«Стварай, а не ваюй». Да народзінаў яскравага мастака Васіля Рабчанкі

Сёння дзень народзінаў адзначае Васіль Рабчанка — выбітны ўкраінскі мастак, чые шэдэўры захоўваюцца амаль ва ўсіх галоўных музеях Украіны. На ягоным рахунку — удзел у больш чым 80-ці праграмных выставах на радзіме і за яе межамі, у прыватнасці, вядомай антываеннай ініцыятыве «Make Art, Not War».

Васіль нарадзіўся 23 ліпеня 1954 года ў рамантычнай паўднёвай Адэсе, у сям'і яшчэ адной творчай асобы — графіка Сяргея Рабчанкі.

«Я ўвесь час быў нечым заняты: чытаў, фантазіраваў, маляваў, ляпіў, клеіў і нават шыў, але ніколі не думаў, што буду мастаком. Хаця з цікавасцю назіраў за працай бацькі. Асабліва мне падабаліся яго малюнкі — яны былі неперагружаныя і паветраныя, яны выдатна перадавалі настрой сонечнага або пахмурнага дня, я быў здзіўлены гэтым і не мог зразумець, як у яго гэта атрымліваецца», — распавядаў Васіль Рабчанка.

Першыя крокі да творчых дасягненняў хлопча пачаў рабіць у раннім дзяцінстве, калі запісаўся ў мастацкую школу. Ва ўзросце 15 гадоў Васіль паступіў у Адэскае мастацкае вучылішча імя Грэкава на кафедру жывапісу, а пасля навучаўся ў Адэскім дзяржаўным педагагічным інстытуце імя Ушынскага.

Творчасць Рабчанкі 1980-1990-х гадоў, іх тэматыка, сюжэт і маштабны фармат паклалі пачатак новаму кірунку ў выяўленчым мастацтве Адэсы. Рабчанка адным з першых ва Украіне пачаў працаваць у жанры інсталяцыі. Яго флагманскай працай у гэтым кірунку сталі «Арэлі для пнёў» у межах куратарскага праекта Ежы Онуха «Стэпы Еўропы», створаная ў 1993 годзе ўжо ў незалежнай Украіне.

Інсталяцыя ўмоўна складаецца з дзвюх частак. Першая ўяўляе сабой драўляную прамавугольную канструкцыю на платформе з коламі, усярэдзіне якой на ланцугах размешчаны сапраўдны драўляны пень. Другая частка ўяўляе сабой шырокафарматнае палатно з выявай поля і некалькіх самотных пнёў. Карціна стаіць за драўлянай канструкцыяй і служыць для яе ўмоўным фонам. 

Аўтар выкрывае прастату савецкага мастацтва, яе адыход ад «сапраўднага» майстэрства да дэкаратыўнасці з мэтай абслугоўваць густы. На стварэнне работы Рабчанку натхніла гісторыя, якая адбылася на Чарнігаўшчыне падчас чарговага запланаванага з’езду мастакоў у Доме творчасці. Пасля прыбыцця аўтобуса адзін са сталых удзельнікаў выстаў, не выходзячы з аўтобуса, адлюстраваў на палатне тое, што было перад вачыма — поле з трыма пнямі. Для Рабчанкі гэты твор стаў своеасаблівай лакмусавай паперкай, з дапамогай якой яго калега здолеў проста і дакладна выкрыць «упартасць» савецкага фармалізму. 

Пазней Васіль прадставіў свае іншыя папулярныя інсталяцыі: «Вялікі Бэмбі» (1994), «Прысвячэнне мадам Рэкам'е» (1994), «Прынцэса» (1996), «Акадэмія холаду» (1998) ды іншыя.

Мастак таксама актыўна эксперыментаваў з фатаграфіяй, якую пасля выкарыстоўваў у сваіх інсталяцыях, калажах, у якасці матэрыялу для жывапісу і стварэння лічбавай графікі. За серыю фотаздымкаў «Аголены сон» ён атрымаў званне «Лепшы мастак Украіны» па выніках першага Усеўкраінскага фестывалю мастацтваў у Кіеве.

Яна раскрывае архіважны бок творчасці Васіля Рабчанкі — захапленне фатаграфіяй. Цікавасць да фатаграфіі ў мастака ўзнікла дзякуючы знаёмству з Валянцінам Хрушчом, знакавай асобай нацыянальнага мастацкага андэграўнду і адным з прадстаўнікоў неафіцыйнага мастацтва Адэсы, з якім ён даследаваў прыроду і магчымасці фатаграфіі як медыя.

Чорна-белая студыйная серыя «Аголеная мара» паказвае мадэляў, «аформленых» у шматслойныя сюррэалістычныя кампазіцыі з розных прадметаў і матэрыялаў, якія пакрываюць іх галовы і цела.

Асобны гонар Васіля Рабчанкі — яго сын Сцяпан, які не проста працягнуў шлях мастацкага роду. Ён пераасэнсоўвае легендарныя працы бацькі, ствараючы новыя шэдэўры сучаснага ўкраінскага мастацтва.

Адной з найбольш выбітных работ Васіля з’яўляецца створаная ў 1988 годзе карціна «Смерць Актэона». Паводле сюжэта, падчас палявання ў лесе Актэон выпадкова ўбачыў прыгажуню Дыяну, якая купалася, з-за чаго разгневаная багіня ператварыла юнака ў аленя і накінулася на няшчаснага з паляўнічымі сабакамі.

Сцяпан пераасэнсаваў бацькоўскі твор — так, Артэміда пакарала Актэона не праз тое, што ён парушыў яе адзіноту, а праз тое, што той меў смеласць бачыць у ёй жанчыну.

«Артэміда  — вораг любога парушэння правоў і прынцыпаў алімпійцаў. У міфах лёс чалавека загадзя вызначаўся багамі. Бедствы, якія зведалі людзі, былі пакараннем багоў за іх нягодныя ўчынкі. За добрыя ўчынкі багі ўзнагароджвалі людзей, часам даруючы ім неўміручасць», — тлумачыў Сцяпан. У сваіх працах малады мастак выкарыстоўвае камп’ютарную графіку ды іншыя сучасныя тэхналогіі.

Адна з прыкметных выстаў, на якіх бацька і сын удзельнічалі ў тандэме, прайшла ў старадаўняй рэзідэнцыі Тохні на Кіпры пасля анексіі Крыма і, адпаведна, уварвання ў Луганшчыну і Данеччыну ў 2014 годзе. Удзельнікамі праекта сталі Васіль і Сцяпан Рабчанкі, Мікалай Мацэнка, Міхаіл Дзяяк, Віктар Дэйсун, Ганна Валіева і Алена Рыжых. Мастакі тыдзень жылі і працавалі ў старажытных этнічных сядзібах, а таксама наведалі маляўнічыя мясціны выспы: горны вадаспад, белыя скалы, старажытны тэатр «Курыён».

Папярэдні слайдНаступны слайд

У межах выставы «Make Art, Not War» украінскія дзеячы даводзілі, што мастацтва — мацнейшае за зброю. Кіпр быў абраны для правядзення мерапрыемства невыпадкова, бо Украіна ў нечым паўтарае сваю гісторыю, губляючы ўласныя гістарычныя тэрыторыі ў выніку ваеннага ўварвання. Пасля стварэння твораў мастацтва яны былі перавезены ў Кіеў. 

Творчасць Васіля Рабчанкі інтэлектуальная, вытанчана-шчырая, незалежная, са сваімі сюжэтамі, драмамі, жанрамі, сюжэтамі, з пачуццём аўтарскай свабоды і адказнасці.

«Я жыву і раблю сваю працу пераважна інтуітыўна. Мяне цікавіць пачуццёвасць, але я лічу, што мастацтва павінна быць іншым — звернутым і да пачуццяў, і да інтэлекту. Я цаню свабоду і сумленнасць кожнага мастака».