Ці шмат зброі на руках у беларусаў?

Колькі зброі зараз у беларусаў і што змянілася ў 2022-м? Беларускі рэжым, відаць, пасля пратэстаў 2020 года баіцца іх аднаўлення ва ўжо менш мірным фармаце.

Магчыма, зброі ў беларусаў не так і мала — гаворка пра сотні тысяч. Як з гэтым ідуць справы ў свеце і ў суседзяў? Што пра гэта вядома, высвятляла «Люстэрка».

Калі зброі ў беларусаў не так шмат, навошта ўлады скарачаюць колькасць яго патэнцыйных уладальнікаў?

Рэпрэсіі супраць беларусаў, нязгодных з дзеяннямі ўладаў, не абмяжоўваюцца пазбаўленнем і абмежаваннем волі. Нават грамадзяне, якія ўжо адбылі пакаранне па «пратэстных» артыкулах, аказваюцца абмежаванымі ў шэрагу правоў. Так, напрыклад, яны сутыкаюцца з абмежаваннямі пры найманні на працу ў дзяржаўныя органы і арганізацыі.

Яшчэ адна галіна такой дыскрымінацыі — права на валоданне зброяй. У 2022 годзе ўступілі ў сілу папраўкі да Закона аб зброі, у адпаведнасці з якімі легальна валодаць ёй не могуць людзі, якія прыцягваліся да адказнасці па «пратэстных» артыкулах.

Нягледзячы на відавочнасць прычын такіх новаўвядзенняў, журналісты вырашылі разабрацца: можа, у МУС сапраўды былі аб'ектыўныя (а не палітычна матываваныя) прычыны звузіць кола патэнцыйных уладальнікаў агнястрэльнай зброі?

Для адказу на гэтае пытанне мы паспрабуем ацаніць, колькі агнястрэльнай зброі маецца ў грамадзян Беларусі і параўнаем гэты паказчык з «узброенасцю» цывільнага насельніцтва нашых суседзяў.

Якой зброяй і хто можа валодаць з ліку цывільных?

Цывільная зброя ў нашай краіне прызначаная для выкарыстання ў мэтах самаабароны, для заняткаў спортам і палявання. У Беларусі легальна і пры ўмове атрымання дазволу можна валодаць паляўнічай (гладкаствольнай і, для больш дасведчаных паляўнічых, наразной) і спартыўнай зброяй. Без дазволу, але з абавязковай рэгістрацыяй у органах МУС і праходжаннем праверкі ведаў правілаў бяспечнага абыходжання, можна таксама набываць прызначаныя для самаабароны газавыя пісталеты і рэвальверы, а таксама сігнальную зброю.

Змены ў Закон аб зброі, якія ўступілі ў сілу летам 2022 года, павялічылі тэрмін дзеяння дазволаў на захоўванне і нашэнне зброі, якія выдаюцца органамі МУС, з трох да пяці гадоў. Але самае значнае новаўвядзенне ў дакуменце тычыцца пашырэння абмежаванняў для атрымання законнага права набываць зброю. Ранейшы спіс утрымліваў забароны, што аб'ектыўна дапамагалі знізіць рызыкі, якія ўзброены чалавек можа ўяўляць для навакольных.

Сярод іх былі:

• узрост да 18 гадоў;
• наяўнасць захворванняў і фізічных недахопаў, пры якіх проціпаказанае валоданне зброяй;
• судзімасць за здзяйсненне наўмысных злачынстваў і іншых злачынстваў, звязаных з выкарыстаннем зброі, злачынстваў, учыненых у стане алкагольнага ап'янення або пад уздзеяннем наркотыкаў і іншых адурманьваючых рэчываў;
• адбыванне пакарання ў выглядзе арышту, абмежавання волі або пазбаўлення волі за злачынствы, учыненыя па неасцярожнасці;
• адсутнасць месца жыхарства або знаходжання, прыдатнага для бяспечнага захоўвання зброі і боепрыпасаў;
• адміністрацыйнае спагнанне за парушэнне правілаў палявання (да таго, як гэта спагнанне будзе выканана);
• наяўнасць адміністрацыйных спагнанняў за розныя віды паводзін, якія ўяўляюць небяспеку для іншых грамадзян — напрыклад, нанясенне наўмыснага цялеснага пашкоджання, дробнае хуліганства, стральба з агнястрэльнай зброі ў населеным пункце, кіраванне транспартным сродкам у стане алкагольнага ап'янення, перадача кіравання транспартным сродкам такой асобе, сістэматычнае распіццё алкагольных, слабаалкагольных напояў або піва ў грамадскім месцы, з'яўленне ў грамадскім месцы або на працы ў стане ап'янення.

Што змянілася ў 2022-м?

У 2022 годзе да гэтага ў цэлым зразумелага і лагічнага спісу абмежаванняў дадаліся новыя адміністрацыйныя артыкулы, па якіх каралі і працягваюць караць палітычных апанентаў улады. У іх ліку:

• парушэнне парадку арганізацыі або правядзення масавых мерапрыемстваў;
• непадпарадкаванне законнаму распараджэнню ці патрабаванню службовай асобы пры выкананні ёй службовых паўнамоцтваў;
• распаўсюджванне, выраб, захоўванне, перавозка інфармацыйнай прадукцыі, якая змяшчае заклікі да экстрэмісцкай дзейнасці або якая прапагандуе такую дзейнасць;
• прапаганда або публічнае дэманстраванне, выраб, распаўсюджванне нацысцкай сімволікі або атрыбутыкі (пад гэтае вызначэнне, як вядома, дзяржаўная прапаганда імкнецца падагнаць і гістарычную нацыянальную сімволіку Беларусі).

Колькі зброі цяпер у беларусаў?

На 1 кастрычніка 2020 года ў Беларусі, паводле даных МУС, налічвалася 90 808 уладальнікаў цывільнай зброі, якім належала 115 535 яе адзінак. Вясной 2022 года, напярэдадні ўступлення ў сілу паправак да Закона аб зброі, паводле афіцыйнай інфармацыі, на законных падставах ёю валодалі 88 тысяч чалавек, у якіх у сукупнасці было 113 тысяч адзінак.

Колькасць зброі пераўзыходзіць колькасць уладальнікаў таму, што адзін чалавек можа валодаць некалькімі «стваламі». Паляўнічы можа мець да трох адзінак гладкаствольнай або да двух — наразной зброі, а калекцыянер (пры наяўнасці адпаведнай ліцэнзіі) можа папаўняць сваю калекцыю па меры неабходнасці.

Ацэнкі МУС, зразумела, тычацца выключна легальнай зброі — гэта значыць такой, якой грамадзяне валодаюць на законных падставах. Пра тое, колькі па беларускіх гарадах і вёсках захоўваецца агнястрэльнай зброі, не ўлічанай МУС, можна толькі здагадвацца. Аднак існуюць ацэнкі швейцарскага праекта Small Arms Survey (SAS) з Інстытута міжнародных даследаванняў і развіцця ў Жэневе. Згодна з імі, у 2017 годзе на руках у грамадзян краіны было 130 тысяч адзінак зарэгістраванай зброі — і 451 тысяча (гэта значыць у 3,5 разы больш) незарэгістраванай.

Калі ацэнкі SAS слушныя, агульная колькасць агнястрэльнай зброі на руках у грамадзян Беларусі ў 2017 годзе ацэньвалася ў 581 тысячу — гэта значыць 6,1 адзінкі на 100 жыхароў. Гэтая велічыня наўрад ці кардынальна змянілася за апошнія гады, бо адначасова са скарачэннем колькасці зарэгістраваных «руляў» у Беларусі скарачаецца і колькасць насельніцтва (у прыватнасці, з-за масавай эміграцыі — па даных Парламенцкай асамблеі Рады Еўропы, са жніўня 2020 года з Беларусі магло з'ехаць ад 200 да 500 тысяч чалавек).

Як з гэтым справы ў свеце?

Паводле ацэнак SAS, у тым жа 2017 годзе ў свеце налічвалася больш за мільярд адзінак стралковай зброі. 133 мільёны з іх знаходзіліся на ўзбраенні армій свету, 23 мільёны — у руках супрацоўнікаў праваахоўных органаў. У наш «залік» ідуць тыя, што засталіся, — 857 мільёнаў адзінак, якія знаходзіліся ў руках у цывільных. Пры пераліку на 7,6 мільярда чалавек, якія жылі на зямлі ў 2017 годзе, гэта дае сярэдні па планеце паказчык у 11,3 адзінкі цывільнай стралковай зброі на 100 чалавек — гэта значыць, амаль у два разы больш, чым у Беларусі. Пры гэтым калі ў нашай краіне колькасць зброі на руках у грамадзян паступова зніжаецца, то ў свеце тэндэнцыя адваротная: у 2006 годзе стралковай зброі, якая не знаходзілася ў руках разнастайных сілавікоў, на планеце налічвалася 650 мільёнаў адзінак.

Параўнанне Беларусі з усім светам, вядома, выглядае не вельмі карэктным. «Шчыльнасць» зброі вельмі моцна адрозніваецца па рэгіёнах. Ільвіную долю яе планетарных запасаў «захоўваюць» ЗША з іх знакамітай Другой папраўкай да Канстытуцыі, якая гарантуе права грамадзян на захоўванне і нашэнне зброі. У 2017 годзе ў грамадзян гэтай Паўночнаамерыканскай дзяржавы налічвалася 393 мільёны адзінак — гэта значыць, на 100 жыхароў прыходзілася 120,5 адзінак зброі!

Больш дарэчным выглядае параўнанне Беларусі з іншымі еўрапейскімі і постсавецкімі дзяржавамі, у тым ліку з суседзямі. Вось так выглядае месца, якое займае Беларусь сярод іншых краін свайго рэгіёну (даныя ўзятыя з сайта SAS; Беларусь і пяць краін, якія мяжуюць з ёй, вылучаныя тлустым шрыфтам):

Фінляндыя (32,36 адзінкі зброі на 100 чалавек насельніцтва);

• Швецыя (23,14);
• Германія (19,62);
• Турцыя (16,48);
• Літва (13,59);
• Чэхія (12,53);
• Расія (12,29);
• Латвія (10,53);
• Грузія (10,11);
• Украіна (9,90);
• Славакія (6,53);
• Беларусь (6,14);
• Эстонія (4,96);
• Малдова (2,99);
• Казахстан (2,79);
• Польшча (2,51).

Такім чынам можна сказаць, што насельніцтва Беларусі нават у параўнанні з іншымі еўрапейскімі краінамі не выглядае залішне ўзброеным. На 100 беларусаў прыпадае ў 5,2 разы менш зброі, чым у Фінляндыі, у 2,2 разы — чым у Літве, у 2 разы — чым у Расіі і ў 1,6 разы — чым ва Украіне. Праўда, нашу заходнюю суседку, Польшчу, мы па гэтым паказчыку абганяем у 2,4 разы.

Калі зброі ў беларусаў не так шмат, навошта ўлады скарачаюць колькасць яе патэнцыйных уладальнікаў?

Спіс леташніх абмежаванняў, якія перашкаджаюць легальнаму валоданню зброяй, кажа сам за сябе. Атрымаўшы досвед падаўлення масавых пратэстаў, беларускі рэжым, імаверна, баіцца іх аднаўлення ва ўжо менш мірным фармаце. Палітычны крызіс у краіне далёкі ад вырашэння, і, разумеючы гэта, улады хочуць падаслаць саломкі ва ўсіх магчымых месцах. Імкнучыся паменшыць верагоднасць падобных падзей, яны пайшлі па шляху найменшага супраціву — і забаранілі мець зброю наогул усім, хто праходзіў па «пратэстных» артыкулах.

Пераклад НЧ