Котаў: «Гэта супастаўна з тым, што Беларусь перажывала пасля Другой сусветнай»

Ужо цяпер ў Беларусі сказваюцца наступствы міграцыі. Шмат хто кажа пра выезд з краіны да паўмільёна чалавек. Былы супрацоўнік Упраўлення справамі прэзідэнта Анатоль Котаў лічыць, што наступствы эміграцыі для краіны — даволі жахлівыя, і расцягнуцца на гады, калі не на дзесяцігоддзі.

«У нашай сям'і за апошнія чатыры месяцы з Беларусі ў іншыя краіны перамясціліся дзевяць чалавек», — пералічвае беларуска сваякоў, якія з’ехалі.

«З нашага пад'езда з 2020 года з'ехалі тры сям'і, у адной было чацвёра дзяцей, у іншых — па двое, — дзеліцца жыхарка спальнага раёна беларускай сталіцы. — Яшчэ некалькі чалавек проста знайшлі працу ў Латвіі і Літве, цяпер прыязджаюць да родных раз на некалькі месяцаў на выходныя».

«У пачатку лютага 2023 года мы з'язджалі па праграме рэпатрыяцыі, разам з намі ў самалёце па гэтай жа прычыне ляцелі 12 чалавек», — кажа ўжо былы жыхар Мінска.

Гэта гісторыі толькі адной сям'і, аднаго пад'езда, аднаго рэйса. Але такія сёння ёсць практычна ў кожнага беларуса. Пры гэтым больш няма розніцы, у якой сферы працавалі якія з'ехалі сваякі, сябры, калегі, колькі яны атрымлівалі, і ці была ў іх кватэра.

Паток эмігрантаў з Беларусі не спыняецца ўжо больш двух гадоў. Рэальныя маштабы падлічыць вельмі складана, але наступствы ўжо пачалі адчуваць многія.

І, падобна, гэта толькі пачатак, таму што настолькі маштабная эміграцыя, як правіла, мае моцны адкладзены эфект. Такое меркаванне выказаў экс-генеральны сакратар НАК, былы супрацоўнік упраўлення справамі прэзідэнта Анатоль Котаў.

Разам з «Філінам» ён абмеркаваў галоўныя матывы беглых з краіны і паспрабаваў ацаніць маштаб бедства.

— Я думаю, што колькасць мігрантаў з Беларусі блізкая да 500 тысячаў чалавек, — мяркуе суразмоўца. — Справа ў тым, што палічыць тых, хто выехаў у краіны бязвізавага рэжыму, складана, а асноўнымі напрамкамі эміграцыі з 2020 года былі Польшча, Літва і Украіна.

Хто і куды накіраваўся пасля пачатку вайны, даведацца складана, людзі ехалі ў розныя краіны. Любая статыстыка будзе з вялікімі хібнасцямі. Па розных падліках прыводзяць лічбы ад 200 да 500 тысяч. Мая асабістая ацэнка таксама схіляецца да паўмільёна чалавек.

І, на вялікі жаль, большасць з гэтых людзей не вернуцца ў Беларусь нават пасля змены рэжыму. Таму што чым даўжэй чалавек знаходзіцца ў эміграцыі, тым мацней ён пускае карані.

— Вы лічыце, што наступствы гэтага працэсу краіна адчуе шмат пазней. Але яны ўжо ёсць — ужо не хапае спецыялістаў абсалютна ва ўсіх сферах, цалкам змяніўся рынак працы і рынак вакансій. А што будзе далей?

— Гэтая праблема сапраўды доўгайграючая, таму што з'язджалі і з'язджаюць дакладна працаздольныя, найбольш актыўныя, у тым ліку з каштоўных для эканомікі прафесій, якія даюць найбольшую дададзеную вартасць.

Натуральна, паміж звольненымі і прынятымі на сотнях прадпрыемстваў склалася адмоўнае сальда. Сучасная вытворчасць — гэта ўжо не нізкакваліфікаваная праца ля станка. У большасці сваёй гэта спецыялісты, якіх не так проста замяніць.

Такім чынам, колькасць тых, хто з'ехаў перарастае ў якасную праблему. Дапусцім, пазбавіцца дзесяці ці ста чалавек, нават пары тысяч — для краіны практычна непрыкметная гісторыя. А вось калі з'язджаюць сотні тысяч, гэта становіцца і прыкметным, і хваравітым, таму што парушаюцца ўсе тэхналагічныя працэсы.

Бо калі з гадзіннага механізму выпадзе адна дэталька, ён зможа працягнуць працаваць, а калі выпадае 10% дэталяў, усё пачне ламацца.

Гэта сілавіка лёгка замяніць, даў у рукі дубінку — і гатова. А паспрабуй замяніць лекара або вузкага спецыяліста.

— Калі раней большасць з'язджалі праз рэпрэсіі, спантанна і часта не рыхтуючыся, то цяпер паводле колькасці з імі могуць параўнацца тыя, хто загадзя доўга і старанна прадумвае ад'езд. Вось рэальны прыклад: студэнтка 4 курса медуніверсітэта сцвярджае, што ўся яе група мае намер з'ехаць адразу пасля інтэрнатуры. Некаторыя спецыяльна для гэтага паступалі на платнае аддзяленне, каб не было адпрацоўкі.

Абсалютна ўсе вучаць замежныя мовы. Гэта ўжо такая ўсвядомленая эміграцыі.

— Праблема краіны, якую пабудаваў рэжым, у тым, што людзі не бачаць для сябе перспектыў. На што можа разлічваць той жа праграміст у цяперашняй Беларусі? Раней пасля таго ж БДУІРа, нават яшчэ да заканчэння, многія працавалі ў кампаніях з міжнародным імем, перспектывамі росту і прыстойным заробкам. Цяпер кампаніі зачыняюцца і сыходзяць. А людзі разумеюць, што ў любы момант, нават той, хто наогул ніяк не актыўнічаў, можа быць абвінавачаны, у чым заўгодна.

Таму пайшла ўсвядомленая міграцыя, да якой людзі рыхтуюцца загадзя, вучаць мову, прыцэньваюцца да жылля, шукаюць працу і землякоў.

Высокапрафесійныя спецыялісты не бачаць для сябе ніякіх перспектыў, хоць, здавалася б, цяпер у постіндустрыяльную эпоху гэта самае каштоўнае, што можа быць у эканоміцы. Адзінка, якая творыць, крэацівіць, стварае для будучыні.

Станкі даўно перасталі быць капіталам, цяпер галоўны капітал — людзі.

— Адсутнасць перспектыў і асобаснага росту можна аднесці да аднаго з галоўных матываў з'язджаюць. Яшчэ адным моцным матывам становіцца вываз дзяцей. Іх вязуць ад нізкага ўзроўню адукацыі, засілля ідэалогіі. Хтосьці спрабаваў схавацца ад усяго гэтага ў прыватных школах, але не змог. Многія прызнаюцца, што ў іх не засталося выбару.

— Нейкі час вывезці дзіця за мяжу лічылася вялікай праблемай. Новае адукацыю, мову, менталітэт станавіліся бар'ерам. Але рэжым, сам таго не разумеючы, сваімі дзеяннямі, у тым ліку рэпрэсіямі, знішчэннем прыватных школ і іншым, дапамог людзям зламаць усе гэтыя бар'еры.

Аказалася, што пры нармальных умовах жыцця і стаўленні дзяржавы да людзей усё пераадольна.

Трэба ўлічваць, што ў новых пакаленняў паўстала больш запытаў на нармальны чалавечы стыль зносін, і старая мадэль адносін, у якой чалавек не з'яўляўся суб'ектам, задавальняе далёка не ўсіх. Людзі хочуць іншага стылю зносін, лічаць, што яны вартыя лепшага, і небеспадстаўна, бо яны плацяць краіне падаткі.

— Ёсць яшчэ адна прычына, па якой едзе вельмі шмат людзей. Упэўненыя ў тым, што нават пасля падзення рэжыму, усё ўтвараецца далёка не адразу, яны не хочуць марнаваць гады жыцця на аднаўленне з руін.

— Так, многія задумваюцца над тым, колькі гадоў пасля змены ўлады прыйдзецца чакаць гэтага лепшага жыцця.

І гэта самая вялікая трагедыя для Беларусі, як для краіны, — прыняць тое, што за адзін раз нічога не адбудзецца. Дзірку на рынку працы краіна будзе адчуваць некалькі дзесяцігоддзяў.

Каб не баяліся таго, што ў краіне трэба будзе праводзіць сур'ёзныя балючыя рэформы.

Каб разумелі: так, гэта не рай, але гэта рай у перспектыве.

Гэта вельмі складаная задача. Тая ж Польшча праходзіла гэты шлях некалькі дзесяцігоддзяў. Таму можна зразумець людзей, якія са шкадаваннем глядзяць на такія перспектывы.