Падручнік беларускай літаратуры: што (не) чытаюць сёньняшнія школьнікі

Культура

Беларускую адукацыю непазьбежна будзе чакаць карэнная перабудова пасьля атрыманьня ўлады дэмакратычным лідэрам. Мы зьвярталі ўвагу, якой прапагандай кормяць дзяцей на ўроках гісторыі, а сёньня паглядзім, што знаходзіцца ў падручніку літаратуры Беларусі за 11-ю клясу.

Вокладка падручніка па беларускай літаратуры, 11 клас

Вокладка падручніка па беларускай літаратуры, 11 клас

Па задуме аўтараў падручніка, школьнікі пасьля сканчэньня курса літаратуры павінны выйсьці ў дарослае жыцьцё з пэўнымі ведамі і ўласным досьведам знаёмства з роднымі паэтамі і пісьменьнікамі.

На першай жа старонцы, у разьдзеле «Ад аўтараў» знаходзім наступны ўрывак:

Ведайце: па­-сапраўднаму ўплываюць на чалавецтва і сьвет толькі тыя асобы, якія любяць свой народ, шануюць яго гісторыю, культуру, духоўнасьць. Слушна напісаў сусьветна вядомы расейскі філёзаф І. Ільін: «Усё вартае можа быць сказана чалавекам і народам толькі па-свойму, і ўсё геніяльнае нараджаецца менавіта ў рэчышчы нацыянальнага вопыту, духу...»

Складана ўявіць, што не знайшлося ў беларускіх творцаў за ўсе часы якой-кольвек цытаты, якая прыдалася б у дадзеным выпадку. Як жа без расейскага філёзафа ў беларускай літаратуры. Пра сусьветна вядомага — таксама цікавы падыход.

У 11-й клясе дзеці праходзяць беларускую літаратуру ад 1960-х гадоў да нашага часу. Дзейны падручнік пабачыў сьвет у 2021 годзе. Як вы лічыце, ці сустрэнем мы там першую ляўрэатку нобэлеўскай прэміі з Беларусі? Адказ будзе ніжэй. Распачынаецца падручнік клясычным чынам — Іванам Шамякіным і разборам яго твора «Сэрца на далоні». А сьледам і Андрэя Макаёнка.

Каб школьнікі добра ўяўлялі, аб кім яны будуць зараз чытаць, аўтары падручніка пакідаюць наступны сказ:

Макаёнак спачатку працаваў у Журавіцкай школе ваенруком, але былога палітрука прызначылі сакратаром райкама камсамола. Затым ён займаў камсамольскія і партыйныя пасады ў Гродне і Магілёве. Працуючы ў 1946 годзе памочнікам сакратара Журавіцкага райкама партыі, А. Макаёнак пазнаёміўся з І. Шамякіным і стаў яму лепшым сябрам.

Пасьля гэтага варта было б дадаць: «Дзеці, без БРСМ і партыі — нікуды».

Васіль Быкаў 

2_644.jpg

Геній мастацкага слова за сваё жыцьцё шматкроць трапляў у аб’ектывы фотакамэраў, але ў падручніку ў 2021 годзе стаіць яго здымак з чырвоным сьцягам на пінжаку. Сапраўды, не бел-чырвона-белы ж даваць.

Пра Быкава пішуць так:

Біяграфія народнага пісьменьніка Беларусі, Героя Сацыялістычнай Працы, ляўрэата Ленінскай прэміі В. Быкава напачатку складвалася звычайна і тыпова.

Адкажыце сабе, што ўзьнікае ў галаве, калі думаеш пра Васіля Быкава? Герой сацыялістычнай працы ці адзін з заснавальнікаў Беларускага Народнага Фронту?

Разам з тым самі аўтары падручніка пакідаюць сабе папрок ад народнага пісьменьніка яго цытатай:

Быкаў пісаў: «Жорсткая, бязьлітасная памяць абавязвае нас, былых салдат, быць праўдзівымі і сумленнымі да канца свайго жыцьця”.

Пра апошні этап творчасьці пісьменьніка нацадзілі наступнае:

З другой паловы 1970­-х гадоў В. Быкаў жыў і працаваў пераважна ў Менску, пазьней — у Фінляндыі, Германіі, Чэхіі.

Тут вучням зусім не абавязкова даведацца, у сувязі з чым ці нават кім Васіль Быкаў быў вымушаны пакінуць радзіму. Не даведаюцца школьнікі і пра апавяданьні, у якіх галоўны герой марыць забіць прэзідэнта.

Разьдзел пра Ўладзімера Караткевіча напісаны надзвычай удала, у гэтым выпадку можна толькі выказаць падзяку.

3_578.jpg

Нядаўна спачылы драматург Алесь Дудараў здолеў атрымаць такую фармулёўку:

Ушанаваны шэрагам урадавых узнагародаў, у тым ліку ордэнам «Знак Пашаны». Адзначаны Дзяржаўнай прэміяй СССР, прэміямі Ленінскага камсамола Беларусі і Усесаюзнага ленінскага камсамола. За сцэнар фільма «Белыя Росы», а таксама за п’есы «Парог», «Вечар», «Радавыя», «У прыцемках», «Чорная панна Нясьвіжа» пісьменьнік атрымаў прэмію Саюзнай дзяржавы Расеі і Беларусі ў галіне літаратуры і мастацтва.

Не дадаць не адняць.

Сканчвае разьдзел беларускай літаратуры 1960-1990-х гадоў Міхась Башлакоў, падпісаны як вядомы паэт. Паэт, быць можа, для некага і не благі, спрачацца ня будзем. Аднак кідаецца ў вочы поўная адсутнасьць згадак Уладзімера Някляева.

Апошнюю частку падручніка складае агляд сучаснай беларускай літаратуры, то-бок апошнія 30 гадоў. Наш з вамі час, перыяд незалежнасьці і росквіту мноства выбітных творцаў.

Хто ж, па вэрсіі аўтараў падручніка, уваходзіць у «пантэон» сучаснай літаратуры?

У апошняе дзесяцігодзьдзе ХХ стагодзьдзя ў літаратурны працэс са сваімі эстэтычнымі пошукамі і знаходкамі актыўна ўваходзілі маладыя творцы: Алесь Бадак, Віктар Шніп, Пятро Васючэнка і інш. У пачатку ХХІ стагодзьдзя адбылася перагрупоўка пісьменьніцкіх сіл у Беларусі. На іх творчасьць вялікі ўплыў аказалі ідэі постмадэрнізму, эстэтыка якога сьвядома адмаўляла ўсё традыцыйнае, нацыянальна­клясычнае. Пісьменьнік­постмадэрніст дазваляў сабе ігнараваць усялякія правілы, прынцыпы творчасьці, жанравыя законы і абмежаваньні. Постмадэрністы не толькі адмаўлялі папярэднюю культуру і літаратуру, але і пісалі скептычныя творы­пераробкі (рэмэйкі, рэмінісцэнцыі, іроніі) па матывах творчасьці вядомых клясыкаў, пісьменьнікаў мінулых эпох.

Не пакінулі без увагі аўтары падручніка і літаратурныя часопісы. Праўда звыкламу лідэру ў гэтай галіне «Дзеяслову» не знайшлося месца, чытаем:

Дынаміку і адметнасьць сучаснага літаратурнага працэсу ў пэўнай меры адлюстроўваюць літаратурна­мастацкія часопісы «Полымя», «Маладосьць», «Нёман», «Бярозка» і інш. Названыя часопісы выяўляюць бягучую літаратурную сітуацыю.

Саме сабе прысуд і напісалі. Выяўляюць бягучую сітуацыю.

Пазнаёмілі школьнікаў і з захопам будынку Саюзу беларускіх пісьменьнікаў, праўда ў дастаткова цікавым выглядзе:

У 2005 годзе ўтварылася грамадскае аб’яднаньне «Саюз пісьменнікаў Беларусі» (СПБ), якое мае аддзяленьні ва ўсіх абласных цэнтрах краіны і ў горадзе Менску.

Пра разгром найстарэйшай пісьменьніцкай арганізацыі ці наяўнасьць PEN-цэнтру пазначыць забыліся.

Пра лукашэнкаўскі збор аматараў пакрэмзаць на паперы аўтары падручніка з захапленьнем пішуць:

Кожны год выходзіць каля 300 новых кнігаў членаў СПБ. Сярод іх такія вядомыя літаратары, як Мікола Мятліцкі, Алесь Марціновіч, Мікалай Чаргінец, Георгій Марчук, Міхась Пазьнякоў, Валянціна Паліканіна, Алесь Бадак, Уладзімер Саламаха, Уладзімер Мазго, Мікола Чарняўскі, Анатоль Зэкаў і інш. СПБ прымае актыўны ўдзел ва ўсіх дзяржаўных сьвятах.

Літаратары спрэс суперзоркі. Мы пацікавіліся біяграфіяй апошняга, пазначанага ў падручніку творцы — Анатоля Зэкава.

З 1980 да 1982 году Анатоль Зэкаў — слухач Вышэйшай камсамольскай школы пры цэнтральным камітэце Ўсесаюзнага ленінскага камуністычнага саюзу моладзі (Масква). У Менску працаваў інструктарам аддзелу прапаганды і агітацыі цэнтральнага камітэту Ленінскага камуністычнага саюза моладзі Беларусі. У 1991 годзе завочна скончыў Інстытут паліталёгіі і сацыяльнага кіраваньня Камуністычнай партыі Беларусі. Палітоляг. Аўтар тэкстаў гімнаў лясной гаспадаркі Рэспублікі Беларусь і Буда-Кашалёўскага аграрна-тэхнічнага каледжу.

Ідзем далей

Саюз пісьменьнікаў Беларусі заключыў больш за 30 дамоў аб супрацоўніцтве з пісьменьніцкімі аб’яднаньнямі розных краін: Кітая, Сірыі, Кубы, Сэрбіі, Казахстана, Кыргызскай Рэспублікі. Творчыя стасункі дапамагаюць прыцягнуць большую ўвагу замежных сяброў да Беларусі, пазнаёміць іх з нашай цудоўнай краінай і самім больш даведацца пра іншыя народы, каб жыць у міры і згодзе.

Тамада добры, і конкурсы цікавыя.

Разьвіцьцё слоўнага мастацтва ў канцы ХХ — пачатку ХХІ стагодзьдзя зьвязана таксама з творчай дзейнасьцю наступных яркіх індывідуальнасьцей: Яўгеніі Янішчыц, Ніны Мацяш, Міколы Мятліцкага, Алеся Пісьмянкова, Алеся Разанава, Раісы Баравіковай, Навума Гальпяровіча, Алеся Бадака, Людмілы Рублеўскай, Віктара Шніпа, Генадзя Пашкова, Міхася Башлакова, Алега Салтука, Мар’яна Дуксы, Міхася Пазьнякова, Леаніда Галубовіча, Міколы Маляўкі, Кастуся Жука і інш.

Падзякуем аўтарам за Алеся Разанава і Яўгенію Янішчыц (праўда, і яна памерла 35 гадоў таму, а ўсё ў сучасную літаратуру трапляе). Верагодна імёны сучасных выбітных паэтаў проста не зьмясьціліся на старонцы падручніка, і іх запісалі ў «і інш.».

Дзівосным чынам узгадкі ў падручніку беларускай літаратуры заслужыў і Адам Глёбус. Мы прывядзем поўную цытату, якая раскрывае паэта і пісьменьніка:

На сучасным этапе хоку ў беларускай літаратуры пішуць Адам Глёбус, Уладзімер Сіўчыкаў, Арцём Арашонак і інш.

Прабачце, спадар Адам, гэта амаль усё. Ёсьць яшчэ адна:

У літаратуры гэтага перыяду плённа працавалі і працуюць як пісьменьнікі старэйшага пакаленьня з ярка выражанай творчай індывідуальнасьцю, так і маладзейшыя (Пятро Васючэнка, Адам Глёбус і інш.)

Шаноўнаму маладзейшаму Глёбусу на сёньня 64 гады.

4_542.jpg

Стан вучэбнага дапаможніка можаце ацаніць самастойна

Далей школьнікаў 11-й клясы знаёмяць з «навінкай» у літаратурным працэсе, праўда ананімнай:

Яшчэ адна новая вершаваная форма — пагер-вершы, кароткія тэкставыя паведамленьні для пэйджараў, пры напісаньні якіх для эканоміі абмежаванай колькасьці сымбаляў не выкарыстоўваюцца знакі прыпынку, няма гукавога выражэньня беларускіх «і», «ў», «ё»; зьмест падобных твораў часьцей складаюць перажываньні лірычнага героя.

Цікава, ці захаваліся яшчэ ў гістарычных фільмах згадкі пра пэйджары. Ці аўтары падручніка памятаюць, у якім годзе мусілі нарадзіцца тыя, хто будзе чытаць гэта ў 2023-м?

Адказ на пытаньне, ці даведаюцца школьнікі пра Сьвятлану Алексіевіч — ні паўсловам не даведаюцца.

Як ня будзе ў праграме падручніка пад рэдакцыяй аўтараў З. Мельнікавай і Г. Ішчанкі такіх творцаў як:

Ева Вежнавец, Альгерд Бахарэвіч, Анатоль Сыс, Вальжына Морт, Андрэй Хадановіч, Марыя Мартысевіч, Віктар Марціновіч, Уладзімер Някляеў, Уладзімер Арлоў, Павал Касьцюкевіч, Вольга Бабкова, Валерыя Кустава і шматлікіх іншых.