У Беларусі скарачаецца колькасць дзяцей. Чым гэта пагражае эканоміцы?
За 2022 год колькасць дзяцей у Беларусі знізілася амаль на 20 тысяч. Нараджальнасць у нашай краіне зніжаецца на працягу шасці гадоў. «Л*стэрка» разам з экспертамі BEROC прааналізавала, чаму так адбываецца і як гэта можа адбіцца на грамадстве і эканоміцы.
Нараджальнасць падае, а міграцыя працягваецца
Летась колькасць дзяцей у нашай краіне зменшылася на рэкордную колькасць як мінімум з 2017 года — амаль на 20 тысяч. На пачатак гэтага года ў цэлым па краіне налічвалася 1 млн 828 тысяч дзяцей. У 2020 годзе Белстат перастаў публікаваць дадзеныя аб нараджальнасці. Паводле падлікаў выдання, у 2020-м у краіне нарадзілася амаль 84 тысячы дзяцей, у 2021-м — каля 79,4 тысячы. Мяркуючы па скарачэнні колькасці непаўналетніх у мінулым годзе на 19 953 чалавек, можна казаць, што скарачэнне нараджальнасці працягваецца.
На статыстыку па колькасці дзяцей да 18 гадоў у Беларусі
ўплываюць паказчыкі па колькасці жанчын дзетароднага ўзросту, а таксама
колькасць дзяцей у сярэднім на адну жанчыну. Паводле дадзеных аналітыкаў, уплыў
першага паказчыка добра прасочваецца ў перыядзе росту нараджальнасці ў канцы
нулявых — пачатку дзесятых. Тады актыўна нараджалі дзяцей
жанчыны, якія самі з'явіліся на свет падчас бэбі-буму 1980-х. З 2016 года
пачалося зніжэнне нараджальнасці. А з 2019 года гэты паказчык знаходзіцца на
гістарычным мінімуме за ўвесь пасляваенны перыяд дэмаграфічных назіранняў.
Адной з прычын зніжэння нараджальнасці даследчыкі называюць як раз скарачэнне
колькасці жанчын рэпрадуктыўнага ўзросту. Гэта з'ява таксама пацвярджала
міністр працы і сацабароны Ірына Касцевіч.
Паводле апошніх даступных звестак, у 2019 годзе на адну
жанчыну ў Беларусі прыпадала 1,38 дзяцей. Гэты паказчык на той момант быў
ніжэйшы за сярэднееўрапейскі ўзровень.
Інакш кажучы, адным з фактараў, якія ўплываюць на паказчыкі
па колькасці дзяцей, з'яўляецца трэнд на зніжэнне нараджальнасці. Але маштабы
працэсу паказваюць, што справа не толькі ў гэтым. Звычайна зніжэнне
нараджальнасці адбываецца больш плаўна.
На думку экспертаў BEROC, на працэс аказала ўплыў тое, што
адбываецца ў цэлым у краіне і рэгіёнах. Нявызначанасць, звязаная спачатку з ковідам, потым — з грамадска-палітычнымі падзеямі ў 2020-м, рэпрэсіямі і вайной
ва Украіне, прывяла да таго, што больш сем'яў адкладалі нараджэнне дзіцяці або
адмаўляліся ад ідэі завесці другога ці трэцяга.
Міграцыя сем'яў з дзецьмі таксама аказвала ўплыў на зніжэнне
колькасці дзяцей, якія пражываюць у краіне. Аднак, паводле слоў экспертаў, у
статыстыцы гэта пакуль не відаць. Але нават без адлюстравання міграцыі ў
статданных, можна казаць пра яе негатыўны ўплыў на нараджальнасць. Па-першае,
некаторыя беларусы з'язджаюць сем'ямі, значыць, не нараджаюць другіх ці трэціх
дзяцей у Беларусі. Па-другое, прыкметная доля тых, хто з'ехаў, — маладыя
людзі. Такім чынам, ствараць сем'і і заводзіць дзяцей яны будуць ужо не на
радзіме, некаторым «прыйшлося зрушыць свой каляндар нараджальнасці». «Нараджаць дзіця — гэта не першае, што людзі робяць у краіне вымушанай
міграцыі», — тлумачаць эксперты.
Праз 5-10 гадоў натуральны трэнд зніжэння нараджальнасці павернецца і будзе трохі расці, удакладняюць аналітыкі, але «гэта будзе апошняя
хваля, потым — толькі негатыўныя тэндэнцыі».
Калі Беларусь пачне адчуваць наступствы страты дзяцей і
скарачэння нараджальнасці
Цяпер ёсць адзін кароткачасовы пазітыўны ўплыў ад падзення нараджальнасці — зніжэнне нагрузкі на Фонд сацыяльнай абароны насельніцтва за кошт памяншэння выдаткаў на дзіцячыя дапамогі, што змякчае сітуацыю з ростам выдаткаў на пенсіі.
З іншага боку, як адзначаюць эканамісты, мы ўжо сутыкаліся
(і будзем у найбліжэйшай будучыні) са зніжэннем эфектыўнасці сістэмы адукацыі.
У выніку падзення колькасці дзяцей больш актыўна пачне зніжацца колькасць
вучняў у сельскіх школах. Такім чынам, паўстане пытанне, наколькі мэтазгодна іх
утрымліваць. «Для многіх населеных пунктаў гэта будзе азначаць закрыццё школ,
як следства — ад'езд моладзі, якая будзе перамяшчацца туды, дзе ёсць школа.
Звычайна закрыццё такіх навучальных устаноў ставіць крыж на населеным пункце»,
— кажуць аналітыкі.
Што тычыцца міграцыі сем'яў з дзецьмі, то гэты працэс як
мінімум адчуваюць у дзіцячых садках і школах. Але, як паказана вышэй, гэта не
адлюстроўваецца ў статыстыцы. Уплыў жа ад'езду моладзі, якая магла б ствараць
сем'і і нараджаць дзяцей, будзе адчувацца ў бліжэйшыя пяць гадоў, лічаць
эксперты BEROC. Агульная колькасць дзяцей, якія будуць нараджацца ў Беларусі,
будзе невялікай.
Сур'ёзныя эканамічныя наступствы пачнуць адчувацца пазней.
Калі цяперашнія дзеці вырастуць і выйдуць на рынак працы. Гэта будзе больш
вострая фаза таго трэнду, які назіраецца цяпер, калі больш шматлікія кагорты
будуць выходзіць на пенсію, а малалікія будуць замяшчаць іх на рынку працы.
Праз 20-25 гадоў яшчэ вастрэй будзе адчувацца недахоп працоўных рук на рынку
працы, што будзе негатыўна адбівацца на сістэме пенсійнага забеспячэння. Бо
нават у выпадку пачатку яе рэфармавання гэты працэс зойме не адно
дзесяцігоддзе, а плаціць па салідарнай сістэме пенсіянерам, якія жывуць на той
момант, будзе актуальным.
Аналітыкі падкрэсліваюць, што эканамічны ўплыў пагаршэння
дэмаграфічнай сітуацыі пачынае востра адчувацца не адразу. Часам яно выяўляецца
праз шмат гадоў. «Падступства ўсіх дэмаграфічных працэсаў у тым, што цяпер
здаецца, што нічога страшнага не адбываецца і можна з гэтым выклікам справіцца,
але праз 10-30 гадоў уплыў аказваецца вельмі сур'ёзным», — адзначаюць аналітыкі.
Аднак для зніжэння гэтага ўплыву краіны, як правіла, імкнуцца прымаць нейкія
меры да наступу гэтых наступстваў, абапіраючыся на прагнозы і ацэнкі адпаведных
даследаванняў.