Фрыдман: У вольную будучыню Беларусі могуць верыць толькі прафесійныя аптымісты
Абмен вязнямі, які адбыўся паміж Расіяй і Захадам 1 жніўня, нічога добрага для Беларусі не прынёс, лічыць гісторык Аляксандр Фрыдман. Наадварот: Захад настроены на дапамогу дэмакратычным расійцам, а вось дэмакратычныя беларусы вынесеныя за дужкі.
Ілюстрацыйнае фота «НЧ»
Абмен зняволенымі 1 жніўня выклікаў усплёск эмоцый як у дзяржаўнай прапагандзе, так і ў асяроддзі дэмакратычнай грамадскасці Беларусі. Прапагандысты паспяшаліся абвясціць расійскіх грамадзян, якія вярнуліся ў Маскву, «нашымі» і «патрыётамі», а амерыкана-германска-расійскую ўгоду — «супольнай акцыяй Саюзнай дзяржавы», архітэктарам якой з'яўляецца нібыта Аляксандр Лукашэнка.
Пры гэтым сам Лукашэнка ацаніў сваю ролю какетліва-сціпла: беларусы, паводле яго слоў, толькі адгукнуліся на просьбы расійцаў. У праціўнікаў улады глыбокае расчараванне выклікаў той факт, што абмен не закрануў беларускіх палітвязняў. Кіраўніцтва беларускіх дэмакратычных сіл вымушана было сумленна прызнаць сваю няўдзел у кансультацыях і перамовах, піша Аляксандр Фрыдман на «Deutsche Welle».
Якую ролю насамрэч адыгралі беларускія ўлады ў самым буйным абмене зняволенымі з часоў завяршэння «халоднай вайны»? Чаму не выйшлі на волю беларускія палітвязні? Якія наступствы будзе мець «здзелка стагоддзя» для Беларусі?
Лукашэнка на пабягушках у Пуціна
На пачатку жніўня ў амерыканскіх, брытанскіх, германскіх і расійскіх выданнях з'явіліся публікацыі з ацэнкамі інсайдараў, якія дазваляюць рэканструяваць падрыхтоўку і правядзенне абмену, а таксама ацаніць ролю Беларусі.
Рухаючай сілай дадзенай акцыі была адміністрацыя Байдэна, якая абавязкова жадала вярнуць на радзіму журналіста «The Wall Street Journal»Эвана Гершковіча і былога марскога пяхотніка Пола Уіла. Для Крамля, у сваю чаргу, справай прынцыпу з'яўлялася вяртанне асуджанага ў Германіі да пажыццёвага зняволення «забойцы з Ціргартэна», палкоўніка ФСБ Вадзіма Красікава.
Заручыўшыся згодай Берліна, амерыканцы, паводле даных СМІ, яшчэ на пачатку года распрацавалі схему здзелкі, ключавым элементам якой быў абмен Красікава на Аляксея Навальнага. Пасля гібелі Навальнага фігурантамі ўгоды сталі Ілля Яшын, Уладзімір Кара-Мурза і іншыя расійскія дысідэнты.
Беларуская кампанента ў плане абмену першапачаткова адсутнічала і з'явілася толькі напрыканцы чэрвеня 2024 года, калі ў Мінску быў вынесены смяротны прысуд германскаму грамадзяніну Рыка Крыгеру. Беларускія ўлады абвінавацілі яго ў «шпіёнскай і тэрарыстычнай дзейнасці». Аб'яднанне былых сілавікоў Беларусі «Belpol» прыйшло, аднак, да высновы, што справа супраць Крыгера была хутчэй сфабрыкаваная, а сам ён стаў ахвярай цынічнай аператыўнай камбінацыі беларускіх (а магчыма, і расійскіх) спецслужбаў.
Глядзіце таксама
Мэта смяротнага прысуду выглядае вельмі відавочна: Крыгер павінен быў стаць свайго кшталту дадатковым прымусам ФРГ да ўгоды. Гэты ўчастак працы і ўзяў на сябе Аляксандр Лукашэнка, якога ў Расіі рэгулярна выкарыстоўваюць для выканання «асаблівых даручэнняў». Са сваёй задачай ён агулам справіўся і заслужыў тым самым падзяку Крамля.
Карыстаючыся ўдалай магчымасцю, беларускія ўлады таксама паспрабавалі завязаць дыялог з Германіяй — у спадзеве на палітычныя, а магчыма, і эканамічныя саступкі. У Берліне кантакты з Мінскам каментавалі скупа, але заявы беларускіх афіцыйных асоб і асабліва агрэсіўная прапагандысцкая атака на федэральнага прэзідэнта Франка-Вальтэра Штайнмаера, міністарку замежных спраў Аналену Бербак і, перш за ўсё, на федэральнага канцлера Олафа Шольца сведчаць хутчэй пра тое, што задума Мінска правалілася.
Чаму ў абменным спісе не было Алеся Бяляцкага і Марыі Калеснікавай?
У выніку абмену на свабоду выйшаў у тым ліку і расіец Алег Арлоў, сустаршыня праваабарончага цэнтра «Мемарыял», які атрымаў у 2022 годзе Нобелеўскую прэмію міру. У тым жа годзе прэмію атрымаў і беларус Алесь Бяляцкі, прысуджаны ў Беларусі да дзесяці гадоў пазбаўлення волі. Тым не менш, імя Бяляцкага ў абменным спісе адсутнічала, як, зрэшты, і імя вядомай у Германіі актывісткі Марыі Калеснікавай, а таксама іншых беларускіх палітвязняў.
Вядомая на дадзены момант інфармацыя не гаворыць пра тое, што «беларускае пытанне» ў кантэксце здзелкі сур'ёзна абмяркоўвалася. Пры гэтым Вашынгтон і Берлін, якія сістэматычна падкрэсліваюць сваю салідарнасць з «дэмакратычнай Беларуссю», маглі падняць яго як на першапачатковай стадыі ўзгаднення спісаў дысідэнтаў, так і пасля з'яўлення беларускага следу.
Гэтага не адбылося з цэлага шэрагу прычын. Беларускі элемент абмену з'явіўся даволі позна і меў асабліва другараднае значэнне. У «справе Крыгера» рэжым Лукашэнкі ўспрымаўся не як паўнавартасны суб'ект перамоў, а як «маскоўская марыянетка», адыёзны «ад'ютант Крамля», які дзейнічае паводле сцэнарыя свайго гаспадара. Угодай прадугледжваўся абмен людзей, а на Захадзе няма на гэты момант тых персон, на якіх Лукашэнка быў бы гатовы абмяняць вядомых палітвязняў. Спроба пралабіраваць вызваленне беларусаў праз Расію магла б, акрамя таго, абрынуць і без таго далікатную канструкцыю ўгоды.
Глядзіце таксама
Прэзідэнт Байдэн і канцлер Шольц неаднаразова і справядліва падкрэслілі гуманітарны характар здзелкі як акцыі па выратаванні расійскіх дысідэнтаў. У абмене, аднак, прысутнічае і адкрыты палітычны разлік: ЗША і Германіі ўдалося вярнуць сваіх грамадзян, якія знаходзіліся ў расійскіх засценках, а ўрад Германіі прадэманстраваў сваю павагу да адыходзячага прэзідэнта Байдэна і зрабіў свайго кшталту інвестыцыю ў перадвыбарчую кампанію дэмакратычнай кандыдаткі Камалы Харыс.
Наступствы для Беларусі
У рамках пратэстаў 2020-2021 гадоў Беларусь на кароткі час аказалася ў цэнтры заходняй увагі, але ў наступныя гады яна няўхільна зніжаецца. Беларускія дэмакратычныя сілы працягваюць карыстацца падтрымкай ЗША і ЕС, але ў якасці ўплывовага палітычнага фактару не разглядаюцца.
Пасля падаўлення пратэстаў і пасля падтрымкі Расіі ў вайне супраць Украіны імідж рэжыму Лукашэнкі на Захадзе можна без перабольшання назваць агідным. Мінскі аўтакрат усяляк імкнецца прадэманстраваць сваю самастойнасць, але яго лічаць толькі адным з гучных «ланцужных сабак» Крамля. Паводзіны беларускіх уладаў у «справе Крыгера» цалкам адпавядалі гэтым уяўленням, а сцэны глумлення і здзекаў з грамадзяніна ФРГ на беларускім ТБ і чарговы віток антынямецкай кампаніі толькі ўмацоўваюць за Беларуссю вобраз «еўрапейскай КНДР».
Глядзіце таксама
У сваёй прамове ў аэрапорце Кёльн — Бон Олаф Шольц наўмысна падкрэсліў, што Берлін будзе і далей змагацца за вызваленне расійскіх і беларускіх палітвязняў. Аднак, калі расійцам Германія і ЗША сапраўды дапамаглі, то Беларусь была вынесеная за дужкі.
Вялікі абмен, які наўрад ці паўторыцца ў найбліжэйшыя гады, даў надзею прыхільнікам дэмакратычнай Расіі, але фактычна адабраў яе ў прыхільнікаў дэмакратычнай Беларусі: ва ўмовах, калі рэжым Лукашэнкі канчаткова ператварыўся ў «ланцужнага сабаку» Крамля, а дэмакратычны Захад не заўважае Беларусь, у вольную будучыню гэтай краіны могуць верыць толькі прафесійныя аптымісты.