«Натаўская» перспектыва для Беларусі — рэальнасць ці вільготныя мары апазіцыі?
Ці ёсць для нашай краіны месца ў Паўночнаатлантычным альянсе? І як на гэта адрэагуе Расія?
Ілюстрацыйнае фота: Reuters
Прэзентацыя з кнігі пад назвай «Беларусь у NATO» прайшла ва «Усходнееўрапейскім доме» (Dom Wschodni) у сталіцы Польшчы. Брашура, у якой сабраны работы экспертаў з дзевяці краін, выдадзена на беларускай, украінскай, рускай і англійскай мовах.
Аўтары артыкулаў паспрабавалі даць адказы на пытанні: «Які адказ на новыя выклікі можа даць рэгіён Усходняй і Цэнтральнай Еўропы?» і «Якая роля Беларусі ў стварэнні новай архітэктуры бяспекі ў Еўропе?»
Падчас прэзентацыі кнігі ў Варшаве мадэратар прэзентацыі, галоўная рэдактарка сайта Charter97.org Наталля Радзіна адзначыла: «Тое, што Беларусь стане свабоднай, я абсалютна ўпэўненая. І адбудзецца гэта ў бліжэйшы час. Могуць быць розныя шляхі, але Беларусь будзе свабоднай і дэмакратычнай. І ўжо сёння трэба думаць, як мы будзе адбудоўваць нашу краіну, у якой Беларусі мы хочам жыць».
Прысутны на мерапрыемстве экс-міністр абароны Польшчы Януш Анышкевіч лічыць, што для яго краіны стратэгічна важна, каб Беларусь уступіла і ў NATO, і ў ЕС з пункту гледжання гісторыі. «Мы адчуваем велізарную блізкасць з беларусамі. Гэта наш сусед, у нас сотні гадоў агульнай гісторыі. Можна сказаць, гэта псіхалагічна-эмацыйны элемент. Але ёсць і стратэгічны элемент. Беларусь у NATO азначае, што над Украінай перастае навісаць пагроза», — мяркуе Анышкевіч.
З некаторымі аўтарамі прэзентаванай у Варшаве кнігі пагутарыла карэспандэнтка «Голасу Амерыкі».
Глядзіце таксама
«Адзіная разбуральная сіла ў Еўропе — гэта Расія»
Укладальнік зборніка «Беларусь у NATO», кандыдат ад дэмакратычнай апазіцыі на прэзідэнцкіх выбарах 2010 года, а цяпер лідар грамадзянскай кампаніі «Еўрапейская Беларусь» Андрэй Саннікаў прызнаецца, што ідэя выдання гэтай кнігі на чатырох мовах належыць яму.
«Шчыра кажучы, яна з'явілася досыць даўно, але паколькі здарылася поўнамаштабнае ўварванне Расіі ва Украіну ў 2022 годзе, то стала ясна, што пытанні бяспекі ў Еўропе ўжо знаходзяцца ў іншай плоскасці. Патрэбны зусім іншы падыход і цалкам зразумела, што NATO з'яўляецца адзінай арганізацыяй, якая здольная забяспечыць еўрапейскую бяспеку», — сказаў ён.
Сярод аўтараў зборніка — прадстаўнікі краін Балтыі, Польшчы, Украіны (ад яе артыкул напісаў былы міністр замежных спраў Павел Клімкін), Венгрыі, якая займае сёння неадназначную пазіцыю ў дачыненні да выклікаў, перад якімі аказаліся ЕС і NATO, а таксама Фінляндыі як новага члена Паўночнаатлантычнага альянсу, і, вядома, ЗША і Беларусь.
Грамадзянам Беларусі, падкрэсліў Андрэй Саннікаў, і прызначаны дадзены зборнік у першую чаргу. «На мой погляд, трэба ўжо прадметна размаўляць пра тое, які наогул будучы сцэнар забеспячэння нашай бяспекі, куды Беларусь будзе рухацца. Я паспрабаваў у гэтай кнізе адказаць, што іншых варыянтаў, па сутнасці, не існуе. Таму што да ўварвання Расіі яшчэ маглі разглядацца нейкія варыянты рэгіянальнай бяспекі — вядомы "Балтыйска-Чарнаморскі саюз", калі ў 90-я гады з Балтыяй і Украінай "Беларускі народны фронт" разглядаў такі варыянт, або нейтралітэт. Усё гэта адпала два гады таму, і мне здаецца, што цяпер трэба, не чакаючы палітычных перамен, ужо канчаткова вызначыцца з выбарам шляху. Такую задачу я ставіў, і мне здаецца, што яна была нядрэнна асветленая найбуйнейшымі спецыялістамі», — падкрэсліў кіраўнік «Еўрапейскай Беларусі».
Адказваючы на меркаванае пытанне скептыкаў, калі можа адбыцца вынесеная ў загаловак зборніка падзея, якая сёння ўспрымаецца хутчэй як абстрактная ідэя, Андрэй Саннікаў спасылаецца на меркаванне аднаго з суаўтараў — вядомага вянгерскага дыпламата і грамадскага дзеяча Іштвана Дзьярмаці, што гэта можа адбыцца нашмат хутчэй, чым можна выказаць здагадку.
«Таму што сёння час вельмі турбулентны, многія працэсы, якія мы нават не падазравалі, што яны могуць адбыцца, адбываюцца. А што тычыцца назвы, то я думаў, што можна назваць "Роля Беларусі ў архітэктуры еўрапейскай бяспекі" ці нешта падобнае, але потым вырашыў назваць прама, і адзін мой знаёмы, якому я паказаў макет, сказаў, што ў яго нават настрой палепшыўся, калі ён убачыў гэтую назву. Адразу зададзены тон, і людзі пачынаюць прадметна абмяркоўваць, што трэба зрабіць. Так і адбывалася на прэзентацыі: задавалі канкрэтныя пытанні, што трэба рабіць, каб рухацца ў гэтым кірунку», — прывёў аргумент ініцыятар напісання кнігі.
Глядзіце таксама
Свой артыкул ён заканчвае тэзісам: «NATO аказалася адзіным органам у забеспячэнні бяспекі, які прыйшоў на дапамогу Украіне і працягвае аказваць разнастайную дапамогу і падтрымку».
У сувязі з гэтым карэспандэнтка «Голасу Амерыкі» пацікавілася, як ён ставіцца да дыскусіі пра тое, ці будзе NATO вымушана ўвесці войскі ва Украіну?
«Гэта мае пад сабой стоадсоткавыя падставы, — мяркуе апазіцыйны беларускі палітык. — NATO, як і ўвесь Захад, упусціла 2023 год, таму што ва Украіны было нашмат больш рэсурсаў і цалкам рэалізуюцца планы контрнаступлення. Аднак непастаўкі зброі і нясмелая роля NATO аказалі ўплыў — дапамога, вядома, аказваецца, але недастатковая. І цяпер усе разумеюць: Расію трэба спыняць, таму што, як пішуць у нашым зборніку, адзіная разбуральная сіла ў Еўропе — гэта Расія».
Напрыканцы размовы Андрэй Саннікаў паведаміў, што ўжо адправіў у Злучаныя Штаты і электронныя версіі зборніка, і папяровыя асобнікі. «Гэта выклікае вельмі вялікую цікавасць і ўспрымаецца ўсё вельмі станоўча. Мы будзем пасля прэзентацыі ў Варшаве працягваць абмеркаванні, дыскусіі праводзіць розныя сустрэчы і мерапрыемствы», — падсумаваў ён.
«Не бачу ніякіх прычын, чаму Беларусь не пачала б рух у бок NATO»
Дэпутат Еўрапейскага парламента ад Літвы Андрус Кубілюс (Andrius Kubilius) лічыць перспектыву сяброўства Беларусі ў Паўночнаатлантычным альянсе вельмі важнай тэмай, таму, з яго пункту гледжання, добра, што грамадзяне рэспублікі пачалі яе абмяркоўваць. «Я атрымаў магчымасць выкласці свой больш шырокі погляд на тое, чаму важна глядзець на такую перспектыву для Беларусі, вядома, маючы на ўвазе трансфармацыю краіны ў дэмакратыю і далейшае магчымае развіццё. Я не бачу вялікай розніцы паміж тым, як сябе паводзіць дэмакратычнай Беларусі і дэмакратычнай Украіне. Для абедзвюх краін патрэбная Інтэграцыя і ў Еўрасаюз, і ў NATO», — падкрэсліў літоўскі палітык.
У сваім артыкуле Андрус Кубілюс паспрабаваў намаляваць два варыянты развіцця далейшых падзей: Беларусь разам з Расіяй становяцца дэмакратыямі, альбо Беларусь становіцца дэмакратыяй, а Расія застаецца аўтарытарнай. І абодва варыянты падаюць, на думку літоўскага еўрадэпутата, аргументы чаму Беларусь павінна ўвайсці ў ЕС і NATO.
Згадваючы гісторыю сваёй краіны, спадар Кубілюс адзначае, што ў 1985 годзе незалежнасць Літвы здавалася ўтопіяй, а ў 1990 годзе яна стала рэальнасцю. «Казаць у нашым рэгіёне пра ўтопіі не зусім рацыянальна. Усё можа адбыцца, і няўтопіямі з'яўляюцца тыя гістарычныя тэндэнцыі, якія вельмі добра сталі бачныя за апошнія 30 гадоў — распаўсюджванне дэмакратыі з заходніх ускраін былога СССР усё больш на ўсход», — лічыць ён.
Літоўскі палітык нагадвае, што Беларусь засталася адной з нямногіх краін на еўрапейскай частцы былога Савецкага Саюза, якая яшчэ не пачала актыўна рухацца па гэтым шляху, хоць спроба рэвалюцыі 2020 года паказала, што патэнцыял вельмі вялікі. І як гэты патэнцыял сябе пакажа, а ўжо калі гэта выявіцца — сёння не ведае ніхто.
Але перспектыву дэмакратыі ў Беларусі я бачу як цалкам рэальную, не магу сказаць, калі гэта будзе, але рэальныя гарызонты, на мой погляд, пяцігадовыя. І калі Беларусь стане дэмакратыяй, тады будуць усе перадумовы для таго, каб яна хутка рухалася, па-першае, у бок Еўрасаюза, пра што Святлана Ціханоўская і ўвесь фронт "Новай Беларусі" заявілі яшчэ летам 2023 года. Гэта вельмі правільная заява, пра гэта трэба гаварыць ужо цяпер. Мы спрабуем угаварыць Еўрапейскую камісію пачынаць сёння распрацоўваць тое, як будзе выглядаць дамова асацыяцыі дэмакратычнай Беларусі, якую пасля Майдана атрымала Украіна. Ну а потым я не бачу ніякіх прычын, чаму Беларусь не пачала б рух у бок NATO — альбо для таго, каб абараняцца ад аўтарытарнай Расіі, альбо для таго, каб быць часткай Еўраатлантычнага альянсу. Нават у тым выпадку, калі і Расія стане дэмакратыяй і ўжо не будзе такой пагрозай для Еўропы», — не сумняваецца Андрус Кубілюс.
Глядзіце таксама
«Цяпер Расія не плануе спыняць вайну, а гатовая ваяваць дзясяткі гадоў»
Юрый Фельштынскі так патлумачыў свой удзел у складанні гэтага зборніка артыкулаў: «Яшчэ ў 2014 годзе, калі расійскія войскі ўвайшлі ў Крым і пачалася аперацыя "Наваросія" і яна завяршылася частковым поспехам, а астатняя частка — выхад да Адэсы, каб адрэзаць Украіну ад Чорнага мора і выйсці праз Адэскую вобласць да Прыднястроўя, каб распаліць вайну ў Малдове — гэтая частка аперацыі завяршылася для расійскіх войскаў няўдачай. І пасля гэтага я зразумеў, што Расія здзейсніла вайскова-стратэгічную памылку».
У размове з карэспандэнткай «Голасу Амерыкі» Фельштынскі растлумачыў, у чым гэтая памылка, з яго пункту гледжання, заключалася. А менавіта: для поспеху плана «Наваросія» вайну з Украінай Крамлю трэба было пачынаць не з удараў па паўднёвых і ўсходніх абласцях суседняй краіны, таму што там былі моцныя сімпатыі да Масквы, а з удараў, мэтай якіх стаў бы захоп Кіева, а затым і Львова. «Але для гэтага трэба было б спачатку акупаваць Беларусь. І тады было некалькі публікацый пра тое, што трэба сачыць за тым, што будзе адбывацца ў Беларусі. І калі мы ўбачым расійскія войскі ў Беларусі, гэта будзе азначаць, што Расія рыхтуе новы наступ ва Украіну», — працягвае Юрый Фельштынскі.
Праз некаторы час расійскія войскі сапраўды былі ўведзеныя на тэрыторыю Рэспублікі Беларусь на падставе сумесных вайсковых вучэнняў, якія расцягнуліся на доўгі тэрмін. І менавіта гэтыя войскі рушылі з тэрыторыі Беларусі на паўночныя вобласці Украіны пасля абвяшчэння Уладзімірам Пуціным так званай «спецыяльнай ваеннай аперацыі» расійскага войска. Прычым, частка расійскай палітычнай апазіцыі лічыць, што неабходна цалкам выкарыстоўваць фармулёўку з пяці слоў, паколькі яе абрэвіятура дакладней адлюстроўвае дзеянні краіны-агрэсара, чым проста СВА.
Глядзіце таксама
Юрый Фельштынскі нагадвае, што пасля 24 лютага 2022 года, калі стала зразумела, што Украіна не збіраецца капітуляваць, а ваюе за сваю незалежнасць, паўстала пытанне, як выціскаць расійскія войскі з акупаваных тэрыторый? Тым больш, што гэтых войскаў першапачаткова было шмат, і калі па меры страт расійскай арміі яе папаўнялі прызыўнікі, добраахвотнікі, «вагнераўцы» і мабілізаваныя, яны сталі абкопвацца на захопленых частках Луганскай, Данецкай, Запарожскай і Херсонскай абласцей, у выніку чаго вайна прыняла пазіцыйны характар, калі якому-небудзь з бакоў вельмі цяжка дасягнуць хуткага выніку.
Сам суразмоўца «Голасу Амерыкі» мяркуе, што ўкраінскай арміі для дасягнення поспеху варта было б пачаць не са спроб вызвалення акупаваных тэрыторый, якія сталі «сухапутным калідорам» з Растоўскай вобласці ў Крым, а з блакады паўвыспы, затым на базе палка Каліноўскага сфармаваць беларускую дывізію, якая рушыць вызваляць Беларусь ад рэжыму Лукашэнкі і расійскіх войскаў, якія абараняюць яго. Для гэтага, на думку эксперта, былі ўсе перадумовы, у тым ліку палітычныя, паколькі ў жніўні 2020 года беларускія выбаршчыкі «пракацілі» дыктатара на чарговых прэзідэнцкіх выбарах. А пасля пачатку масавых рэпрэсій ацалелага рэжыму супраць апазіцыі значная колькасць праціўнікаў Лукашэнкі, у тым ліку моладзь, вымушаныя былі пакінуць краіну. Але яны гатовыя вярнуцца на радзіму пры з'яўленні прыкмет змены сітуацыі.
Юрый Фельштынскі лічыць, што ёсць усе перадумовы для ператварэння Беларусі ў свабодную дэмакратычную краіну. І працягвае: «А галоўнае — калі паглядзець на карту, тут ёсць геапалітычны момант: са стратай Беларусі расійская вайна ва Украіне губляе які-небудзь сэнс. Але я ўсё гэта казаў да таго, як у Беларусь меркавана перакінулі расійскую тактычную ядзерную зброю. А ў гэты момант, калі стала вядома пра падрыхтоўку да гэтага, я пісаў пра тое, што краіны NATO абавязаныя прэвентыўным чынам уваходзіць у Беларусь, каб прадухіліць перакідку расійскай ТЯЗ. І што трэба неадкладна вызваляць Беларусь ад Лукашэнкі, таму што гэта стварае для Усходняй Еўропы неймаверны ўзровень рызыкі».
Аднак гэтага не адбылося.
Глядзіце таксама
Свой артыкул у брашуры Юрый Фельшцінскі завяршае так: «Беларусь не зможа захаваць сваю незалежнасць, калі застанецца па-за межамі NATO і ЕС і замест гэтага абвесціць аб нейтралітэце або ўступіць у нейкія рэгіянальныя аб'яднанні кшталту "Балтыйска-Чарнаморскага Саюза"».
Аўтар артыкула лічыць, што на фоне меркаванага вызвалення Украіны ад расійскай акупацыі, якая, на яго погляд, рана ці позна адбудзецца, уступленне Беларусі ў NATO — абсалютная гістарычная непазбежнасць. Таму што Беларусь — буфер паміж усходнім флангам ЕС і Расійскай Федэрацыяй. Цяпер Расія не плануе спыняць вайну, а гатовая ваяваць дзясяткі гадоў з тым, каб альбо загінуць, альбо перамагчы.
Фельштынскі таксама лічыць, што сёння ні ў кога няма разумення наступстваў гэтай вайны, таму што яны залежаць ад тэрмінаў яе працягласці і таго, які ўзровень эскалацыі яна прыме. «Напрыклад, калі з Беларусі будзе нанесены ядзерны ўдар па Усходняй Еўропе, да чаго заклікаў Сяргей Караганаў у сваёй публікацыі ў чэрвені мінулага года», — нагадвае гісторык. І падсумоўвае, што ў святле гэтай пагрозы уступленне NATO ў вайну Расіі супраць Украіны ў тым ці іншым выглядзе можа аказацца непазбежным.