«Мы імкліва коцімся ў Сярэднявечча». Медыкі — пра праблемы медыцыны ў Беларусі
Незалежныя сацыёлагі пры падтрымцы прафсаюза медыкаў «Панацэя» і Фонду медыцынскай салідарнасці (ByMedSol) вывучылі сітуацыю ў беларускай медыцыне. Як бы ні спрабавала Мінздароўя даказаць, што ў яго ўсё пад кантролем, справы ідуць дрэнна.
У анлайн-апытанні, якое адбылося вясной 2023 года, прынялі ўдзел 311 медработнікаў. Высветлілася: большасць медыкаў вымушана перапрацоўваюць, сутыкаюцца з прымусам і ціскам. Ні ўмовы працы, ні атрыманая ў выніку зарплата спецыялістаў не задавальняе (пры гэтым мужчыны атрымліваюць больш за жанчын).
Кіраўніцтва медустаноў спрабуе вырашыць недахоп кадраў за кошт узмоцненай эксплуатацыі застаўшыхся медработнікаў. Але эфект зусім не той: стомленасць лекараў расце, прэстыж спецыяльнасці падае...
Вынікі даследавання, настроі медыкаў, якія знаходзяцца ў Беларусі, і перспектывы для ўрачоў і пацыентаў, калі сітуацыя не палепшыцца, Філін абмеркаваў з каардынатарам Фонду медыцынскай салідарнасці, урачом-эндаскапістам Лідзіяй Тарасенка і прафсаюзным актывістам, урачом-гінеколагам Станіславам Салаўём.
Чаму беларускія лекары рэгулярна перапрацоўваюць?
— Многія беларусы, ды і я сама доўгі час не ўсведамляла наяўнасць праблем, пра якія гаворыцца ў справаздачы, — прызнаецца «Філіну» Лідзія Тарасенка. — Гэта значыць, так, усё дрэнна, але неяк звыкла дрэнна. Большасці людзей, і медыкаў, і не-медыкаў, не здавалася дзіўным, што працоўны дзень лекара бывае па 32 гадзіны запар (што прама забаронена законам), і гэта не экстраная сітуацыя, звязаная з надзвычайным здарэннем або вайной, а так было заўсёды.
Многія лічаць: «Ты лекар, ты абавязаны». Але вось вы да кіроўцы ў аўтобус сядаеце, калі ён праехаў за рулём хоць бы 20 гадзін запар? Не. А да хірурга на стол чамусьці без пытанняў.
І справа не ў тым, што беларусы нейкія дурныя, проста працуючы ў гэтай сістэме, ты не разумеў: гэта не ты «не такі», а створаная вакол абстаноўка. Добра, што медыкі пачалі пра гэта казаць.
Пасля 2020-га назіраецца змрочная статыстыка адтоку спецыялістаў. А якія настроі ў застаўшыхся медыкаў, ці многія сядзяць на валізках?
— Здалёк сказаць пра гэта даволі складана. Я заканчвала ўніверсітэт у 2008 годзе, і ўжо тады вельмі многія падумвалі, атрымаўшы дыплом і адпрацаваўшы размеркаванне, з'ехаць з краіны.
Мне здаецца (хоць і не гатовая паспрачацца), што людзей, якія жадаюць з'ехаць, стала яшчэ больш. Але назваць нейкія дакладныя працэнты я не магу: нават будучы ў краіне і пагружаным у асяроддзе, разумееш, што твае асабістыя адчуванні часта не адпавядаюць аб'ектыўнай карціне. І было б вельмі нядрэнна палічыць: калі кожны год прыкладна 2,5 тысячы людзей сканчаюць медыцынскія ВНУ краіны — колькі з'ехала праз год, пяць, дзесяць?
— Што тычыцца мяне — паколькі даследаванне было ў працы больш за год, агульную карціну ўяўляў, але ўсё ж здзіўлены тым, наколькі вялікі адсотак людзей паказвае на перапрацоўкі, — працягвае ў гутарцы з «Філінам» Станіслаў Салавей. — Было адкрыццём тое, што многія рэчы дагэтуль не ўспрымаюцца як перапрацоўка — дазапаўненне дакументаў у непрацоўны час, адказы на працоўныя званкі падчас адпачынку. Нават «варачыся» ў тэме, не да канца разумеў, наколькі гэта ўкаранілася.
Сярод прычын, якія выявілі сацыёлагі падчас апытання — элементы групавога ціску, маўляў, усё так працуюць. Таксама, на жаль, моцна прасочваецца фінансавы інтарэс.
Стары жарт пра ўсю медыцыну, што на стаўку есці няма чаго, а на дзве няма калі, і даводзіцца працаваць на 1,5 — гэта рэчаіснасць. Гэта значыць, адна з асноўных прычын перапрацоўкі — нізкія заробкі.
І гэта вельмі выгадна ўладам. Лекараў не хапае, таму іх ставяць у такія ўмовы, калі гадзіна тваёй працы каштуе ўсё менш, у выніку даводзіцца працаваць больш, каб проста выжыць.
Глядзіце таксама
Чым растлумачыць гендарную дыскрымінацыю спецыялістаў?
Важны аспект даследавання — гендарны. Мужчыны-лекары, як правіла, працуюць больш, а жанчыны — больш інтэнсіўна, і часцей сутыкаюцца з ціскам, пры гэтым зарабляюць на 36% менш.
— Вельмі спадзяюся, што атрымаецца правесці паглыблены аналіз па гендарнай праблематыцы, таму што цяперашняе даследаванне не адказвае на большасць пытанняў, толькі падсвятляе праблемы, і на яго падставе можна «капаць» у канкрэтных напрамках, — кажа Станіслаў Салавей. — Гендарная дыскрымінацыя, на жаль, была заўсёды, што ілюструе грубы выраз «і не жанчына, і не хірург» пра жанчын у хірургіі.
Яна была нават на побытавым узроўні. Але я здзіўлены такім вялікім разрывам у зарплаце.
— Улетку была паказальная гісторыя з квотамі для анестэзіёлагаў і хірургаў (хлопцаў на гэтыя спецыяльнасці медуніверсітэт планаваў набраць удвая больш, чым дзяўчат). І адказ чыноўніцы Міністэрства аховы здароўя, што «хірургічныя спецыяльнасці — доля мужчын» ... Гэта ж несправядліва і ненармальна.
— Нічога нармальнага, на мой погляд, у Міністэрстве аховы здароўя даўно не засталося, — гарачыцца Салавей. — Яны далі шэдэўральны адказ на пытанне, чаму так: а таму што мы можам! Як дойдуць рукі, зробім яшчэ адзін запыт у Саўмін, каб яны пракаментавалі, што кажа юрыдычная норма — таму што фармальна гэта прамое, лабавое парушэнне закона, якое толькі можна прыдумаць. Мы ж ведаем, што ў краіне не да законаў.
— Мне здаецца, тут ёсць відавочны адказ, — працягвае Лідзія Тарасенка. — Гэтыя людзі становяцца ўсё бліжэй да феадалізму. Логіка чалавека, які жыве ў 21 стагоддзі і развіваецца ў бок чалавечнасці, сапраўды гэта адхіляе, і тое, што адбываецца здаецца незразумелым.
А калі мы перанясемся ў Сярэднявечча і паглядзім з феадальнага светапогляду, усё становіцца цалкам лагічным: слабы падвяргаецца натуральнаму адбору, старых адпраўляюць у лес паміраць, нараджаюць у разоры і трэба штодня змагацца з ворагамі, якія атакуюць твой хлеў і спрабуюць адвесці карову... У галаве такога чалавека жанчыны — бліжэй да тавару, чым да чалавека. Якая хірургія? Скажыце дзякуй, што вас на вогнішчы не спалілі. Пакуль.
Станіслаў Салавей бачыць яшчэ адно тлумачэнне ўзаконенай беларускім Міністэрствам аховы здароўя гендарнай дыскрымінацыі хірургаў. На яго думку, магчыма, гаворка пра спробу яшчэ больш «прывязаць» мужчын-лекараў на больш дэфіцытнай спецыяльнасці, мінімізаваўшы сыход у дэкрэт і звязанае з гэтым часовае выпадзенне жанчын-хірургаў і анестэзіёлагаў.
Глядзіце таксама
Беларуская медыцына дэградуе?
Пытанне з дэфіцытам кадраў у медыцыне ўлады вырашаюць звыклым для сябе чынам: Лукашэнка запатрабаваў «спыніць вольніцу» ў адпрацоўцы мэтавікоў. Пяць гадоў пад пагрозай гіганцкіх штрафаў абавязаны адпрацаваць і выпускнікі ардынатуры.
Сумнеўна, што падобныя прыгонныя практыкі павялічаць колькасць жадаючых застацца працаваць у Беларусі. Што чакае медыцынскую сферу і пацыентаў, калі сітуацыя не палепшыцца?
— Цяпер тыя, хто паступае ў мед на педыятрыю, маюць 80% верагоднасці трапіць на «мэтавае» і пяцігадовую адпрацоўку, але гэта не паменшыць колькасць выпускнікоў — жадаючых пайсці ў медыцыну заўсёды нямала, так што студэнтаў будуць набіраць, — кажа Станіслаў Салавей. — Пытанне ў тым, што лепшыя з іх, самыя разумныя і матываваныя, паедуць у Польшчу. Або, урэшце, у Расію, дзе могуць заплаціць грошы, атрымаць медыцынскі дыплом і вярнуцца ў Беларусь працаваць нармальна, не рабом, які ідзе, куды загадаюць.
Гэта значыць, у Беларусі мы атрымаем зніжэнне якасці выпускаемых спецыялістаў.
Яшчэ момант. Калі ў цябе 5 гадоў адпрацоўкі, ардынатуру і яшчэ 5 гадоў, ты працуеш па прынцыпе: а што вы мне зробіце, усё роўна ж не звольніце? Знікае матывацыя людзей развівацца, якасна працаваць.
Калі цяпер два гады размеркавання ўспрымаюцца, як набрацца досведу і паехаць далей, ты дзяжурыш суткамі і працуеш за васьмярых, каб мець перавагі пры пераездзе ў сталіцу або ва ўмоўную Польшчу, то які сэнс старацца, калі сем ці дзесяць гадоў ты ўсё роўна застанешся на адным месцы?
Станіслаў Салавей адзначае, што адток спецыялістаў ужо негатыўна адбіўся на якасці беларускай медыцыны. Каб захоўваць ілюзію яе даступнасці, да аперацый дапускаюць ці не ўчорашніх выпускнікоў.
А ў многіх раёнах вузкіх спецыялістаў ужо проста няма (у Калінкавічах тры гады не было анколага). Улады знайшлі «геніяльнае рашэнне»: скараціць курсы перападрыхтоўкі па шэрагу спецыяльнасцяў. Калі раней для змены спецыяльнасці трэба было вучыцца чатыры месяцы, што і так вельмі мала, то зараз можна і месяц.
Пры гэтым пачаць працу па новым профілі лекар можа за паўгода да таго, як пойдзе на гэты месячны курс. А ці можа тэрапеўт за месяц стаць эндакрынолагам? Адказ відавочны, хоць і не для Міністэрства аховы здароўя.
Суразмоўца падсумоўвае: «Якасць будуць спрабаваць падтрымліваць у буйных клініках тыпу РНПЦ, паказваць, маўляў, глядзіце, мы перасаджваем ныркі, — пры гэтым у раёнах будзе праблемай зрабіць стандартную аперацыю. І калі да 2020-га многае трымалася на энтузіястах, цяпер мы на самай справе імкліва коцімся ў Сярэднявечча».