«На судзе я проста сядзела з адвакатам, а ён быў у "клетцы". Мне не дазвалялі нават глядзець на яго». Гісторыя палітзняволеных сужэнцаў
Парныя суды — не такая ўжо і рэдкасць для беларускай карнай сістэмы. У некаторых выпадках, калі асуджаныя і муж, і жонка, з сям'і забіраюць дзяцей. Гэтай пары пашанцавала: трое дзяцей засталіся з маці, якая адбывала «хатнюю хімію». Цяпер уся сям'я ў бяспецы і можа расказаць сваю гісторыю
Ілюстрацыйнае фота «НЧ»
Беларускую пару Кацярыну Еўдакімаву і Антона Маслыку, якая выхоўвала траіх непаўнагадовых дзяцей (на той момант ім было тры, сем і адзінаццаць гадоў), сілавікі затрымалі недалёка ад Мінска 29 чэрвеня 2022 года. Гэта здарылася ў адной з сямейных паездак. Машыну Антона і Кацярыны спыніла ДАІ, а калі мужчына выйшаў з аўтамабіля, на яго з задушлівым захопам накінуліся супрацоўнікі ГУБАЗіКа.
Антона змясцілі ў спецпрыёмнік, а Кацярыну адправілі пад хатні арышт. Абодвум прад'явілі абвінавачанні па артыкуле 342 Крымінальнага кодэкса («Актыўны ўдзел у дзеяннях, якія груба парушаюць грамадскі парадак»): так улады кваліфікавалі іх удзел у пратэстах у 2020 годзе. Падставай для ўзбуджэння справы сталі фотаздымкі, выяўленыя ў мужа і жонкі ў Instagram.
14 кастрычніка 2022 года ў судзе Маскоўскага раёна Мінска сужэнцам быў вынесены прысуд: Антону прызначылі паўтара года калоніі, Кацярыне — тры гады «хатняй хіміі». Праваабаронцы прызналі мужа і жонку палітвязнямі.
У кастрычніку 2023 года Антон выйшаў на волю па заканчэнні тэрміну пакарання. Неўзабаве пасля гэтага сям'я ўцякла з Беларусі ў Літву, пешшу перайшоўшы мяжу па лесе. Апынуўшыся за мяжой, муж і жонка расказалі «Настоящему времени», як былі арыштаваныя і як адбывалі пакаранне пасля прысуду, а таксама пра тое, як змаглі з'ехаць, нягледзячы на тое, што былі пад наглядам.
«Паўтараеце на камеру, інакш дзеці паедуць у дзіцячы дом, а вы ўдваіх сядзеце»
«Ззаду падлятаюць, хапаюць за шыю і кажуць: "Ну што, Антоша, не чакаў нас?"» — успамінае Антон Маслыка дзень свайго арышту.
«Уварваліся, крычалі, крычалі: "Аддай тэлефон"», — згадвае Кацярына.
У відэа, якое распаўсюдзілі сілавікі пасля затрымання мужа і жонкі, было сказана, што Антон і Кацярына затрыманыя за «агітацыйную дзейнасць». Іх прымусілі запісаць відэа з прызнаннем пра гэта: тэкст ім напісалі сілавікі.
Глядзіце таксама
«Мы цяпер вось гэта вам гаворым, і вы паўтараеце гэта на камеру. Інакш вашы дзеці паедуць у дзіцячы дом, а вы ўдваіх сядзеце», – расказвае Кацярына пра тое, як адбывалася здымка.
Пасля затрымання Антона спачатку арыштавалі па артыкуле аб дробным хуліганстве: такія артыкулы часта выкарыстоўваюцца ў Беларусі для таго, каб трымаць падазраванага ў СІЗА да суду і аказваць на яго дадатковы ціск.
«Яны мяне адвезлі ў Маскоўскае РУУС у Мінску, — згадвае Антон. — Пакуль мы ехалі, мне сказалі: "Ну што, рыхтуйся, у бліжэйшыя месяцы тры дакладна будзеш сядзець". І на судзе па-за кадрам дзесьці быў сведка, які сведчыў, што я нібыта ў Маскоўскім РУУС лаяўся матам, дэбашырыў, крычаў, не выконваў патрабаванні супрацоўнікаў. За гэта яны мне далі 13 сутак».
Антон расказвае, што ў камеры спецпрыёмніка на Акрэсціна, дзе ён адбываў першы арышт, знайшлося шмат іншых «экстрэмістаў»:
«У чатырохмеснай камеры нас было 23 чалавекі. Там былі людзі, у якіх сцяг Украіны на машыне вісеў. Быў мужчына, у якога на нумары рэгістрацыйным на машыне па баках былі маленькія бел-чырвона-белыя сцяжкі. У кагосьці на пашпарце на вокладцы быў герб "Пагоня", — пералічвае ён. — У кагосьці былі каментары ў сацсетках. Вось такія хлопцы ўсе сядзелі».
«Лекар быў, анколаг з лякарні. У яго павінна была быць аперацыя сур'ёзная. Ён адзін-адзіны ў рэспубліцы, хто робіць гэтую аперацыю, і яго не адпусцілі на аперацыю. Дазволілі прыйсці толькі яго памочніку на пару гадзін у кабінет, — згадвае Антон. — Лекар яму запісваў канспекты, як праводзіць гэтую аперацыю».
Умовы ўтрымання ў спецпрыёмніку на Акрэсціна, паводле слоў Маслыкі, былі на мяжы катавальных:
«На Акрэсціна ў "адзіночцы" нас было 13 чалавек. І там было холадна, падлога бетонная. Спаць на бетоннай падлозе даводзілася без адзення, без нічога, было жорстка, — расказвае Антон. — Ты выкладваешся "тэтрысам" перад тым, як легчы спаць, каб проста змясціцца: проста так, лежачы на падлозе, усе не змяшчаліся. Хтосьці на кагосьці ногі закідваў, каб легчы. І ты ляжыш у адным становішчы: як лёг, так і спіш, гэта значыць павярнуцца ўжо нерэальна. Калі хтосьці захоча ўначы ў прыбіральню ўстаць — то яму трэба ісці па ўсіх».
«Перадач ніякіх няма. Зубной шчоткі, брытвы, мыла няма. Лекі ніхто табе не дае, — расказвае Антон пра ўмовы ўтрымання ў ізалятары на Акрэсціна. — Умовы там такія сабе: удзень нават сядзець нельга на падлозе, не гаворачы пра тое, што легчы».
«Праз 13 дзён мы прыехалі з яго татам яго забіраць. Ну і нам сказалі: "Усё, крымінальная справа"», — згадвае Кацярына.
Да суду Антон прайшоў яшчэ праз некалькі СІЗА, у тым ліку праз турму на Валадарскага. Там, паводле яго, умовы былі лепшымі.
Глядзіце таксама
«Калі прыязджаеш на "Валадарку", у цябе ёсць твой ложкак, падушка, коўдра, матрац. Ты можаш чай-каву папіць, калі хочаш. Калі табе перадалі нейкія рэчы, прадукты, можаш нешта паесці, неабавязкова есці агульную ежу, баланду, якую прывозяць, — расказвае ён. — Можна каўбасу парэзаць, салодкае нешта паесці. На "Валадарцы" можна днём спаць было. І ніхто ніколі нічога не казаў, што ты там спіш. У нас быў тэлевізар. Калі было горача, працаваў вентылятар. Можна было пагаліцца, памыцца, быў душ раз на тыдзень. Зусім іншыя ўмовы. І ты знаходзішся ў камеры, якая разлічана на 15 чалавек, то ў цябе там практычна заўсёды і было 15 чалавек. Толькі апошнім часам, перад тым як быў этап у калонію на Віцебск, у нас былі перапаўненні».
«Прасіў не прыходзіць на спатканні з дзецьмі. Пасля гэтага ў калоніі складана»
Антон і Кацярына расказваюць, што іх, як і многіх іншых удзельнікаў пратэсту, судзілі парай. Але лягчэй ім ад гэтага не было:
«На судзе я проста сядзела з адвакатам, а ён быў у "клетцы". І яны не дазвалялі мне нават глядзець на яго», — успамінае жонка.
«І нават калі было ўжо рашэнне суду, калі ўжо ўсё абвясцілі, калі я ўстаў, не было магчымасці нічога ёй сказаць, перадаць: гэта ў дадатак да таго, што ты ў кайданках, — падкрэслівае Антон. — Толькі потым мне далі чатыры спатканні».
«Я прасіў Кацю не прыходзіць да мяне ў калонію на спатканні з дзецьмі. Пасля гэтага складана, — прызнаецца Маслыка. — Агата (малодшая дачка) казала мне: "Пайшлі з намі дадому". А ты не можаш пайсці. Асабліва складана, калі ты разумееш, што ты дадому не пойдзеш і паедзеш далёка».
Антон кажа, што самым складаным для яго ў калоніі было ўзаемадзеянне з іншымі зняволенымі і ўсведамленне таго, што ты нічога не можаш змяніць.
Глядзіце таксама
«У калоніі або СІЗА бывае часам відаць праз плот, як праязджаюць машыны, аўтобусы. Дзесьці людзі праходзяць, шпацыруюць. Дзеці на ровары. І ты гэта ўсё бачыш. Бачыш гэты плот, калючы дрот. І ты разумееш, што там (на волі) апынешся не хутка, — тлумачыць Антон. — І табе даводзіцца там знаходзіцца з людзьмі, з якімі ты не хочаш знаходзіцца. З імі складана мець зносіны. Складана кожны дзень быць з людзьмі, у якіх нейкія звычкі, якія для цябе непрымальныя. У кагосьці характар такі, што проста немагчыма. Але ты ўсё роўна з імі бавіш час. Гэта цяжка».
«Канфлікты пастаянна. Ты спрабуеш пазбегнуць канфліктаў. Але калі ты будзеш пастаянна пазбягаць канфлікту, то табе, блін, скажуць, што ты "цярпіла" і не можаш нічога сказаць за сябе. Гэта значыць, у некаторых момантах даводзіцца ў канфлікт усё ж уступаць, каб адстойваць сваю пазіцыю, — згадвае ён жыццё ў калоніі. — Плюс ты разумееш, што ты там знаходзішся ні за што. І нічога з гэтым зрабіць не можаш».
«Ежу прывозілі сябры пад дзверы: ім нельга было заходзіць у дом»
Кацярына ў гэты час адбывала «хатнюю хімію» — разнавіднасць хатняга арышту з пастаяннымі праверкамі і ператрусамі, падчас якой асуджанаму дазволена хадзіць толькі на працу, калі яна ў яго ёсць.
«Мы ў вёсцы жылі. Я магла выходзіць з дому толькі або па заяве, калі вельмі тэрмінова трэба, — расказвае жанчына. — У экстраных выпадках, напрыклад па медыцынскіх справах, я магла напісаць заяву і кудысьці пайсці. Але для гэтага трэба, каб нешта сур'ёзнае здарылася. Дзяцей мне брат, бацькі мае прывозілі са школы і везлі: яны ў Мінску вучыліся. Ежу прывозілі сябры пад дзверы. Ім нельга было заходзіць у дом, таму яны пад дзвярыма ўсё пакідалі і сыходзілі».
Глядзіце таксама
«Зразумела, што ўсе баяліся, размаўляць ні з кім нельга было, — падкрэслівае Кацярына. — Але да выхаду Антона ў мяне ўсё роўна было два парушэнні. Адно заслужанае, адно — не».
Антон расказвае, што ў дзень вызвалення ў яго адбыўся канфлікт з начальнікам рэжыму калоніі:
«Я аддаў сваю целагрэйку хлопцам, пакінуў ім, хоць я павінен быў усе рэчы, якія мне выдалі, здаць на склад. І ён пачаў на мяне крычаць, крычаць вельмі жорстка. Ён на мяне крычаў, зачыніў мяне ў кабінеце разам з ім: адчыніў дзверы ў кабінеце, завёў мяне туды і зачыніў на замок. Так ён мяне хацеў напалохаць, — расказвае былы палітвязень. — Ён крычаў: "Ты ўвесь тэрмін не быкаваў, роўна хадзіў, а тут у апошні дзень вырашыў блатануць?" І кажа: "Я цябе зараз тут пратрымаю да вечара. Мы маем права цябе трымаць". А я кажу: "Трымайце. Але вы мяне сёння выпусціце"».
Кацярына расказвае, што, калі Антона ўжо выпусцілі з калоніі, яна паехала ў паліклініку з дзіцем. За гэта яе на 15 сутак адправілі ў спецпрыёмнік пад арышт як парушальніцу рэжыму.
«Я паехала да зубнога. Я ўзяла дакумент. Але мяне счытала камера па дарозе, і мне далі парушэнне, далі адразу ж 15 сутак. Я ў начальніка пытаюся: "За што 15 сутак? Я ж не злосны парушальнік". Але з АУС прыйшоў нейкі загад мяне пакараць, — расказвае яна. — Сказалі: раз муж выйшаў, значыць ты будзеш сядзець 15 сутак».
«У мяне не было нават рукамыйніцы ў камеры, ні прыбіральні, наогул нічога. Натуральна, там ні матраца не было, ні падушкі. У мяне была тонкая куртка, і ўсё. Нават не прынеслі ручнік. І не дазвалялі днём сядаць на ложак, — згадвае жанчына. — Я выйшла, і мне адразу "хуткую" выклікалі. У гэты ж дзень да мяне прыязджала "хуткая": мне вельмі дрэнна было».
«Бегчы было страшна. 50 на 50: альбо ў цябе атрымаецца, альбо не атрымаецца»
Неўзабаве пасля выхаду Антона на волю супрацоўнікі КДБ зноў правялі ператрус у доме сям'і. Кацярыну павезлі на допыт: тады ў Беларусі масава абшуквалі тых, хто мог дапамагаць палітвязням. Пасля таго, як Кацярына даведалася, што на яе завялі новую крымінальную справу, пара вырашыла з'ехаць з Беларусі. Але яны разумелі, што не могуць трапіцца: для іх гэта будзе азначаць новыя тэрміны ў турме.
«Бегчы было вельмі страшна. Але я разумела, што ў мяне ўжо ёсць тры парушэнні і што ў мяне засталося адно-адзінае (пасля якога адправяць у калонію. – Заўв. рэд.). А наперадзе яшчэ два гады "хіміі", — падкрэслівае Кацярына. — І ты разумееш, што калі ты ўсё-ткі не з'язджаеш, то па-любому будзеш сядзець, бо гэта будзе ўжо чацвёртае парушэнне. І яны ўжо справу завялі».
«Бегчы — гэта 50 на 50. Альбо ў цябе атрымаецца, альбо не атрымаецца. Калі цябе раптам затрымаюць памежнікі, то гэта 100% турма. Без варыянтаў. І што будзе далей адбывацца — незразумела», — гаворыць Антон.
У выніку пара нелегальна перайшла мяжу разам з дзецьмі. Каб дзеці паводзілі сябе спакойна, бацькі сказалі ім, што яны ўсе разам едуць на рыбалку.
«Усё па часе заняло толькі хвілін сорак. Але мне здавалася, што гэта доўжыцца бясконца. Кусты, холад. Дзеці бягуць. Нам увесь час здавалася, што за намі хтосьці сочыць», — расказвае пра ўцёкі Кацярына.
«За месяц ці за два мне Антон мне ўжо гаварыў, што, магчыма, калісьці нам давядзецца пераходзіць мяжу», — прызнаецца старэйшая дачка Антона і Кацярыны.
Глядзіце таксама
Таму, паводле яе слоў, калі яны збіраліся бегчы, яна хутка зразумела, што ніякай «рыбалкі» не будзе: «Бо мама была на "хіміі". І як гэта, хіба нам можна на некалькі дзён кудысьці паехаць? Бо могуць у любы дзень прыйсці, праверыць яе».
«А я адразу зразумеў, што ўсяго, што было ў мяне ў Беларусі, цяпер ужо няма. І ўсё маё жыццё проста перавярнулася, — расказвае Сцяпан, сын Антона і Кацярыны. — Я толькі спачатку думаў, што мы будзем на рыбалцы, а потым назад паедзем. Але потым Антон сказаў, што мы ў Літве. Я падумаў, што мы выпадкова зайшлі сюды і будзем тлумачыць, як мы туды зайшлі. Але ў мамы быў такі вясёлы твар».
Цяпер пара прывыкае да новага жыцця ў Літве. Кацярына чакае чацвёртае дзіця, а Антон спрабуе варыць піва.
«Вось мой піваварны цэх, а гэта налепкі майго бровара, — з гонарам паказвае ён абсталяванне. — Новы набыты кацёл з аўтаматыкай. Я карыстаюся ўжо не беларускім соладам, а бельгійскім, класным. Беларускі солад, вядома, у параўнанні з ім "паліць у старонцы". А гэта бочка дубовая для віскі: яна таксама прыехала з Беларусі. Гэта мне жонка на Новы год падарыла. Спадзяюся, што ўсё атрымаецца, таму што я планую тут легалізаваць гэтую справу і з барамі супрацоўнічаць, прадаваць сваё піва».