Магія як аснова пачуццяў вернікаў і крыжакі на ўсходзе Украіны

Што агульнага ў ісламізма, харугваносцаў і язычнікаў, і чаму «апалчэнцы» на Данбасе — гэта крыжакі нашых дзён.



У мяне ёсць тры кароткіх думкі аб прычынах і значэнні трагедыі ў рэдакцыі «Шарлі Эбдо».
Першае. У дыскусіі вельмі важна памятаць пра тое, што кажуць знаўцы ісламскага ладу мыслення, такія як дырэктар Эрмітажа і гісторык ісламу Міхаіл Піятроўскі. У еўрапейскай, то бок хрысціянскай і блізкаўсходняй свядомасці вельмі па-рознаму суадносяцца слова (маляванне і г.д.) і справа (забойства, спальванне дамоў і г.д.). Прычым водападзел праходзіць не абавязкова на мяжы хрысціянства і ісламу, бо вядома, што і прадстаўнікі некаторых хрысціянскіх народаў, напрыклад, грузіны выраз «я маму тваю...» успрымаюць літаральна і могуць моцна пакалечыць за гэтую фігуру гаворкі. Так што справа, верагодна, не ў ісламе, а ў больш старажытных даісламскіх вераваннях, заснаваных на сімпатычнай магіі.
Я б выказаў здагадку, што вырашальную ролю тут адыграла святая інквізіцыя. Паколькі ў каўказскіх і блізкаўсходніх народаў не было такога вопыту, слова ў іх не дэвальвавалася, а захавала і ўзмацніла сваю чароўную сілу. Менавіта інквізіцыя з яе маніякальнай увагай да сказанага, а не зробленага (ці даўно вы бачылі дажджы з вогненнай саранчы?), да задумы, а не да яе рэалізацыі, дэвальвавала слова. Аднак калі я падзяліўся гэтай сваёй ідэяй з культуролагам Аляксандрам Эткіндам, ён удакладніў: справа не канкрэтна ў інквізіцыі, а ў рэфармацыі, якая здарылася неўзабаве за ёй. Прымітыўныя хрысціянства і іслам — гэта тыя, якія не прайшлі праз вопыт рэфармацыі. Як раз у кантэксце рэфармацыі праблемы метафары і літаральнасці былі цэнтральнымі.
Гандаль словамі-індульгенцыямі, растыражаванымі друкаваным станком Гутэнберга, прывёў мільёны еўрапейцаў да ідэі прамых зносін з Богам — і так у выніку з'явіўся пратэстантызм. Гэты вопыт дазваляе еўрапейцу разумець, што паміж сказаным і зробленым наогул ляжыць велізарная бездань. Абсалютызацыя слова, малюнка, кнігі як раз аб'ядноўвае радыкальныя формы ісламу з радыкальным юдаізмам і некаторымі праваслаўнымі сектамі накшталт хоругваносцаў. Прыраўноўванне маўлення (малявання) да дзеяння ў рэшце рэшт паслужыць штуршком да такіх жа рэформаў, якія ўжо спеюць ва ўмераных ісламскіх колах.
Другое. Тыражаванне небяспечных карыкатур — гэта імунная рэакцыя арганізма, які сутыкнуўся з іншароднымі часціцамі. Атрымаўшы першы шок, перадавы атрад байцоў-макрафагаў (тут яго функцыю выканаў рэдакцыйны калектыў «Шарлі»), гіне, але выстаўляе апазнавальныя знакі, і так званыя клеткі памяці пачынаюць шалёна размнажацца, каб адбіць наступныя атакі. Гэта той выпадак, калі сацыяльная сетка працуе разумна і па прыродным узорам. Арганізм, які не тыражуе памяць пра хваробу, асуджаны. Перадрукоўкі і масавыя мітынгі, калі найбуйнейшыя плошчы Еўропы нагадваюць свярбячыя ад лімфацытаў лімфавузлы —  прыкмета здароўя грамадства.
Трэцяе. У Расіі мы назіраем дзіўны феномен: незалежны, як высветлілася, ад расійскіх законаў і Канстытуцыі суб'ект федэрацыі. Рамзан Кадыраў, хай будзе ўсланая ружамі дарога яго да славы, абвясціў Хадаркоўскага, які заклікаў да тыражавання карыкатур «Шарлі», сваім асабістым ворагам. Тут прагледжваецца зрашчэнне кадыраўшчыны як спрошчанага ісламу з спрошчаным дзяржправаслаўем. У адрозненне ад каталіцкай, праваслаўная цывілізацыя не зведала ачышчальнай лінькі рэфармацыі, таму паўтарае аналагічны досвед толькі цяпер.
Гэта, дарэчы, не адзіная паралель паміж сучаснай Расіяй і сярэднявечнай Еўропай. У пэўным сэнсе, вайна на ўсходзе Украіны і гісторыя пра Рускі свет — гэта тыповая ідэалогія крыжакоў готфрыд-булёнскага разліву. Найважнейшая паліттэхналагічная задача, якую вырашалі крыжовыя паходы і цяпер вырашыла вайна ва Украіне — гэта пазбаўленне расійскага грамадства ад пасіянарыяў. Падобна крыжакам, гэтых апалчэнцаў, якія прадстаўлялі б пагрозу рэжыму і утульнаму «котреарху» у Расіі, накіравалі ў бяспечнае рэчышча. Уласна, Гіркін і прызнаўся, што ён па загадзе з Масквы паднёс запалку да данецкага тлеючага вуглю, і ў полымі гэтага мінерала згарэлі сотні тых, хто маглі б цяпер ўзначаліць калі не Майдан, то такі майданчык ў Расіі. Цяпер яны ўсе героі-добраахвотнікі, якія склалі свае галовы. Праўда, па сведчаннях маіх канфідэнтаў, Радзіма не вельмі клапацілася аб іх пасмяротнай рэпатрыяцыі, праз шмат дзён пасля баёў іх целы ў камуфляжы плылі па рацэ Данец ў цэнтры Луганска.
Ідэя Рускага свету падобная да ідэі Святой зямлі крыжакоў, якая распасціралася ад Туніса да Іерусаліма. Гэты ідэальны свет абавязкова павінен быць вынесены за межы гістарычных межаў, толькі тады ён прывабны і мала дасягальны, на шляху да яго павінны высочваць пакуты і хваробы. Сам гэты «Рускі свет», як і свет крыжакоў, павінен быць уладкаваны па тыпу невялікіх княстваў з жудаснай інфраструктурай, якая падкрэслівае святасць.
Калі б у Першай сусветнай Расія не адступіла пад націскам Антанты, ёй, магчыма, перапаў бы Канстанцінопаль, бо ў праекце Парыжскіх пагадненняў 1918 гэта было, і быў бы вам рускі свет. Але не здарылася, і яго даводзіцца рэканструяваць, каб не паўтарылася парыжскае 7 студзеня. Хоць хто можа ручацца, што будзе, калі папулярны штотыднёвік апублікуе карыкатуры на Уладзіміра, які ў святой Карсуні прывучае мішак да ягадкі і мёду.
Павел Лабкоў, slon.ru