«Галоўным становіцца не “пакаранне”, а “запалохванне”, такі своеасаблівы контррэвалюцыйны тэрор»
Сацыёлаг Генадзь Коршунаў заўважае, што практыка рэпрэсій у Беларусі змянілася. ГУБАЗіК і КДБ больш працуюць сёння «на публіку», і мэта гэтай працы — запалохванне. Прычым запалохванне толькі асобнага, пратэснага сегменту грамадства. Вынік жа рэпрэсій — не ў колькасці палітычных спраў, а… у тэлевізары.
У нядзелю з'явілася інфармацыя, міма якой аказалася немагчыма прайсці, піша Коршунаў у сваім тэлеграм-канале. Гэта суботні хапун, які беларускія сілавікі зладзілі ў Полацку сярод знаёмых Сяргея Ерамеева. Ерамееў — беларус, якога арыштавалі за падрыў двух цягнікоў у Расійскай Федэрацыі (у самым доўгім тунэлі Байкала-Амурскай магістралі і на яго абводных шляхах). Як высветлілася, у 2020 годзе ён удзельнічаў у стачцы на Мазырскім «Нафтане».
Звяртае на сябе ўвагу не столькі тое, што беларус падарваў расійскія цягнікі, каб перашкодзіць перавозцы вайсковых грузаў, хоць і гэта важна (тым больш, што ва ўкраінскіх медыя гэтай інфармацыі чамусьці пакуль не назіраецца). Больш уражвае хуткасць і якасць рэакцыі беларускіх сілавікоў: 7 снежня ФСБ РБ арыштоўвае беларуса Ерамеева, і ўжо паслязаўтра КДБ РБ прыходзіць з ператрусамі і затрымлівае два дзясяткі знаёмых (і малазнаёмых) з ім асобаў.
Аператыўна і маштабна, без аператыўна-вышуковых прэлюдый, дробнай сеткай. І гэта сімптаматычна: на любую нагоду, якую можна інтэрпрэтаваць як нават патэнцыйную пагрозу або нязгоду з уладамі, першай рэакцыяй будуць хапуны. Ці масавыя ператрусы, ці масавыя арышты, ці масавыя звальненні.
Цікава, ці зрэагаваў бы так беларускі КДБ, калі б Сяргей Ерамееў не быў беларусам, а проста жыў раней у Беларусі? Ці быў бы беларусам, але не ўдзельнічаў у нафтанаўскай стачцы? Зрэшты, гэта не прынцыпова.
Прынцыпова тое, як і ў які бок развіваюцца хапуны як практыкі рэактыўных масавых акцый рэпрэсіўнага характару (затрыманняў / ператрусаў / арыштаў). Выкарыстанне гэтых практык сапраўды эвалюцыянуе, і вось якім чынам.
У 2020 годзе, як і практычна заўсёды раней, хапуны былі пераважна вулічнымі мерапрыемствамі. У 2021 годзе хапуны саступілі месца персаналізаваным арыштам і рэпрэсіям супраць структур грамадзянскай супольнасці. У першым квартале 2022 года прайшлі апошнія вулічныя хапуны, у далейшым масавыя затрыманні-арышты перайшлі ў кватэрны альбо карпаратыўны (па месцы працы) фарматы.
Глядзіце таксама
Адзначым, што ў 2022 годзе да «антыпратэснай» накіраванасці масавых рэпрэсій дадаліся антываенны або праўкраінскі вектары. Апошні, дарэчы, восенню мінулага года справакаваў серыю масавых затрыманняў у паўднёвых рэгіёнах Беларусі.
Той жа восенню намеціўся трэнд на масавыя затрыманні беларусаў па месцы працы. Тады масава затрымліваліся інкасатары «Белгазпрамбанка» і «Інкасервіса», работнікі кампаніі «Белагра», супрацоўнікі арганізацый НАН Беларусі і інш.
Чарговая хваля хапуноў накрыла Беларусь вясной 2023 года пасля выбуху самалёта на аэрадроме ў Мачулішчах. Тады былі і тэрытарыяльна абумоўленыя затрыманні, і карпаратыўныя (рэканструктараў, псіхолагаў і г. д.)
Пасля мачулішчанскага ўсплёску хваля хапуноў схлынула. Паводле сабранай намі інфармацыі, цягам вясны-лета 2023 года пры невялікай тыднёвай варыябельнасці ў сярэднім было крыху больш за адзін хапун на тыдзень – за 24 тыдні 29 акцый.
А вось восенню сітуацыя змянілася кардынальна — колькасць хапуноў павялічылася практычна ў тры разы — 39 акцый за 14 тыдняў (пры ўсёй умоўнасці паняцця «хапун» і абмежаванасці інфармацыі, якая трапляе ў медыя, умовы збору і аналізу інфармацыі не змяніліся). Галоўнымі аб'ектамі масавых рэпрэсій сталі:
- сярод прадпрыемстваў – «Нафтан»,
- сярод рэгіёнаў — Гродзенская вобласць, на яе долю выпала больш за палову ўсіх хапуноў восені (у самой вобласці па колькасці хапуноў лідзіруе Ліда).
Што цікава: статыстыка менавіта па тых затрыманнях, якія даходзяць да судоў, істотных адрозненняў ад вяснова-летняга перыяду не паказвае. Так, у лістападзе падскочылі значэнні па колькасці асуджаных у Беларусі па палітычных матывах (101 пасля 45 у кастрычніку і 54 у верасні), але той рост не ідзе ні ў якое параўнанне з восеньскай актывізацыяй хапуноў.
Атрымліваецца, што людзей хапаюць дома або на працы, адвозяць у «апарняк» або на ператрус, прэсуюць і забіраюць тэхніку і… І адпускаюць. Пакуль.
Назіраючы ўсю гэтую дынаміку, напрошваецца выснова, што ў практыцы масавых акцый рэпрэсіўнага характару ўсё большае значэнне набывае дэманстратыўны, застрашвальны складнік. Умоўна кажучы, галоўным становіцца не «пакаранне», а «запалохванне», такі своеасаблівы контррэвалюцыйны тэрор. Ускосна гэта пацвярджаецца, як нам уяўляецца, тэндэнцыяй да росту колькасці розных мерапрыемстваў тыпу выязных судоў або ўзяцця пад арышт перад тварам спецыяльна сабранай для гэтага грамадскасці.
Глядзіце таксама
І яшчэ пара думак напрыканцы. Контррэвалюцыйны тэрор сапраўды стаў прэвентыўным, праактыўным, сістэмным — рэпрэсіўная машына адладжаная. Другі момант: хапуны — гэта ціхі тэрор, пра які ведае толькі прадэмакратычная бурбалка. А грамадства яго, хутчэй за ўсё, не бачыць.
Таму што хапунамі хваляцца толькі губазікаўскія тэлеграм-каналы, па тэлевізары пра гэта не распавядаюць.