Свае і чужыя: пра тых, хто з'ехаў, і тых, хто застаўся ў Беларусі

У сваім каментары для «Deutsche Welle» лінгвістка і сябра Каардынацыйнай рады Наталля Дуліна разважае пра канфлікт «сваіх і чужых» у беларускім грамадстве.

«Вам трэба з'язджаць. Тут небяспечна заставацца», — кажа маці дзяўчыны, маёй былой студэнткі. Ёй, дзяўчыне, цудам удалося збегчы. Заскочыла ў апошні вагон, інакш і не скажаш. За дзесяць хвілін да таго, як прыйшлі яе затрымліваць.
Я слухаю яе маму. Ведаю: нікуды я не паеду.
«Ты не разумееш! — тлумачу на наступны дзень сваёй сяброўцы, якая таксама перажывае за маю бяспеку. — Як я паеду? Я ж там змучуся! Месца сабе не буду знаходзіць!»
З'ехаць — значыць, выйсці з зоны камфорту. Ва ўсіх адносінах. Па-першае, трэба неяк уладкавацца ў чужой краіне, у незнаёмай абстаноўцы, а гэта няпроста. І потым, тут — родныя. Як іх пакінуць? А раптам нешта з імі здарыцца? Ніколі сабе гэтага не даруеш...
Але галоўнае — быць там, дзе адбываецца нешта важнае. Адбываецца з намі, з нашай краінай. З тым, што мы перажылі і цяпер не можам вось так кінуць, абарваць.
Да д'ябла гэтую бяспеку.

Свае сярод чужых

Канец 2020 года. Па ўсёй краіне — бязмежжа. Уведзены крымінальны пераслед за ўдзел у мірных пратэстах. Кожны дзень — ператрусы, арышты, суды. Ціск становіцца ўсё мацней, абыходжанне з затрыманымі і асуджанымі — бязлітасней, абвінавачанні — больш абсурднымі. Людзям даводзіцца ўсё кідаць і з'язджаць. Хутка. Часу на роздумы няма.
Ужо там, прыйшоўшы ў сябе, яны хапаюцца за ўсе нітачкі, якія злучаюць іх з домам, з іх няшчаснай краінай. Працягваюць змагацца, дапамагаюць тым, хто застаўся, тым, хто сядзіць у турмах, іх сем'ям. Арганізуюць акцыі пратэсту там, у Еўропе. Не стамляюцца тлумачыць еўрапейцам, што адбываецца ў іх роднай краіне ў ХХІ стагоддзі. Еўрапейцы, простыя людзі, спачуваюць, далучаюцца да мітынгаў і акцый, заяўляюць пра сваю салідарнасць, распрацоўваюць праграмы дапамогі. Нашы «збеглыя» працягваюць барацьбу.
Праходзіць час, нічога не адбываецца, надзея змяняецца адчаем. Ну калі ж гэта скончыцца? Трэба нешта рабіць! Нашы суайчыннікі з горыччу разумеюць: вярнуцца дадому так хутка не атрымаецца. І захрасаюць паміж двума светамі.
Мы адсюль глядзім на іх. Хтосьці заўважае: хлопцы, вы адарваліся ад нашай рэчаіснасці. У вас скажонае ўяўленне пра тое, што адбываецца тут, у Беларусі.
А яны як быццам жывуць на валізках, выпрабоўваючы пачуццё віны: бо яны там, у бяспецы, пакуль беларусаў, якія засталіся тут, затрымліваюць і саджаюць. Збіваюць. Прымушаюць пакаяцца на камеру ва «ўчыненых злачынствах» — тэрарызме, экстрэмізме і іншых жудасных дзеяннях.
А потым іх туга па хаце змяняецца раздражненнем: «Усіх загналі пад плінтус. Напэўна, самыя актыўныя з'ехалі, таму ўсё спынілася».
Вельмі крыўдна гэта чуць. Знаходзячыся тут.

Чужыя сярод сваіх

Самі таго не заўважаючы, мы паціху пачалі вінаваціць адно аднаго. Выказваць прэтэнзіі. Падзяліліся на два лагеры: тых, хто «там», і тых, хто «тут». Тутэйшыя крыўдзяцца, адчуваюць сябе ахвярамі. Мала таго, што нічога не могуць зрабіць, таму што можа «прыляцець» у любы момант — небяспечна нават падпісвацца на «варожыя» навінавыя каналы або апранацца ў «няправільныя» колеры! — дык яшчэ і тыя, хто з'ехаў, як быццам дражняцца: ходзяць бесперашкодна з бчб-сцягамі, свабодна выказваюцца ў сацсетках. Ды яшчэ і абураюцца і заклікаюць да страйкаў і партызанскіх пратэстаў. Хтосьці так і напісаў з сарказмам у адказ на заклікі з-за мяжы: «Паведаміце, калі і на якім вакзале вас тут сустракаць».
А яны наогул ужо даўно не заклікаюць. Таму што разумеюць, што не маюць на гэта маральнага права — бо яны «там», у бяспецы. Але ім таксама вельмі крыўдна. Бо яны страцілі свой дом і павінны былі зноў адбудоўваць жыццё ў чужой краіне, а іх яшчэ і абвінавачваюць у тым, што яны аддаліліся ад рэальнасці і зусім не збіраюцца вяртацца! І таму іх меркаванне і іх голас нічога не значаць. Як быццам яны нейкія непаўнавартасныя беларусы. Можа быць, менавіта з гэтай прычыны многія імкнуцца ў адкрытую выказацца пра рэжым з непрыхаванай нянавісцю, дзёрзка і непрымірыма, маўляў, мы нічога не забыліся, мы працягваем быць беларускімі «змагарамі». Часам менавіта па такіх смелых заявах у сацсетках раптам разумееш: так ён, аказваецца, ужо там, а толькі ўчора быў тут! І гэты, і вунь той, і наогул куча народу — усе «звалілі»! Хто-небудзь застаўся тут, акрамя мяне?
Пытаюся ў тых, хто так нечакана для мяне з'ехаў: «Вас пераследавалі, пагражалі?» І высвятляецца, напрыклад: «Была назіральніцай на выбарах, цяпер вось прыйшлі да двух сяброў, таксама назіральнікаў. Вырашыла не чакаць, калі і па мяне прыйдуць». Або: «Быў вобшук, допыт, канфіскацыя тэхнікі. Пакуль адпусцілі. Не хачу спакушаць лёс, палічыў за лепшае з'ехаць». Часам, праўда, чую ў адказ: «Не, ніхто не пагражаў, але ўжо не магу тут знаходзіцца, трэба прыйсці ў сябе, падыхаць іншым паветрам. Я ненадоўга, хутка прыеду».
Ніхто пакуль не вярнуўся.

Калі гэта адбудзецца…

Але і з тых, хто цяпер у Беларусі, далёка не ўсе засталіся па ідэйных меркаваннях або з-за немагчымасці выехаць. Многія не знаходзяць у сабе сілы нешта мяняць, спадзяюцца, што ўсё наладзіцца, жыццё ж ідзе наперад. Бо чалавек так уладкаваны — можа прыстасавацца да чаго заўгодна: да жыцця ў канцлагеры, на чужыне, да страты дому, да немагчымасці самому вырашаць свой лёс.
Так і жывём — з пачуццём віны. Тыя, хто «там» — за тых, хто застаўся ў Беларусі. Віны за тое, што самі яны з'ехалі, як быццам збеглі. Тыя, хто «тут» — за тых, хто сядзіць у турме, хто ўжо страціў фізічную свабоду. І тыя, і іншыя спрабуюць пераканаць сябе, што ні ў чым не вінаватыя, апраўдацца перад сабой, схаваць глыбей ад сябе саміх гэтае пачуццё, якое грызе і вымотвае.
Менавіта гэта, напэўна, нас аб'ядноўвае. Бо Мы ўсе перажываем адно і тое ж, падзяляем і адчуваем адзін боль. І толькі мы можам па-сапраўднаму зразумець адно аднаго.
Адзін знаёмы студэнт-першакурснік, вельмі хатні, цёплы і, па-мойму, вельмі самотны хлопчык: бацькі не падзяляюць і не падтрымліваюць яго выбар, — у адказ на маё пытанне «Ці не думаеце з'ехаць?» сказаў: «Не. Калі нешта адбудзецца, я хачу ў гэты момант быць тут».
Калі гэта адбудзецца, я таксама хачу быць тут.
А яшчэ я мару ўбачыць тут, у Беларусі, радасныя твары маіх сяброў і многіх-многіх знаёмых і незнаёмых людзей, з якімі паспела пасябраваць за гэты час і якія цяпер далёка ад свайго дому. Я ўяўляю сабе, як мы ўсе збяромся на мосце, які да гэтага часу ўжо будзе зноўку адбудаваны…
Не, не так. Мы збяромся ў цэнтры горада, на адной з самых вялікіх плошчаў у Еўропе, у цэнтры нашай краіны.
А потым... а потым мы вернемся да звычайнага жыцця. Будзем сябраваць, сустракацца, лаяцца адно з адным, крыўдзіцца, спрачацца, жартаваць і смяяцца адно з аднаго. Увогуле, будзем жыць так, як жывуць нармальныя людзі ў нармальнай краіне, са сваімі звычайнымі клопатамі, праблемамі і радасцямі.
Але ўжо ніхто не зможа падзяліць нас на сваіх і чужых.
Пераклад «НЧ»