«Amnesty International»: Прэзідэнцкія выбары сталі каталізатарам для самага абуральнага наступу на свабоду ў Беларусі
Мінулы год у Беларусі быў адзначаны пастаяннымі мірнымі пратэстамі, а прэзідэнцкія выбары ў жніўні паслужылі каталізатарам для самага абуральнага наступу на свабоду выказвання меркаванняў, мірных сходаў і аб'яднанняў з моманту атрымання краінай незалежнасці, гаворыцца ў штогадовым дакладзе «Правы чалавека ў сучасным свеце», прэзентаваным міжнароднай праваабарончай арганізацыяй «Amnesty International».
У раздзеле, прысвечаным Беларусі, адзначаецца, што апазіцыйныя кандыдаты, члены іх выбарчых штабоў і паплечнікі «былі арыштаваныя па сфабрыкаваных абвінавачаннях альбо прымусова высланыя з краіны», а міліцыя празмерна і непераборліва ўжывала сілу для разгону дэманстрацый. «Дзясяткі тысяч мірных дэманстрантаў і выпадковых мінакоў былі ўзятыя пад варту, і многія з іх зведалі катаванні і іншыя віды жорсткага абыходжання, — гаворыцца ў дакладзе. — Затрыманні, збіццё, судовыя пераследы закранулі шмат людзей, у тым ліку журналістаў, медыкаў, студэнтаў, лідараў прафсаюзаў. На першапачатковым этапе ўлады не далі належнага адказу на пандэмію новай каронавіруснай інфекцыі (COVID-19). Суды працягвалі выносіць смяротныя прысуды», — цытуе дакумент «БелаПАН».
У дакладзе адзначаецца, што з-за стварэння апазіцыйнай кааліцыі вакол кандыдата ў прэзідэнты Святланы Ціханоўскай «жанчыны апынуліся на пярэднім краі пратэснага руху, які хутка рос і ахапіў усю краіну і грамадства». «Аляксандр Лукашэнка абвясціў пра сваю поўную перамогу на выбарах, аднак Святлана Ціханоўская пераканаўча аспрэчвала вынікі, названыя сфальсіфікаванымі мноствам незалежных назіральнікаў на выбарах. АБСЕ, якой не дазволілі весці назіранне за выбарамі, паказвала на дакладныя паведамленні аб масавых парушэннях і сур'ёзным неправамерным адміністрацыйным умяшанні, — гаворыцца ў дакладзе. — Пратэсты супраць правядзення выбараў і абвешчаных вынікаў захліснулі Беларусь і мелі ў пераважнай большасці выпадкаў мірны характар, нягледзячы на жорсткія рэпрэсіі з боку ўлад. Людзей, якія лічыліся лідарамі пратэсных настрояў, хутка затрымлівалі альбо прымусова высылалі з краіны».
На думку праваабаронцаў, летась у Беларусі «сурова абмяжоўвалася права на свабоду выказвання меркаванняў з мэтай не дапусціць ніякіх апазіцыйных выказванняў і іншадумства». «Сярод іншага пераследы зведвалі асобныя людзі і СМІ, прымаліся заканадаўчыя папраўкі, рабіўся адміністрацыйны націск і ўжываліся розныя тэхнічныя сродкі, такія як адключэнне інтэрнэту, — гаворыцца ў дакладзе. — СМІ заставаліся пад жорсткім кантролем дзяржавы. Незалежных журналістаў і СМІ пераследавалі і не давалі ім весці сваю законную дзейнасць. Толькі з траўня па кастрычнік мясцовыя назіральнікі зафіксавалі больш за 400 выпадкаў пераследу, уключаючы затрыманні, катаванні і іншыя віды жорсткага абыходжання з работнікамі СМІ».
У дакладзе згадваецца, што журналісты, якія супрацоўнічалі з замежнымі СМІ, былі пазбаўленыя акрэдытацыі МЗС, недзяржаўныя газеты, у прыватнасці «”Комсомольская правда” в Белоруссии», сутыкаліся з адмовамі дзяржаўных друкарняў друкаваць іх выпускі, якія змяшчаюць крытыку ўлад. «Улады пазбавілі ліцэнзіі найбуйнейшы інфармацыйны сайт tut.by. Журналістка незалежнай газеты “Наша Ніва” Наталля Лубнеўская аказалася ў ліку як мінімум трох журналістаў, па якіх міліцыя страляла гумовымі кулямі 10 жніўня. Ёй спатрэбілася аперацыя, і яна правяла ў бальніцы 38 дзён. Супраць некалькіх блогераў і журналістаў былі распачатыя палітычна матываваныя крымінальныя справы. Сярод іх — суаўтар папулярнага тэлеграм-канала Ігар Лосік, арыштаваны 25 чэрвеня да суда па сфабрыкаванай справе», — канстатуе «Amnesty International».
Праваабаронцы таксама адзначаюць, што падчас пратэстаў у Беларусі перыядычна адключалі інтэрнэт і пастаянна абмяжоўвалі доступ да сайтаў незалежных СМІ.
«Іншадумства ва ўсіх пластах грамадства жорстка і наўпрост душылася. Студэнты, выкладчыкі ВНУ, спартсмены, рэлігійныя і культурныя дзеячы, супрацоўнікі дзяржпрадпрыемстваў пазбаўляліся месцаў сваёй працы ці былі звольненыя. Многія зведалі адміністрацыйны і нават крымінальны пераслед за выступленні супраць улад, за падтрымку мірных пратэстаў і ўдзел у страйках», — падкрэсліваецца ў дакладзе.
Адзначаецца, што ў Беларусі захоўваліся «жорсткія і неправамерныя абмежаванні» права на свабоду сходаў. «На мірных дэманстрантаў накладалі адміністрацыйныя спагнанні, часта больш суровыя, чым пакаранні за іншыя крымінальныя злачынствы, — гаворыцца ў дакладзе. — Агулам з пачатку перадвыбарнай прэзідэнцкай кампаніі ў маі і да выбараў 9 жніўня сотні людзей, уключаючы мірных дэманстрантаў, анлайн-актывістаў і незалежных журналістаў, былі адвольна затрыманыя, у тым ліку з незаконным прымяненнем сілы, людзьмі ў цывільным, якія перасоўваліся ў аўтамабілях без апазнавальных знакаў. Дзясяткі такіх затрыманых затым атрымалі штрафы або адміністрацыйныя арышты. Пасля выбараў сотні тысяч пратэстоўцаў рэгулярна і мірна выходзілі на вуліцы па ўсёй краіне. Дзясяткі тысяч з іх былі затрыманыя, сотні зведалі катаванні і іншыя віды жорсткага абыходжання і былі сурова пакараныя».
«Amnesty International» адзначае, што для разгону мірных дэманстрацый і затрымання іх удзельнікаў супрацоўнікі міліцыі (часта ў цывільным) ужывалі «празмерную і непераборлівую сілу, у прыватнасці, стралялі па натоўпе гумовымі кулямі з блізкай адлегласці, выкарыстоўвалі святлошумавыя гранаты, хімічныя раздражняльнікі, вадамёты, аўтаматычную агнястрэльную зброю з халастымі патронамі, дубінкі і іншыя сродкі». «Прадстаўнікі дзяржаўных сілавых ведамстваў забілі не менш за чатырох чалавек, яшчэ некалькі чалавек памерлі пры падазроных абставінах», — падкрэсліваецца ў дакладзе.
У ім таксама гаворыцца, што ўлады Беларусі «разгарнулі кампанію жорсткіх ганенняў на ўсе формы незалежных аб'яднанняў, якія займаюцца абаронай правоў чалавека і знаходзяцца ў мірнай апазіцыі рэжыму, уключаючы назіральныя ініцыятывы, выбарчыя штабы апазіцыйных палітыкаў і незалежныя прафсаюзы». «Шмат людзей былі затрыманыя, сталі фігурантамі беспадстаўных крымінальных спраў, былі змешчаныя пад адміністрацыйны арышт, сутыкнуліся з пагрозамі пазбаўлення волі і прымусовай высылкі з краіны», — заяўляе «Amnesty International».
У дакуменце згадваюцца затрыманні патэнцыйных кандыдатаў у прэзідэнты блогера Сяргея Ціханоўскага і экс-кіраўніка «Белгазпрамбанка» Віктара Бабарыкі, яго сына Эдуарда Бабарыкі і ўдзельнікаў яго каманды, а таксама выправаджэнне з краіны экс-кандыдата ў прэзідэнты Святланы Ціханоўскай і затрыманні Марыі Калеснікавай і Максіма Знака.
Аўтары даклада таксама згадваюць пра кіраўніцу валанцёрскай службы закрытага ўладамі праваабарончага цэнтра «Вясна» Марфу Рабкову, якую затрымалі па крымінальнай справе аб падрыхтоўцы масавых беспарадкаў. «Amnesty International» мяркуе, што затрыманне Рабковай звязанае з яе праваабарончай дзейнасцю.
«Прадстаўнікі ўлад сістэматычна ўжывалі катаванні і іншыя віды жорсткага абыходжання да затрыманых на акцыях пратэсту, у тым ліку да ўдзельнікаў, журналістаў і выпадковых мінакоў. Мясцовыя і міжнародныя арганізацыі задакументавалі сотні выпадкаў па ўсёй краіне, — гаворыцца ў дакладзе. — Экспертам ААН па правах чалавека паступіла 450 сведчанняў аб жорсткім абыходжанні з затрыманымі, падмацаваных фота- і відэадоказамі, а таксама медыцынскімі даведкамі, якія пацвярджаюць доўгі спіс жахлівых злоўжыванняў. У іх апісана, як пратэстоўцаў катавалі і як жорстка з імі абыходзіліся пры затрыманні, перавозцы і пад вартай у надзвычай перапоўненых ізалятарах. Дэманстрантаў прыніжалі, жорстка збівалі, яны зведвалі сексуальны гвалт (у тым ліку жанчыны і непаўналетнія), а таксама на працягу доўгага часу знаходжання пад вартай ім не давалі ежы, чыстай вады і не аказвалі медыцынскай дапамогі».
У дакладзе адзначаецца: «Улады Беларусі прызналі, што ў сувязі з пратэстамі ім паступіла прыблізна 900 скаргаў на свавольства міліцыі. Аднак па стане на канец года не было распачата аніводнай крымінальнай справы і ні аднаму супрацоўніку праваахоўных органаў не былі выстаўленыя абвінавачанні ў адпаведных парушэннях».
«Amnesty International» канстатуе, што Беларусь застаецца адзінай краінай у Еўропе і на тэрыторыі былога СССР, дзе дагэтуль выносяць смяротныя прысуды. «Па стане на канец года там налічвалася не менш як чатыры прысуджаныя да смерці. На працягу года былі вынесеныя як мінімум тры смяротныя прысуды, два з якіх — братам ва ўзросце 19 і 21 года. Інфармацыі аб пакараннях смерцю не паступала», — гаворыцца ў дакладзе.