Знешні гандаль Беларусі сыходзіць у мінус. Прычым — поўнасцю

Ужо не першы год беларуская эканоміка сутыкаецца з сур'ёзнымі праблемамі ў сферы знешняга гандлю. Пры гэтым нацыянальная эканоміка адносіцца да ліку малых і адкрытых, таму яе ўстойлівасць шмат у чым залежыць ад эфектыўнасці гандлю з навакольным светам.

Яшчэ з часоў Савецкага Саюза, калі быў закладзены падмурак прамысловага і сельскагаспадарчага капіталу краіны, вытворчыя магутнасці Беларусі перавышаюць патрэбы ўнутранага рынку. Такім чынам, значныя аб'ёмы вырабленай прадукцыі сыходзяць у іншыя краіны. У сваю чаргу, для вытворчасці прадукцыі краіне даводзіцца закупляць многія рэсурсы. Гэта, галоўным чынам, энерганосьбіты, якія пастаўляюцца з Расіі. У выніку эфектыўнасць знешнеэканамічнай дзейнасці заключаецца ў здольнасці прадаваць прадукцыю за межы краіны ў дастатковых аб'ёмах для кампенсацыі закупкі сыравіны і абсталявання і атрымання звыш гэтага маржы, тлумачыць эканамічны праект «Вашы грошы».

Беларусь гандлюе як таварамі, так і паслугамі. Што тычыцца сегмента тавараў, то тут апошнім часам расце і экспарт, і імпарт. Пры гэтым кожны год краіна спажывае значна больш імпартнай прадукцыі, чым экспартуе тавараў за мяжу. У выніку за апошнія 23 гады Беларусь мела станоўчае знешнегандлёвае сальда па таварах усяго толькі ў два разы, у 2012 і 2022 гадах, і памер яго быў зусім невялікі.

Прычына такога стану рэчаў — купля паліўна-энергетычных рэсурсаў з Расіі. Кульмінацыяй гэтай праблемы быў 2010 год, калі дэфіцыт знешняга гандлю таварамі дасягнуў $9,3 мільярда. Наступныя хвалі дэвальвацый беларускага рубля дазволілі часткова нармалізаваць сітуацыю, падвышаючы канкурэнтаздольнасць нашай прадукцыі на знешніх рынках.

2021-ы год прынёс з сабой неверагодна нізкі ўзровень гандлёвага дэфіцыту ў сферы тавараў, што абумоўлена так званым «экспартным цудам». Прафіцыт 2022 года з'яўляецца вынікам шырокага рээкспарту тавараў у Расію. А вось вяртанне глыбокага гандлёвага дэфіцыту ў 2023 годзе (больш за $2,3 млрд) з'яўляецца сігналам пачатку сур'ёзных эканамічных цяжкасцяў.

Каб больш глыбока зразумець сітуацыю, давайце звернемся да знешняга гандлю паслугамі. У адрозненне ад гандлю таварамі, пастаўкі беларускіх паслуг замежным партнёрам пастаянна перавышалі імпарт паслуг. У 2021 годзе дадатнае сальда тут дасягала рэкордных $4,6 млрд. Аднак узмацненне жорсткасці санкцый вярнула прафіцыт у 2023 годзе да больш характэрнага ўзроўню — блізу $3 млрд за год.

Скарачэнне станоўчага сальда знешняга гандлю паслугамі было прамым следствам працы санкцый. Беларусь, страціўшы значную частку свайго лагістычнага патэнцыялу, сутыкнулася з памяншэннем даходаў ад транспартных паслуг. Адначасова стаў дэградаваць сектар IT.

У 2023 годзе агульнае дадатнае сальда знешняга гандлю таварамі і паслугамі склала ўсяго $472 млн. Для параўнання, у 2022 годзе паказчык складаў $4588 млн, у 2021 годзе — $3971 млн, у 2020 годзе — $1948 млн. Больш хуткі рост імпарту ў параўнанні з экспартам, цяжкасці ў сферы продажу паслуг могуць прывесці да таго, што агульнае сальда зноў сыдзе ў мінус. Памятаеце шэраг дэвальвацый у 2011-2014 гадах? А адной з галоўных прычын гэтаму было стабільна адмоўнае сальда знешняга гандлю, — яно правакавала дэфіцыт замежнай валюты.

Прычым раней дэфіцыт у знешнім гандлі мог быць хаця б часткова пакрыты крэдытнай падтрымкай. Але на сёння, маючы санкцыі і ўжо значныя даўгавыя абавязацельствы, краіна не ў стане дазволіць сабе такую раскошу. Нават пры жаданні такія магчымасці абмежаваныя, у асноўным, Расіяй.

У выніку ўзнікае дылема: альбо зрабіць вялікія саступкі ўсходняму партнёру, альбо прыняць рэзкае падзенне эканамічнай эфектыўнасці і вярнуцца да стану эканомікі і фінансавай сістэмы пятнаццацігадовай даўніны.

Выконваць ролю хаба паставак падсанкцыйных тавараў у Расію становіцца ўсё больш складана