«Прывабная Гейропа». Як наратывы прапаганды б’юць міма беларусаў
Лядоўня пакуль не перамагае тэлевізар. Але высілкі прапаганды працуюць несувымерна яе вынікам. Прынамсі, такую выснову можна зрабіць з даследавання Chatham House наконт стаўлення беларусаў да Расіі і Захаду.
Раней даследаванні медыя ў Беларусі паказвалі надзвычай высокую долю ў краіне расійскага кантэнту. Гэта нават выклікала занепакоенасць у адмыслоўцаў, бо прапаганда «рускага міру», на іх думку, ішла не толькі ў звычайных прапагандысцкіх шоу кшталту Салаўёва — нават расійскія серыялы і гульнявыя праграмы разглядаліся як спосаб уцягнуць беларусаў у рускацэнтрычнае ўспрыняцце свету.
Канечне, такія думкі маюць права на існаванне, і яны сапраўды слушныя. Аднак, як высвятляецца, беларусы насамрэч больш устойлівыя да прапаганды, чым гэта падавалася.
Засілле ў Беларусі «прарасійскай» інфармацыі з пачаткам вайны ва Украіне, а таксама высілкі айчынных прапагандыстаў па наданні Захаду «дэманічнага вобразу», падавалася, павінны мець нейкі плён. Як вядома, расійская машына прамыўкі мазгоў усяляк робіць з украінцаў — «фашыстаў», і сцвярджае, што Расія ваюе не з Украінай, а са злавесным NATO. Беларуская «зомбаскрыня» не адстае, транслюючы фобіі Лукашэнкі наконт Захаду, Літвы, Польшчы, Украіны, і — куды ж без яго — таго ж NATO. «Вакол ворагі», і больш за паўгода гэтых «локшынаў на вушы» ледзь не з кожнага дзяржаўнага праса павінны былі б адбіцца на светаўспрыманні грамадзян краіны. Але…
Клуб вандроўнікаў, а не тэлевандроўнікаў
Напрыканцы жніўня Chatham House правёў «непалітызаванае» апытанне наконт таго, як беларусы бачаць Расію і Захад, і ў чым яны бачаць перавагу і першай, і другога. Апытанне праводзілася, як звычайна, праз інтэрнэт, сярод гарадскога насельніцтва, статыстычная памылка выбаркі не перавышае 3,6%.
Найперш сацыёлагі задалі пытанне, якое было жахлівае для кожнага грамадзяніна СССР: «Ці ёсць у вас родзічы за мяжою?». Высветлілася, што амаль у двух трацінаў беларусаў — 62% — выявіліся такія сваякі. З гэтых двух трацінаў у Расіі ёсць родзічы ў 69%, ва Украіне — 29%, у ЗША — 20%, у Польшчы — 18%.
За апошнія пяць гадоў 46% апытаных наведвалі Расію, 26% — Украіну, 15% — Польшчу, 11% — Літву, 12% — іншыя краіны ЕС. У сярэднім беларус за апошнія 5 гадоў наведаў 1,8 краін. Праўда, гэта акрамя тых, хто краіну не пакідаў увогуле. А такіх набралося не так ужо і мала — 37%, больш за траціну беларусаў.
Беларусы аказаліся даволі мабільнай нацыяй. У тым жа жніўні прайшло апытанне расійскага фонду «Грамадскае меркаванне», якое высветліла, што 69% расіян за мяжой не былі ніколі, а яшчэ 9% не выязджалі нікуды на працягу 10 гадоў. То-бок, праклінаючы ўслед за сваёй прапагандай «падступны Захад», 78% расіянаў (чатыры з пяці) бачылі той самы Захад выключна па тэлевізары.
Пры гэтым на сёння 95% беларусаў кажуць, што не маюць шэнгенскай візы. Маюць такую 5% апытаных. Плануюць атрымаць «шэнген» 17%, не плануюць рабіць візу 65% апытаных, а 18% сказалі, што ім цяжка адказаць на гэтае пытанне.
І тут вельмі цікавая разбежка паміж наяўнымі ды планаванымі візамі, і з канстатацыяй «цяжка адказаць». Працэнт апошніх надзіва высокі. Хутчэй за ўсё, гэтае «непалітычнае» апытанне ўсё ж не пазбегла пасткі «фактару страху», бо ў афіцыйных сродках масавай прапаганды Захад, як мы ўжо казалі, дэманізуецца. А «шэнген» амаль роўны «Еўрасаюзу», які, згодна з афіцыйным пунктам гледжання, «бразгае зброяй ля беларускіх межаў». І казаць пра тое, што ты плануеш атрымаць «варожую візу», некаторыя, зразумела, палохаюцца.
Таксама высокі працэнт «цяжкаадказнікаў» можна патлумачыць і прагматычным момантам. Гэта раней «шэнген» было атрымаць даволі проста. А цяпер афіцыйны Мінск, пасварыўшыся з заходнімі краінамі, павыганяў з Беларусі супрацоўнікаў шмат якіх амбасадаў, пакінуўшы ў іх толькі «тэхнічны персанал». З-за гэтага атрыманне візаў значна ўскладнілася, на іх атрыманне — вялікія чэргі. Верагодна, з-за гэтых складанасцяў беларусы вагаюцца, ці вартая апуха кажуха.
Дзе знаходзіцца «краіна для жыцця»?
У КВЗ быў такі жарт: «Мы ўсе хочам прачнуцца ў моцнай, прыгожай, і квітнеючай краіне! У Канадзе!». Сацыёлагі паспрабавалі высветліць, дзе б беларусы хацелі жыць і працаваць: на Захадзе ці ў Расіі.
«Дакладна на Захадзе» і «хутчэй на Захадзе» адказалі 38% апытаных. «Дакладна ў Расіі» і «хутчэй ў Расіі» — 33%. «Цяжка адказаць» — 29%.
Такім чынам, нягледзячы на ўсю антызаходнюю прапаганду і «дэманізацыю заходняга ладу жыцця», шмат беларусаў абірае менавіта Захад. Хоць і ненашмат больш, чым Расію, — усяго на 5%, — але нават гэтыя 5% знаходзяцца па-за межамі статыстычнай хібнасці.
Прэзентуючы гэтыя лічбы, кіраўнік «Беларускай ініцыятывы» ў Каралеўскім інстытуце па міжнародных справах Chatham house Рыгор Астапеня адзначыў, што гэтае пытанне на побытавым узроўні адпавядае пытанню пра геапалітычны выбар Беларусі: з кім павінна быць краіна, з Захадам ці Расіяй.
У чэрвені ў адказах на наўпроставае палітычнае пытанне пра геапалітычны выбар за саюз з ЕС выказалася 18%, а за саюз з Расіяй — 37%, за пазаблокавы статус 21% і за «саюз вужа і вожыка» (то-бок, «і ў саюзе з Расіяй, і ў саюзе з ЕС») — 25%.
Вось і думай цяпер — калі беларусы былі больш шчырымі? Альбо 4% (таксама больш за статыстычную памылку) беларусаў выступаюць за саюз з Расіяй, а жыць хочуць на Захадзе?
Чаму беларусы абіраюць Расію альбо Захад у якасці «краіны для жыцця»? Захад пераважае ў прагматызме — там большыя заробкі («фінансавы аспект») і больш прывабны ўзровень жыцця. Расію ж абіраюць сэрцам: таму што падобны менталітэт і гэта для некаторых «радзіма». Прагматычны аспект у дачыненні да Расіі — зразумелая мова — знаходзіцца толькі на другім месцы, паміж менталітэтам і «радзімай».
Цікава, што ў перавагах Захаду трэцяе месца заняў пункт «свабода, дэмакратыя», які адзначылі (Рыгор Астапеня падкрэсліў, што гэта было адкрытае пытанне, то-бок кожны апытаны сам упісваў у анкету свае адказы) 17% рэспандэнтаў. Свабода і дэмакратыя шмат для каго перастаюць быць нейкімі абстрактнымі паняццямі і ператвараюцца ў каштоўнасць.
Зыходзячы з гэтых вынікаў можна канстатаваць, што высілкі беларускай (найперш) прапаганды змарнаваныя. Мала хто верыць, што ў Літве і Польшчы стаяць чэргі па харчы, што заходнікі ездзяць у Беларусь «па соль і грэчку», што яны замярзаюць зімою і гэтак далей. Прапаганда трапляе «ў малако», — людзі проста ведаюць, што гэта не так.
Дарэчы, наконт выбару ў якасці «краіны для жыцця» Расіі такія адказы, як фінансы і ўзровень жыцця… Адсутнічаюць увогуле!
«Добрая разбэшчаная Гейропа»
Можна было б казаць, што беларусы — не прагматычны, а рамантычны народ. Маўляў, для іх маральныя каштоўнасці адыгрываюць большую ролю, чым матэрыяльныя. Але і тут прапаганда, якая ўвесь час выстаўляе Расію «краінай сямейных каштоўнасцяў», а Захад — «разбэшчанай Гейропай», ізноў садзіцца ў лужыну.
Канечне, толькі 4,3% апытаных беларусаў адчуваюць сябе «чалавекам заходняй культуры». Аднак заходні лад жыцця зусім не выклікае ў іх адпрэчвання. Прынамсі, 53% рэспандэнтаў прыязна ставяцца да «заходняга ладу жыцця». А сярод тых, хто за апошнія пяць гадоў наведваў краіны Еўрасаюза, такіх ажно 70%.
Гэта, між іншым, вельмі яскравы адказ на прапанову некаторых заходніх палітыкаў абмежаваць выдачу візаў беларусам як «саўдзельнікам» вайны ва Украіне. Відавочна, што такія прапановы прынясуць значна больш шкоды, чым верагоднай карысці.
56% беларусаў не лічаць, што заходняя культура аказвае негатыўны ўплыў на беларускае жыццё. Падтрымліваюць тэзу пра «негатыўны ўплыў» толькі 23% апытаных.
26% лічаць, што пад уплывам заходняй культуры беларусы становяцца лепш, 25% — што становяцца горш. 38% лічаць, што беларусы жывуць сваім розумам, і змены з Захадам не звязаныя.
Палова альбо больш за палову рэспандэнтаў станоўча ацанілі ўплыў заходняй культуры на ўсе зададзеныя сацыёлагамі аспекты жыцця: адносіны да працы, мастацкі густ, адносіны да ведаў і навучання, стасункі паміж людзьмі, вобраз думак сяброў і знаёмых, прававую свядомасць. Не дзіва, што толькі 13% апытаных выступілі за скарачэнне сувязяў з Захадам (хаця, шчыра кажучы, куды ўжо менш), а 64% рэспандэнтаў лічаць, што Беларусі трэба пашырэнне эканамічных, палітычных, культурных сувязяў і збліжэнне з краінамі Захаду.
Такім чынам, як бы расійская, а ўслед за ёю і беларуская, прапаганда не спрабавала «дэманізаваць» Захад і зрабіць з яго «вобраз ворага» — у адносінах да беларусаў гэтыя тэзы б’юць міма мішэні. Таму што беларусы на ўласныя вочы бачылі Захад і разумеюць, што там да чаго. Беларусы выявіліся «мабільнай нацыяй», якая паспытала той захад на смак і памацала рукамі. І пераканаць іх у тым, што вочы іх падманваюць, вельмі цяжка.
Антызаходняя прапаганда не апраўдвае выдаткаваных на яе грошай. А дзве траціны беларусаў чакаюць паляпшэння адносін з Захадам.