Асобная думка. Звычайны рэжым у надзвычайнай сітуацыі

Чыноўнікі не спраўляюцца ні з адным хоць крыху сур'ёзным выклікам — будзь тое разгул стыхіі або галацяпства дзяржаўных службаў. У чарговы раз людзі прадастаўленыя самі сабе.

2020-ты год увесь свет памятае па эпідэміі кавіда, Беларусь — па пратэстах, а асобныя раёны Мінска — па адсутнасці вады. Мне тады (не)пашчасціла жыць у Фрунзенскім раёне, дзе 800 тысяч чалавек на некалькі дзён аказаліся без магчымасці спатоліць смагу, прыгатаваць ежу і нармальна памыцца. З кранаў цякла едкая хімічная сумесь, а пра тое, што яе нельга піць, чыноўнікі сказалі толькі на наступныя суткі пасля таго, як здарылася аварыя (ці што там тады было). З давозам вады таксама ўсё было не айс, горад відавочна не спраўляўся з праблемай, паліцы крам з напоямі імгненна спусташаліся, а гэта, між іншым, было лета — сонца, спёка, усё вось гэта вось. Асабіста мне даводзілася ездзіць на таксоўцы ажно на іншы канец горада, каб прывезці пару бутляў вады сабе і суседзям-пенсіянерам. 

Дый увогуле, пра што я кажу? Усе мы памятаем той самы кавід. Колькі жыццяў было загублена проста таму, што, нават нягледзячы на бздуры хворага на галаву дзеда, якія на месцах можна было ігнараваць, там, на гэтых самых месцах — у гарадах, раёнах, мястэчках (пра вёскі тым больш прамаўчым) — не былі гатовыя ні да катастроф, ні нават да надзвычайных сітуацый. Там нават да звычайных не заўсёды гатовыя. Тое, што выбудоўвалася ўвесь гэты час, было «паказухай», якая павінна была прымусіць нас паверыць, што мы жывём найлепшае жыццё з усіх магчымых.

Улада — як брантазаўр: Пакуль імпульс дойдзе ад хваста да галавы і назад, паловы хваста ўжо не хапае

Начыненне цукерак у прыгожай абгортцы — бальніц, сацыяльных служб, камунальных гаспадарак і розных іншых дзяржаўных устаноў — аказалася гаўном, з якога нам усім давялося выбірацца, хто як умеў і мог. І калі б не грамадзянская супольнасць, сумеснымі намаганнямі якой катастрофа ператваралася ў праблему, якую можна вырашыць, хто яго ведае, колькі жыццяў мы страцілі б яшчэ.

Чаму я гэта ўспомніла? Ужо некалькі дзён не магу пазбавіцца адчування дэжа вю. Беларусь заліваюць дажджы і расплюшчваюць ураганы, людзі застаюцца без вады, святла, сувязі — фактычна, на мяжы выжывання, і зноў ва ўсёй сваёй прыгажосці праяўляецца недзеяздольнасць уладаў, якія год за годам фэйляць тэст на прыдатнасць у самых важных пытаннях: дапамозе і абароне насельніцтва. Цэлыя раёны і гарады пакінутыя на самавыжыванне. Пра катастрофу ў маёй роднай Гомельскай вобласці я ведаю з першых вуснаў — пасля сутак марных спроб дазваніцца да блізкіх і перажыванняў «А як яны там без вады і святла?». Няма святла — няма сувязі са светам, не працуюць халадзільнікі, псуецца ежа, немагчыма купіць прадукты (напрыклад, тым, у каго грошы толькі на картках — як гэта было з маёй мамай), не пампуецца вада... Няма вады — не вып'еш гарбаты, не зварыш суп, не пакорміш сябе, блізкіх, хатніх гадаванцаў, не пальеш агарод. Шэсць кропак давозу вады на больш чым стотысячны горад? Можам, умеем, прыктыкуем. І зноў ратуе толькі чалавечая неабыякавасць, салідарнасць, якая нікуды не знікла.

Усё ляціць к чорту, людзі прадастаўленыя самі сабе, не працуюць розныя ўстановы, у бальніцах на генератарах толькі самыя важныя аддзяленні (а як у іншых лячыць людзей?), у моргах гніюць трупы, прадпрыемствы стаяць, у крамах псуюцца мяса, рыба, малако... Наслухаўшыся пра ўсё гэта, я перыядычна парываюся закупіцца тушонкай, кансервамі і вадою і згадваю, як у лютым 2022-га скуплялі ў крамах макароны, крупы, соль, цукар, муку і алей. Калі ў гэтай краіне здараюцца катаклізмы, гэта ўсё адно што пачалася вайна: ніхто нічога не ведае, ніхто нічога не можа, улады маўчаць, а ты выжывай як хочаш.

«Чыноўнікі нацэленыя на тое, каб задаволіць Лукашэнку, а што думаюць людзі — ужо не важна»

З вадою ў мяне звязаны яшчэ адзін успамін. Той жа 2020 год, але ўжо жнівень-верасень, усё яшчэ спёка, людзі выходзяць на вуліцы, сцякаюцца ручайкамі па знаёмых каляінах у адну вялікую раку, і там, дзе яны праходзяць, паўсюль на тратуарах стаяць пакункі з бутэлькамі вады — проста так, пакінутыя невядома кім на той выпадак, калі камусьці захочацца піць. Гэта здзіўляла тады і працягвае здзіўляць дагэтуль. Нязвыклы клопат, людзі думалі адно пра аднаго — невядомых, незнаёмых, добрых і кепскіх, прыемных і не-. Людзі падумалі — і зрабілі. Зрабілі тое, чаго дзяржава ніколі не ўмела, хаця абавязаная была ўмець: паклапаціцца.

Вось так, уласна, мы і выжывалі: узнікала праблема — і людзі арганізоўваліся і вырашалі яе. Збіралі на лячэнне дзяцей, краўдфандылі на грамадска значныя праекты, самі ставілі помнікі пісьменнікам, шукалі спанбонд і апараты штучнай вентыляцыі лёгкіх, шылі маскі, падвозілі ваду, валанцёрылі ля турмаў, развозілі па дамах пацярпелых ад рук сілавікоў, збіралі на адвакатаў, і потым таксама былі бясконцыя зборы, перадачы, пасылкі. Ва ўсіх гэтых гісторыях дзяржава не была нам апорай і падтрымкай — дзяржава была нам ворагам. Гэта яна вырывала крыжы ў Курапатах, пастаўленыя Змітром Дашкевічам і яго паплечнікамі; гэта яна знішчала беларускую культуру, гістарычныя помнікі, запаветныя мясціны; гэта яна гвалціла нас на нашых жа вуліцах — і працягвае гэта рабіць, толькі ўжо паўсюдна, нават у нашых дамах і кватэрах. Гэта яна, дзяржава, разграміла ініцыятывы і арганізацыі, што выконвалі за яе ўсю брудную працу: лячылі дзяцей, займаліся інвалідамі і пажылымі, рабілі больш утульнымі гарадскія прасторы, вырашалі экалагічныя пытанні, дапамагалі ахвярам хатняга гвалту, загружалі бальніцы неабходнымі сродкамі. І цяпер я гляджу, як стаяць абясточаныя гарады, разгубленыя, нікому не патрэбныя — і думаю, што яны, тыя, хто сядзяць ва ўтульных кабінетах, напэўна, не раз і не два ўжо згадалі былыя часы і людзей, якія даўно ўжо вырашаюць праблемы ў іншых гарадах і краінах.

Гляджу, як чарговы раз за бог ведае колькі гадоў плыве Менск, а даішнікі па пояс у вадзе спрабуюць развязаць катастрофу на залітых вадой скрыжаваннях. Усё сцякае ўніз, у метро, дзе мала хто чакае патопу, але вось ён — проста тут, у рэальным часе, як быццам адтуль, з 2020-га, выплюхваецца на нашы галовы, нагадваючы, што нічога не скончылася, што дзяржаве па-ранейшаму пляваць на ўсё, акрамя ўлады, і свае праблемы — паваленыя дрэвы, адкрытыя люкі, затопленыя вуліцы — мы павінны вырашаць самі. Шэрыя касцюмы і доўгія гальштукі самавыдаляюцца — роўна да таго часу, пакуль не трэба будзе аддаць загад чорным шлемам ратаваць дзяржаву. Сыдзе вада, высахне асфальт, аранжавыя камізэлькі вымятуць дачыста ўсе вуліцы, і зноў бліскучая абгортка горада заззяе ва ўсёй сваёй прыгажосці і запераліваецца на сонцы. І мы на нейкі час зробім выгляд, што забылі пра тое, што засталося ўнутры. Да наступнага разу, пакуль дажджы не змыюць бляск фанцікаў — і мы застанемся з той самай сутнасцю гэтай дзяржавы, з якой не можам выбрацца ўжо тры дзясяткі гадоў.