Так не працуе: людзі ў Беларусі дзяржаве павінны многае, а яна нам — не

Не грамадзяне, а прыгонныя! Лукашэнка, падобна, парушыў апошнюю сваю догму, якую абяцаў беларусам. Эканаміст адказаў адзінаму палітыку, якога зноў раздражняе насельніцтва. У Беларусі — шызафрэнічная сітуацыя. Па ўзроўні падаткаабкладання мы зусім не лібертарыанская краіна — у нас мала таго, што даволі высокія падаткі, так імі абкладзена ўсё. Але клапаціцца пра дабрабыт народу ўладзе хочацца ўсё менш.

Аляксандр Лукашэнка чарговы раз выказаў незадаволенасць беларускім народам, які смее «патрабаваць ад улады тое, што яна рабіць не павінна», піша «Люстэрка».

Беларускі кіраўнік напярэдадні прапанаваў людзям скідвацца яшчэ і на добраўпарадкаванне двароў. Ці можна ў такім выпадку казаць, што Беларусь — гэта ўсё яшчэ сацыяльная дзяржава, або стаўленне да народа ўсё больш прымае адценні прыгоннага права? Пра гэта ў сваёй калонцы для «Люстэрка» разважае эканаміст Леў Львоўскі.

Чыноўнікі працягваюць актыўна зразаць сацпакет, які раней гарантавалі насельніцтву. Так, у снежні 2023 года Аляксандр Лукашэнка ухваліў новаўвядзенні па сацыяльным абслугоўванні і сацвыплатах: да прыкладу, у дамы-інтэрнаты трапіць будзе складаней. Цяпер чыноўнікі хочуць зрабіць больш жорсткімі правілы прызначэння дапамогі па беспрацоўі. Раней улады ўвялі абмежаванні па сямейным капітале і прыдумалі чарговыя новаўвядзенні па «дармаедах». І гэта толькі некаторыя прыклады, як зразаюць сацпадтрымку.

Леў Львоўскі, эканаміст. Акадэмічны дырэктар BEROC. Мае доктарскую ступень (PhD) па эканоміцы універсітэта Аёвы, ЗША:

— Ёсць два кардынальна розныя падыходы да будаўніцтва дзяржавы. Першы варыянт уяўляе сабой патэрналісцкую дзяржаву, якая клапоціцца пра людзей, прадастаўляе асноўныя дзяржпаслугі за кошт бюджэту. Адпаведна, людзі ў такіх краінах плацяць вялікія падаткі для таго, каб мець доступ да клопату высокай ступені: дапамогу і выплаты ад галечы, па беспрацоўі, медыцына і адукацыя, якія аплачваюцца з бюджэту, рамонт дамоў і гэтак далей.

На адваротным канцы спектру — лібертарыянская дзяржава, у якой, наадварот, людзі плацяць па мінімуму падаткаў, за што атрымліваюць ад яе мінімум выгод і бонусаў. Гэта значыць, вы ўносіце мала падаткаў, але вам даводзіцца выдаткоўвацца на дзіцячы сад, а бясплатную адукацыю і ахову здароўя — толькі на мінімальным узроўні, за астатняе трэба плаціць са свайго кашалька.

Для прыкладу, крайнімі пунктамі гэтых полюсаў можна назваць ЗША з аднаго боку і Швецыю, Ізраіль — з другога. У выпадку апошніх двух добра відаць, што з людзей бяруць шмат падаткаў, але затое наўзамен падаюць вялікі аб'ём сацыяльных гарантый.

Тут хаваецца важнае філасофскае пытанне — што гэта за дзяржаўныя грошы? У некаторых краін, дзе шмат карысных выкапняў, напрыклад, бываюць сапраўды дзяржаўныя сродкі. Але ў выпадку Беларусі дзяржаўных грошай няма — у нас ніякія алмазы не здабываюцца, нафта ёсць, але яе мала. За кошт яе здабычы бюджэт не напоўніш. Усё, што ёсць у казне, паступае туды ад працы людзей. Можна было б сказаць, што ёсць дзяржаўныя заводы. Але і тыя калісьці былі пабудаваныя людзьмі, і працуюць там на вытворчасці таксама людзі. Афіцыйна ў розныя гады 80-90% бюджэту Беларусі забяспечваецца за кошт падаткаў.

Адначасова ў Беларусі атрымліваецца злёгку шызафрэнічная сітуацыя. Па ўзроўні падаткаабкладання мы зусім не лібертарыянская краіна — у нас мала таго, што даволі высокія падаткі, так імі абкладзена ўсё: даходы фізічных асоб, валоданне аўтамабілем, карыстанне дарогамі, акцызы. Падатак на даданую вартасць (ПДВ) адносна некаторых краін невысокі, але і маленькім яго не назавеш.

• Сярэдні беларус аддае дзяржаве больш за палову сваіх даходаў.

• Спачатку гэта 48% праз падаходны падатак і сацыяльныя ўнёскі, большую частку якіх за яго выплачвае наймальнік.

• А потым у ход ідуць іншыя, у тым ліку ўскосныя падаткі — той жа ПДВ, акцызы на бензін, падатак на аўто, нерухомасць і гэтак далей.

Першапачаткова ўсе гэтыя зборы падаваліся пад лозунгам сацыяльнай дзяржавы, або, як я называў яго вышэй, патэрналісцкай: «Вы давайце плаціце падаткі, а наўзамен у нас будзе мала бедных, бяздомных, будзе бясплатная медыцына і адукацыя».

Атрымліваецца, у частцы збору падаткаў усё ідзе па структуры патэрналісцкай дзяржавы. А цяпер выглядае так, быццам Аляксандр Лукашэнка натхніўся славай вядомага лібертарыянца — прэзідэнта Аргенціны Хаўера Мілея і вырашыў: трэба было б, каб людзі менш патрабавалі ад дзяржавы і самі клапаціліся пра свой дабрабыт. Ім бы падвезці бетон і арматуру, а яны ўжо самі хай кладуць яе і бетануюць сабе двары.

Гэты ж падыход ярка выявіўся падчас ковіду. Тады таксама не дзяржава клапацілася пра людзей — гэта рабілі яны самі. Хто маскі шыў, хто купляў сродкі абароны і рыхтаваў абеды для медыкаў, хто падаваў ім жыллё, каб абараніць іх сем'і. А лекары літаральна паміралі на працы, адначасна прыкрываючы сабой Міністэрства аховы здароўя. Дзяржава адхілілася ад гэтай праблемы.

Такая практыка, калі клопаты насельніцтва шмат у чым вырашаюцца ім самім, выглядае натуральнай для такіх краін, як ЗША. Але пра гэта трэба дамаўляцца першапачаткова і да таго ж браць менш падаткаў з людзей і бізнэсу. А ў нас выходзіць, што падаткі дзяржава спраўна збірае, паказвае людзям, што рабіць, — мужчыны абавязаныя служыць у войску, лекары (і не толькі яны) павінны адпрацоўваць па ўказанні чыноўнікаў за сваё навучанне. Хутка, мабыць, трэба будзе і за адукацыю плаціць, і адпрацоўваць потым.

Гэта значыць, людзі ў Беларусі дзяржаве павінны многае, а яна нам, аказваецца, не. Так не працуе.

Лукашэнка ўвесь час выклікаў беларусам дзве догмы: «Абы не было вайны» і «Затое чысценька». У 2022 годзе мы менавіта па віне палітыка атрымалі вайну па суседстве (без яго згоды атака на Кіеў з беларускай тэрыторыі была б немагчымая), а цяпер ён, падобна, спрабуе нас падрыхтаваць да таго, што нават чысценька не будзе.

Усё больш ствараецца ўражанне, што Аляксандр Лукашэнка пачаў успрымаць людзей як прыгонных, якія яму не вельмі падабаюцца — "Ну такія людзі, такі народ, і іншага ў нас не будзе", — але іншых у яго няма, і даводзіцца з імі жыць і неяк імі кіраваць.