Лех Валенса: У нас ёсць шанец пры жыцці гэтага пакалення разабрацца з Расіяй

У дзень, калі былы прэзідэнт Польшчы і нобелеўскі лаўрэат Лех Валенса адзначае 80-гадовы юбілей, паглядзелі, чым ён займаўся з моманту сканчэння свойго прэзідэнцкага тэрміну ў 1995 годзе.

Пасьля выбараў 1995 году

Калі ў 1995 годзе электаральная хваля павярнулася супраць яго, Валенса, які ў душы заўсёды быў электрыкам на Гданьскай верфі, не сышоў у цень. Яго адхіленьне ад пасады прэзыдэнта не азначала адыходу ад грамадзкага жыцьця. Замест гэтага ён узяў на сябе новую ролю: настаўніка і крытыка. Ён працягваў назіраць за трансфармацыяй Польшчы і заўсёды сачыў за тым, каб яна прытрымлівалася прынцыпаў дэмакратыі, свабоды і правоў чалавека.

У 1996 годзе Лех Валенса заснаваў Інстытут Валенсы. Мэтай гэтай арганізацыі была падтрымка дэмакратыі і мясцовых органаў улады. Праз гэтую ўстанову ён меркаваў адыграць значную ролю ў будаўніцтве мастоў паміж мінулым і сучаснасьцю і гарантаваць, што ўрокі Салідарнасьці застануцца актуальнымі для наступных пакаленьняў. Інстытут праводзіў шматлікія канфэрэнцыі, лекцыі і сэмінары, якія не толькі апісвалі шлях Польшчы, але і спрыялі дыялёгу аб глябальнай дэмакратыі і свабодзе.

Нягледзячы на тое, што ён больш не займаў афіцыйнай пасады, Лех Валенса шмат падарожнічаў. Унівэрсітэты, арганізацыі і ўстановы па ўсім сьвеце запрашалі яго падзяліцца сваім досьведам, ідэямі і верай у моц мірнага супраціву.

Толькі нядаўна ён заявіў, што вялікая хваля яго падарожжаў скончаная, і ў сувязі з гэтым ён «мог бы назваць сябе банкрутам». Хаця гэта і перабольшваньне ў словах былога прэзыдэнта, вядома, што за выступ ён атрымліваў ад 10 да 100 тысячаў даляраў, і доўгія гады такія выступы былі ледзьве ня кожны тыдзень. Зрэшты, па прызнаньнях Валенсы, амаль усё ён укладаў у свой Інстытут Валенсы.

Валенса стаў актыўным прыхільнікам эўрапейскай інтэграцыі. Ён цьвёрда верыў у адзіную Эўропу і выступаў за ўступленьне Польшчы ў NATO і Эўразьвяз. Калі Польшча ўвайшла ў ЭЗ у 2004 годзе, Валенса вітаў гэта як крок у бок ад яе цёмнага мінулага, пераплеценага з Усходнім блёкам.

Адносіны Валенсы з кіроўнай партыяй «Права і справядлівасьць» былі даволі бурнымі. Таму прыблізна ад 2006 году ён пасьлядоўна падтрымліваў партыю «Грамадзянская Плятформа», куды запісаў і свайго сына Яраслава.

Нават пасьля свайго прэзыдэнцтва Валенса працягваў назапашваць мноства ўзнагародаў. У 2008 годзе ён быў адзначаны найвышэйшай узнагародай Эўрапейскага парлямэнту — медалём Фонду Шумана за прыхільнасьць эўрапейскім каштоўнасьцям.

У 2022 годзе, пасьля нападу Расеі на Ўкраіну, Валенса заклікаў народы, якія пражываюць у Расейскай Федэрацыі, змагацца за незалежнасьць і ствараць незалежныя дзяржавы. А саму Расею зьменшыць у памерах, прынамсі, да 50 мільёнаў жыхароў. У адказ на гэта расейская прапагандыстка Вольга Скабеева прапанавала ўзнагароду ў «пяць мільёнаў эўра або даляраў за галаву Валенсы».

А ўжо ў 2023 годзе былы прэзыдэнт Польшчы заявіў, што «немцам трэба растлумачыць, што з Расеяй заўсёды былі праблемы. І мы, палякі, ведаем гэта асабліва добра. І таму ў нас ёсьць шанец пры жыцьці гэтага пакаленьня разабрацца з Расеяй. У нас больш ня будзе такога шанцу».

Сям’я

Лех Валенса і ягоная жонка Данута ажаніліся ў 1969 годзе і маюць васьмярых дзяцей. На працягу ўсяго грамадзкага жыцьця Валенсы Данута была апорай мужа, падтрымлівала яго падчас узьлётаў і падзеньняў палітычнай кар'еры. Пасьля прэзыдэнцкага тэрміну іх сувязь засталася такой жа моцнай, як і раней, і Валенса часта падкрэсьлівае істотнасьць сваёй жонкі ў мэмуарах і інтэрвію.

Некалькі дзяцей Леха Валенсы зрабілі сабе імя ў розных галінах. Напрыклад, Яраслаў Валенса зьяўляецца актыўным палітыкам, ён быў дэпутатам Эўрапейскага парлямэнту і неаднаразова абіраўся ў польскі парлямэнт, дзе і засядае сёньня ад партыі «Грамадзянская Плятформа». Некалькі гадоў таму Яраслаў спрабаваў стаць прэзыдэнтам (мэрам) роднага для Валенсаў Гданьску — выйшла ня вельмі ўдала, толькі трэцяе месца.

А вось іншы сын Леха — Багдан Валенса — абраў кар'еру ў медыцыне і стаў знакамітым лекарам.

Дом Валенсаў у Гданьску стаў сьвятыняй, месцам, дзе Лех мог быць перш за ўсё мужам і бацькам, а потым палітычным дзеячам. На палітычнай пэнсіі Валенса стаў дзядулем. У апошнія гады ён часта згадвае радасьць, якую прынеслі ў яго жыцьцё ўнукі. Іх прысутнасьць таксама паглыбіла ягоныя разважаньні пра будучыню Польшчы і сьвет, які атрымае ў спадчыну наступнае пакаленьне.

У 2011 годзе Данута Валенса апублікавала свае ўспаміны «Мары і таямніцы», у якіх прадстаўляе ўнікальны погляд на іх сямейнае жыцьцё, праблемы, зь якімі яны сутыкнуліся падчас дзейнасьці руху «Салідарнасьць», і гады, праведзеныя ў прэзыдэнцкім палацы. Мэмуары прапануюць інтымны партрэт Леха Валенсы вачыма яго найбліжэйшай даверанай асобы.

Касьцёл

Пасьля прэзыдэнцкага тэрміну Валенса часта спасылаўся на сваю каталіцкую веру як на крыніцу сілы. Лех зьвяртаўся да Касьцёлу ў моманты самааналізу, асабліва ў цяжкі пэрыяд пасьля страты прэзыдэнцтва.

Валенса падтрымліваў шчыльныя адносіны з Ватыканам, асабліва падчас пантыфікату Яна Паўла II. Папа Рымскі, сам паляк (Караль Вайтыла), быў перакананым прыхільнікам руху «Салідарнасьць». Пасьля 1995 году сувязь паміж імі захавалася, Валенса некалькі разоў наведваў Ватыкан. Іх агульнае бачаньне свабоднай і дэмакратычнай Польшчы, заснаванай на хрысьціянскіх каштоўнасьцях, было краевугольным каменем іх адносінаў.

У 2005 годзе, калі вялікі Папа памёр, дзейны прэзыдэнт Польшчы Аляксандар Квасьнеўскі, той самы, хто перамог Валенсу на выбарах 1995 году, запрасіў Леха разам з сабою ў афіцыйную дзяржаўную дэлегацыю на пахаваньне Яна Паўла ІІ у Ватыкан. Гэтая падзея па-сутнасьці паклала канец варажнечы паміж першымі двума прэзыдэнтамі дэмакратычнай Польшчы. Далей іх стасункі можна акрэсьліць як таварыскія.

Лех Валенса ўвесь час сцьвярджае, што трансфармацыя Польшчы і яе інтэграцыя ў Эўропу павінная быць ня толькі эканамічнай ці палітычнай, але і маральнай, укаранёнай у яе хрысьціянскай спадчыне.

Ян Павел ІІ пра Беларусь: да народзінаў вялікага Пантыфіка

Валенса і Беларусь

На працягу ўсяго пэрыяду пасьля выбараў 1995 году Лех Валенса часта выказваў салідарнасьць з памкненьнямі беларускага народу да дэмакратыі і свабоды. Ён заклікаў зьвярнуць увагу міжнароднай супольнасьці на парушэньні правоў чалавека ў Беларусі і заклікаў падтрымліваць дэмакратычныя рухі ў нашай краіне.

Валенса зьяўляецца адкрытым крытыкам рэжыму Лукашэнкі, ён асуджае арышты, катаваньні і ціск журналістаў, актывістаў і шэраговых прыхільнікаў Вольнай Беларусі.

Падчас пратэстаў у Беларусі ў 2020 годзе Лех Валенса выказаў падтрымку апазыцыі і праву беларускага народу на самавызначэньне. Валенса заклікаў Эўразьвяз і іншыя міжнародныя арганізацыі заняць больш цьвёрдую пазыцыю супраць парушэньня правоў чалавека з боку рэжыму Лукашэнкі. Праводзячы паралелі з рухам «Салідарнасьць», Валенса часта падкрэсьлівае істотнасьць негвалтоўнага супраціву ў Беларусі. Ён перакананы, што мірны пратэст і міжнародная салідарнасьць у канчатковым выніку прывядуць да дэмакратычных рэформаў у краіне.

У апошнія гады Валенса выкарыстоўвае сацыяльныя сеткі, каб падзяліцца сваім поглядам на падзеі ў сьвеце, у тым ліку на сытуацыю ў Беларусі. У сваіх твітах ён часта выказвае салідарнасьць з беларускай апазыцыяй і падкрэсьлівае выпадкі парушэньня правоў чалавека.

Погляды Леха Валенсы на Беларусь пераклікаюцца зь ягонай прыхільнасьцю да дэмакратыі, свабоды і правоў чалавека на працягу ўсяго жыцьця. Ён бачыць барадзьбу беларускага народу як частку больш шырокага наратыву супраціву аўтарытарызму, які нагадвае шлях Польшчы ў другой палове ХХ стагодзьдзя.