Генадзь Коршунаў: Паводзіны Лукашэнкі — мікс класічных мадэляў паводзін агрэсара і гвалтаўніка
Вядомы сацыёлаг у сваім тэлеграм-канале вяртаецца да тэмы мінулага тыдня — стэндапу Лукашэнкі з нагоды «збеглых» беларусаў. На думку Коршунава, шукаць «рацыянальныя зерні» ў выказваннях Лукашэнкі бессэнсоўна, а вось для псіхолагаў там багата працы…
На мінулым тыдні самым рэзанансным медыйнай падзеяй у беларускай парадку стаў чарговы стэндап Лукашэнкі з нагоды «збеглых» беларусаў. Так ён называе тых, хто быў вымушаны пакінуць Беларусь, ратуючыся ад рэпрэсій (паводле інфармацыі Парламенцкай Асамблеі Рады Еўропы, гэта ад 200 000 да 500 000 чалавек). Стэндап «чарговы» — таму што перад тым, на праваслаўнае Раство, Лукашэнка ўжо ўздымаў тэму кроку насустрач беларусам, якія шукалі «лепшага жыцця» і па розных прычынах «беглі адсюль» (з Беларусі). Цяпер, маўляў, «тысячамі звяртаюцца» да ўладаў, каб «іх вярнулі назад на радзіму», таму што «многія-многія людзі пачалі разумець, што яны нідзе не патрэбныя, акрамя сваёй зямлі».
Да таго пытанне аб беларускіх эмігрантах агучваўся год таму — у студзені 2022 года. Тады, праўда, калі быў вылучаны куды больш жорсткі лозунг «Распранайцеся і працуйце!» — «Кайцеся... дадому на каленях, паўзком!» Гэта быў першы раз, калі Лукашэнка загаварыў аб перспектывах і ўмовах вяртання «збеглых». Да таго, што ў 2021 годзе, што ў 2020-м, яго рыторыка адносна эмігрантаў мела зусім іншы характар, маўляў, хто хоча з'язджаць — хай едзе, «не трэба нікога трымаць».
Адносна такіх змяненняў у раскрыцці тэмы «збеглых» — ад «хай з'язджаюць» да «хай вяртаюцца» — эксперты ў асноўным вылучаюць тры прычыны:
— эканамічная,
— антыкрызісная,
— прапагандысцкая.
Акцэнт на эканамічных прычынах такога матывацыйнага зруху зразумелы. Ён грунтуецца на рацыянальным аналізе аб'ектыўных працэсаў у беларускай эканоміцы. У мінулым годзе мы сапраўды некалькі разоў абнаўлялі гістарычныя мінімумы занятых у эканоміцы, цяпер дэфіцыт работнікаў у краіне складае каля 100 тысяч чалавек; вастрэй за ўсё адчуваецца недахоп лекараў, будаўнікоў, кіроўцаў…
Але разважаць аб дзеяннях улады ex ratione — гэта такое сабе. Таму што цяпер Лукашэнка вырашае задачы не эканамічнага развіцця, а захавання сваёй улады. Сёння на парадак дня не ставяцца праблемы недахопу кадраў і ўцечкі мазгоў, хоць даўно пара б пра іх задумацца (напрыклад, адклікаць «чорныя спісы» для лекараў). Ва ўладаў іншая мэта-татальны кантроль і працяг зачысткі грамадства, выскрабанне з бальніц, музеяў, БЧ і «Беларуськалія» ўсіх «нелаяльных», якія паставілі свае подпісы не за таго кандыдата ў перадвыбарных спісах 2020 года.
У такіх умовах калі-небудзь масавае вяртанне ў краіну пасіянарных «работнікаў» — не дабро для рэжыму, а новыя праблемы, на якія ўлада не пойдзе. Таму эканамічнай падаплёкі ў словах Лукашэнкі я б не шукаў.
Антыкрызісная версія мяркуе, што змена ў рыторыцы Лукашэнкі адносна «збеглых» адлюстроўвае намёк на разуменне ўладамі неабходнасці неяк рухацца ў бок развязання ўнутрыпалітычнага крызісу, які доўжыцца з 2020 года, шляхам устанаўлення хаця б нейкага падабенства грамадзянскага прымірэння.
Тут калі з ідэяй аб дыскамфорце ўлады ад напружання ў грамадстве можна пагадзіцца, то з тэзісам аб пошуку шляхоў грамадзянскага прымірэння як інструменце пераадолення крызісу — не.
Усе падзеі апошніх месяцаў сведчаць пра тое, што ў справе вырашэння канфлікту або купіравання напружання ў грамадстве ва ўлады ёсць толькі два інструменты: адмаўленне крызісу і знішчэнне праціўнікаў. Менавіта пра гэта кажуць адмена амністыі палітычным зняволеным, адмовы на прашэнні аб памілаваннях тым жа палітвязням, зашкальваюць тэрміны па палітычных справах, усё новыя і новыя затрыманні (у тым ліку групавыя), хэйт-спіч у дзяржаўных медыя і нарастанне дзяржаўнага кантролю ва ўсіх сферах і галінах.
Дарэчы, у гэтым не вырашэнні, а нагнятанні напружання «беглым» надаецца асаблівая ўвага. Дастаткова ўспомніць размовы пра адмену адтэрміноўкі ад прызыву ў войска для навучэнцаў у замежных ВНУ, планы па абмежаванні бясплатнай медыцынскай дапамогі для «дармаедаў» і грамадзян Беларусі, якія з'ехалі за мяжу, запушчаную практыку завочных судоў і магчымасці пазбаўлення грамадзянства «збеглых».
А ствараць ілюзію прымірэння ў прапагандысцкіх мэтах? Для чаго? Каб «збеглыя» сапраўды вярнуліся? Як у 30-х гадах мінулага стагоддзя? Вельмі сумнеўна. Акрамя слоў самога Лукашэнкі ні дзяржаўныя медыя, ні штатныя прапагандысты ідэю вяртання / прабачэння / заваблівання «збеглых» сур'ёзна не прапрацоўвалі. Хутчэй наадварот — уся іх рыторыка накіраваная на тое, каб адпудзіць тых, хто пакінуў Беларусь ад ідэі аб вяртанні. Статыстыка аб затрыманні на межах тых, хто хацеў вярнуцца, агучаная Дзяржпагранкамітэтам, таксама арыентаваная хутчэй на тое, каб і думкі вярнуцца не ўзнікла. Нейкая куцая прапаганда для эмігрантаў атрымліваецца.
Прапаганда для «ябацек»? Як дэманстрацыя сваёй сілы, як паказчык таго, што ўлады перамаглі і над «збеглымі» можна паздзекавацца? Ну раз на год, як гэта было ў 2021 годзе, такое яшчэ можна зразумець. Але два разы на працягу месяца?.. Малаверагодна.
Уяўляецца, што ключавой матывацыяй для росту ўвагі з боку Лукашэнкі да пытанняў вяртання эмігрантаў у Беларусь з'яўляецца не эканоміка ці палітыка, а псіхалогія. Пра такую прычыну эксперты таксама згадвалі, але, як мне здаецца, недастаткова ўвагі надалі гэтаму варыянту.
А тут ёсць над чым паразважаць, таму што Лукашэнка не проста прагаварыў свае жаданні адпомсціць і зняважыць ворага. Яго ўльтыматум «змагарам», мары аб капітуляцыі апазіцыі і патрабаванне раскаяння ад «збеглых» — усё гэта выглядае як той wishful thinking, які кажа, што Лукашэнка яшчэ не перажыў 2020 год.
Яму пастаянна патрэбныя пацвярджэнні таго, што 2020 год — гэта не выспелая ў грамадстве рэвалюцыя, а аказіянальны працэс, інспіраваны злымі лялькаводамі калектыўнага Захаду.
Таму Лукашэнка і прагаворвае пастаянна ідэю таго, што адшчапенцаў — адзінкі, а яго прыхільнікаў — большасць. Адсюль гэтыя словы аб тым, што пратэсты 2020 года ў Беларусі падтрымала «некалькі тысяч чалавек», а «ўнутраных прычын» для іх не было. Таму і паўтараюцца мантры аб каленях і глыбокім раскаянні — «збеглыя» павінны прызнаць свае памылкі, прызнаць мізэрнасць сваіх дамаганняў, прынізіць значэнне ўсяго таго, што адбывалася пасля прэзідэнцкіх выбараў. Лукашэнку патрэбныя пацвярджэння таго, што ён застаецца ўладаром лёсаў і заўсёды паступаў правільна.
Якую з гэтага мы можам зрабіць выснову? Усе заявы Лукашэнкі адносна «кроку насустрач» з'яўляюцца не больш чым свайго роду саматэрапіяй, агучваннем жаданага, якое не мае шанцаў увасобіцца ў рэальнасці.