«Сілавікам будзе складана нас злавіць». Журналісты TUT.BY — аб запуску новага медыя

Журналісты TUT.BY запусцілі новае СМІ — хоць частка каманды выдання сядзіць у СІЗА (у тым ліку галоўны рэдактар). Meduza паразмаўляла з імі.

У сярэдзіне мая найбуйнейшы ў Беларусі навінавы сайт TUT.BY спыніў паўнавартасную працу праз ціск уладаў і быў заблакаваны. Рахункі кампаніі замарозілі, многіх супрацоўнікаў затрымалі, а супраць кіраўнікоў выдання распачалі крымінальную справу аб нявыплаце падаткаў.

Нягледзячы на пераслед з боку ўладаў, частка журналістаў і менеджараў TUT.BY змаглі пакінуць Беларусь — цяпер яны знаходзяцца ў розных краінах свету, ад Украіны да ЗША. 8 ліпеня каманда TUT.BY запусціла новае медыя — Zerkalo.io. Яно павінна замяніць TUT.BY да таго часу, пакуль сайт не зможа вярнуцца да нармальнай працы ў Беларусі.

Пра тое «як будзе працаваць новае СМІ», Медуза паразмаўляла з двума прадстаўнікамі выдання. Астатнія супрацоўнікі з меркаванняў бяспекі лічаць за лепшае не раскрываць свае асобы.

Ганна Калтыгіна — выконваючы абавязкі галоўнага рэдактара Zerkalo.io, былы рэдактар TUT.BY

— У мяне вялікая радасць! Мы планавалі запусціцца яшчэ ўвечары 7 ліпеня, але на тэставым прагоне выявіліся дробныя памылкі. Вырашылі іх ліквідаваць і запусціцца раніцай 8-га. Я блізкая да эйфарыі, але яе ўсё ж такі, напэўна, няма, таму што навіны з радзімы прыходзяць вельмі сумныя. Да шматлікіх калег з іншых выданняў прыйшлі. Гэта азмрочвае радасць ад запуску.

Праца над стварэннем zerkalo.io шчыльна вялася апошнія два тыдні. Але розныя варыянты мы з маім галоўным рэдактарам Марынай Золатавай разглядалі са жніўня мінулага года. Мы чакалі, што з намі можа здарыцца нешта дрэннае. Хоць не думалі, што настолькі дрэннае, як адбылося цяпер.

Абмяркоўвалі і стварэнне новага медыя. Мы былі да гэтага гатовыя. Хоць, шчыра кажучы, у пачатку яшчэ былі надзеі, што ўсё ж такі TUT.BY разблакуюцца і вернуць серверы. Але час ідзе: нічога не мяняецца, усё пагаршаецца.

Працаваць толькі ў сацсетках, як мы рабілі пасля блакавання — гэта, вядома, добра, але гэта не наш фармат. І мне асабіста, і нашым чытачам не хапае аналітыкі і лонгрыдаў. Два тыдні таму шляхам дэмакратычнага галасавання [сярод супрацоўнікаў] мы вырашылі, што будзем рабіць новае медыя. Калі незалежных медыя ў Беларусі становіцца ўсё менш, трэба запускаць новае. Асабліва некалі адкладаць.

Больш за ўсё спрэчак было з-за назвы. Выбралі варыянт «люстэрка», а я тапіла за Мару. Мара — гэта і багіня [смерці], і сімвал завядання прыроды, і яе росквіт ва ўсходнеславянскай міфалогіі. А яшчэ гэта злосная істота, якая прыходзіць да злых людзей па начах. Гэтыя тры сэнсы — гэта так выдатна. Яшчэ думалі пра варыянт osa.news, але яно трохі агрэсіўныя і зласлівае — «аса» усё-ткі.

Цяпер мы ўсе за мяжой. Я з'ехала з Беларусі адной з першых [сярод супрацоўнікаў]. 18 мая да многіх з нас прыйшлі, а на наступны дзень я здала ПЦР-тэст і адразу з'ехала. Гэта было пытанне часу, калі прыйдуць да астатніх рэдактароў. Хтосьці ад'язджаў пазней, хтосьці з'ехаў зусім нядаўна. Нас раскідалі па розных краінах. Але за паўтара года мы навучыліся працаваць выдалена. Цяпер працуем прыкладна гэтак жа, як працавалі падчас пандэміі.

Калі ў рэдакцыі TUT.BY было каля 60 чалавек у штаце, то цяпер нас каля 20. Мы сталі ўніверсаламі. Напрыклад, раней чалавек займаўся толькі палітыкай, а цяпер ён займаецца палітыкай і эканомікай, можа ўзяць інтэрв'ю і напісаць нататку. Да вузкіх спецыялізацый будзем вяртацца пазней.

Зараз фармальна я — выконваючы абавязкі галоўнага рэдактара. Мы вырашылі, што галоўны рэдактар можа быць толькі адзін — гэта Марына Золатава. Але на самой справе ў нас трохгаловы змей у zerkalo.io.

Сярод рэдактараў у нас тры галоўныя чалавекі: той, хто займаецца вялікімі матэрыяламі, той, хто займаецца навінавай павесткай, і чалавек, які ўзяў на сябе ўсе арганізацыйныя моманты. Калі ўсё супакоіцца і запрацуе, магчыма, гэтыя функцыі пяройдуць аднаму чалавеку. Але пакуль гэта трохгаловая рэдактарская гідра.

Не паспела zerkalo.io запусціцца, а яго ўжо заблакавалі ў Беларусі. Было тэрмінова прынята нейкае рашэнне Мінінфарма [Міністэрства інфармацыі]. Незразумела, на якой падставе — выданне новенькае, свежае, няма навін, якія можна аднесці да экстрэмісцкіх.

Але з zerkalo.io не атрымаецца зрабіць, як з TUT.BY. TUT.BY заблакавалі ў Беларусі і фізічна забралі серверы — узялі і ўсе вынеслі. Акрамя таго, TUT.BY размяшчаўся ў даменнай зоне by. Zerkalo.io жа не атрымаецца цалкам заблакаваць для Беларусі. Плюс кожны беларус старэйшы за 10 гадоў ведае, што такое VPN, — у нас без яго мала што можна чытаць і глядзець.

Як бы нашы сілавікі не пышыліся, але ім, напэўна, будзе складана праехацца па ўсіх краінах і злавіць нас. Але мы гатовыя, што нас будуць блакаваць. Што хутка нас унясуць у які-небудзь спіс [экстрэмістаў], пачнуць паласкаць у дзяржаўных выданнях. Гэта звычайны рызыка. Мы ведаем, што так будзе, і спакойна ставімся да гэтага. Сабака брэша, караван ідзе.

Саша Пушкіна — менеджэр zerkalo.io, былы піяр-менеджэр TUT.BY

— Самае лагічнае, што можна зрабіць у сітуацыі, калі заблакавалі TUT.BY, гэта запускацца на «люстэрку» сайта. Але, на жаль, нам прыйшоў ліст ад МУС з нагоды прызнання матэрыялаў TUT.BY экстрэмісцкімі.

Там не было напісана, што і як будзе прызнана экстрэмісцкім. Мы не разумелі, экстрэмісцкім будзе прызнаны нейкі канкрэтны артыкул і гэта пагражае яе аўтарам, або забаронена будзе ўся прадукцыя TUT.BY і тады ў небяспецы яшчэ больш людзей.

Раней TUT.BY складаўся з трох кавалкаў. Рэдакцыя, камерцыйная служба, якая займалася размяшчэннем рэкламы, і бэк-офіс, які падтрымліваў працу выдання. Пасля ператрусаў была прынятая пастанова, што большасць людзей будзе звальняцца з TUT.BY і шукаць новую працу.

Цяпер кампанія дапамагае людзям з рэкамендацыямі, пошукам, парадамі. Акрамя гэтага, уласнікі партала і акцыянеры сканцэнтраваны на вырашэнні справы TUT.BY у судах, ліквідацыі кампаніі і дапамогі супрацоўнікам, якія засталіся ў Беларусі.

Тыя супрацоўнікі, на каго заведзены крымінальныя справы, сядзяць у СІЗА. З апошніх лістоў мы бачым, што яны ў добрым духу, шмат чытаюць. Але што з ім будзе далей — незразумела. Іх могуць выпусціць, але мы, хутчэй, не спадзяемся на гэта.

Актыўная частка рэдакцыі, якая працягвала працаваць пасля 18 мая, далей займаецца кантэнтам. Зараз мы ўсе рашэнні прымаем разам. У нас вітаецца прынцып галасавання — тое, чаго мы пазбаўленыя ў Беларусі, мы нават занадта актыўна юзаем у нашым чаце.

Пакуль што мы разам вучымся весці новае медыя. Хочам даць людзям магчымасць чытаць навіны на ўзроўні TUT.BY — бо іх робіць тая ж каманда па тых жа прынцыпах. Але пакуль у нас толькі два чалавекі гатовыя ў адкрытую казаць, што працуюць у zerkalo.io. Не скажу, што гэта менавіта мы такія смелыя, проста зусім абязлічаныя медыя — гэта не такі ўзровень даверу.

Цяпер мы ўсе жывем на тое, што раней адклалі. Камусьці дапамагаюць сваякі, сябры. Але мы распрацоўваем сістэму манетызацыі. Раней TUT.BY цалкам існаваў на грошы ад рэкламы — выданне пакрывала 43% беларускага рэкламнага рынку ў дыджытале.

Таму цяпер нам крыху нязвыкла падыходзіць да гэтага пытання з іншых бакоў. Паспрабуем што-небудзь прыдумаць.

Напэўна, для рэкламадаўцам з Беларусі даволі небяспечна ісці да нас. Але ёсць [замежныя кампаніі], якім цікава быць прыкметнымі на беларускім рынку і яны хочуць падтрымаць TUT.BY. Да нас ужо пастукаліся з запытамі аб рэкламе. Таму, можа быць, у нас ёсць шанец асядлаць таго ж рэкламнага каня, якога мы асядлалі ў Беларусі. Паглядзім, як атрымаецца.

Таксама разглядаем іншыя варыянты, якія выкарыстоўваюць медыя, якія апынуліся ў падобных сітуацыях. З данатамі ўсё пакуль не наладжана, але ёсць спецыяліст, які гэтым займаецца. Мы хутка пазначым, як нас падтрымаць.

Сілы працаваць нам даюць нашы людзі, якія знаходзяцца за кратамі. І ў цэлым беларусы, якія фактычна знаходзяцца там жа, хоць проста жывуць у нашай краіне. А таксама больш за 500 палітычных зняволеных у Беларусі.

То бок, калі ты застаешся сам-насам з сабой і тым, што адбываецца, пачынаецца дэпрэсія. Але пакуль ёсць такая праца, ты верыш, што ўсё можа быць добра.

Калі не можаш дапамагчы дастаць людзей з турмы, хочацца рабіць сваю працу максімальна добра. З улікам прэсінгу на незалежную журналістыку мы разумеем, што трэба працягваць пісаць для Беларусі — інакш нас бы так не ціснулі. Чым больш ціск, тым больш супраціву. І мы будзем працягваць.

Пасля блакавання ў народзе ўсе казалі: «Калі TUT.BY падыме люстэрка?» Ну, уласна, давайце падымаць яго. І, вядома, яно будзе адлюстраваннем таго, што цяпер адбываецца ў Беларусі.