. Паводле яе слоў, усе гэтыя падзеі, могуць павысіць шанцы Грузіі на атрыманне статусу кандыдата ў ЕС, «паколькі эфектна паказалі, на якім узроўні знаходзіцца грузінскае грамадства, якое неаднаразова выяўляла сябе як праеўрапейскае».

Цяпер у грамадства Грузіі стаіць задача дамагчыся ад уладаў выканання 12 умоў, вылучаных ЕС, каб даць статус краіны-кандыдата. Пакуль у Тбілісі так і не разабраліся — хоча гэтага «Грузінская мара» ці не.