Антыкарупцыйны даклад Антончыка: слёзы Лукашэнкі і першыя рэпрэсіі ў Беларусі

20 снежня 1994 года ў Вярхоўным Савеце, тагачасным беларускім парламенце, быў зачытаны даклад аб карупцыі ва ўладных вярхах. Дакладней, у асяроддзі маладога прэзідэнта, а Аляксандр Лукашэнка на той момант не пракіраваў Беларуссю і паўгода. Яго рэакцыяй на антыкарупцыйныя расследаванні сталі слёзы і першая жорсткая цэнзура.



«Клін клінам выбіваюць»

Гэты даклад зачытаў дэпутат ад Апазіцыі БНФ Сяргей Антончык, які ў свой час быў намеснікам у Лукашэнкі як кіраўніка антыкарупцыйнай парламенцкай камісіі, адкуль той імкліва і зрабіў сваю палітычную кар’еру. Лукашэнка зачытаў свой знакаміты даклад аб карупцыі годам раней, у снежні 1993 года, а ўжо 20 ліпеня 1994-га інаўгураваўся на прэзідэнта.
Сітуацыя выглядала як у прыказцы «Клін клінам выбіваюць». Па-першае, па Лукашэнку стукнулі ягонай жа «фішкай» — антыкарупцыйнымі расследаваннямі, а па-другое, гэта зрабіў таксама самы што ні на ёсць народны дэпутат і палітык. Сяргей Антончык быў рабочым аднаго з мінскіх заводаў і стаяў на чале масавых страйкаў працоўных напачатку 1990-х, калі на плошчу Незалежнасці ў сталіцы выходзіла 100 тысяч маніфестантаў. З даклада Антончыка нібы вынікала цяперашняе моднае: «Можам паўтарыць!».

30 гадоў таму Лукашэнка пайшоў у вялікую палітыку з «антыкарупцыйным дакладам»

Дарэчы, у БНФ не ўсе ўхвалілі, каб Антончык зачытваў свой даклад. Прычынай была ў тым ліку банальная рэўнасць з боку паплечнікаў, што такім чынам з’явіцца новы лідар і ў апазіцыі, і ва ўсёй краіне. У выніку даклад Антончык зачытваў ад свайго імя, а не ад імя Апазіцыі БНФ.
Як бы тое ні было, гэтае выступленне 20 снежня 1994 года стала першай часткай сур’ёзнага супрацьстаяння паміж Лукашэнкам і апазіцыяй. Другой стала вядомая пратэставая галадоўка «фронтаўскіх» дэпутатаў напярэдадні рэферэндуму–1995, калі іх збілі і выкінулі папросту з залы парламента ўначы спецслужбы. А неўзабаве былі новыя выбары ў Вярхоўны Савет чарговага 13-га склікання, у якім не аказалася аніводнага сябра Беларускага Народнага Фронту.

Сяргей Навумчык: Дэ-юрэ бел-чырвона-белы сцяг і герб «Пагоня» застаюцца дзяржаўнымі сімваламі

«Кадравая» карупцыя




Сяргей Антончык называў свой даклад актуальным і па сёння. А тады ён ахарактарызаваў яго як экзамен для маладога прэзідэнта і яго каманды. Расследаванне Антончыку дапамаглі рабіць больш за 200 чалавек: «Гэта — следчыя, аператыўныя работнікі, пракуроры, эксперты, аналітыкі, падатковыя інспектары, супрацоўнікі міністэрстваў. Сярод іх — пяць палкоўнікаў контрвыведкі, якія працавалі доўгі час за мяжою, рызыкуючы сваім жыццём дзеля нашай Бацькаўшчыны».
Яшчэ адной падставай для даклада, паводле Антончыка, было тое, што народ цікавіў адказ на простае пытанне: «Чаму ўсяго праз некалькі месяцаў прэзідэнцтва Лукашэнкі рэзка пагоршылася наша жыццё?»

Год сабакі пачынаецца

Галоўны ж тэзіс даклада прагучаў наступным чынам: «Беларуссю кіруюць некалькі мафіёзных кланаў: аграрны, прамысловы, чарнобыльскі, гандлёва-знешнеэканамічны».
Асабліва дасталося, апрача самога Лукашэнкі за адмысловы падбор кадраў, тагачаснаму прэм’ер-міністру Міхаілу Чыгіру, які праз некалькі гадоў пяройдзе ў апазіцыю, і кіраўніку Кіравання справамі прэзідэнта Івану Ціцянкову, які пазней праславіўся тым, што парваў бел-чырвона-белы сцяг, зняты з Дома ўрада ў выніку згаданага вышэй рэферэндуму 1995 года аб змене сімволікі і моўным пытанні.
Чыгір у дакладзе Антончыка фігураваў у сувязі з фактамі нямэтавага выкарыстання крэдытаў — будучы як на пасадзе старшыні ўрада, так і на чале «Белаграпрамбанка».
Антончык цытаваў дакументы праверкі: «Выяўлены масавыя факты нямэтавага выкарыстання крэдытных рэсурсаў. Напрыклад, на адкрытай крэдытнай лініі на правядзенне вясновых палявых работ выкарыстана каля пяцісот мільёнаў рублёў на іншыя мэты. На іх закуплена віно, шампанскае, сантэхніка для катэджаў і іншыя тавары».
І яшчэ: «Сістэматычна прадастаўляліся пазыкі Міністэрству хлебапрадуктаў, але ні разу не правяралася, як яны выкарыстоўваюцца. Як вынік — збожжа на гэтыя грошы амаль не паступала, грошы пайшлі замежным камерсантам».
Іншая аперацыя «Белаграпрамбанка» пад кіраўніцтвам Чыгіра, паводле расследаванняў, не дала магчымасці пабудаваць сялянам свае дамы: «Урад выдзеліў вялізныя грошы для выдачы крэдытаў на будаўніцтва дамоў для калгаснікаў і іншых жыхароў сельскай мясцовасці. Фактычна ж «Белаграпрамбанк» гэтыя крэдыты выдаваў начальнікам для будаўніцтва катэджаў і на іншыя мэты, але толькі не простым аратым».
І вось выснова, датычная кадравай палітыкі маладога прэзідэнта: «Аляксандр Лукашэнка, працуючы старшынёй камісіі па барацьбе з карупцыяй, усё гэта добра ведаў і… маўчаў, хоць павінен быў перадаць дакументы для ўзбуджэння крымінальнай справы супраць удзельнікаў аферы. Замест гэтага Лукашэнка «пакараў» Чыгіра пасадаю прэм'ер-міністра».
Амаль кожны жыхар Беларусі ўпэўнены, заявіў тады Сяргей Антончык з парламенцкай трыбуны, што мы настолькі бедныя, што не можам плаціць за энерганосьбіты: «Нас увесь час у гэтым пераконвалі ўрадавыя сродкі масавай інфармацыі. На самай справе высвятляецца, што гэты доўг узнікае таму, што нас пастаянна абкрадаюць. Да гэтага мы прывыклі… Крыўдна толькі, што аферысты замест лавы падсудных трапляюць ва ўрадавыя крэслы. Так было пры Кебічы. Нічога не змянілася і пры новым цары».
Івана Ціцянкова Антончык назваў ключавой фігурай у камандзе Лукашэнкі і нават шэрым кардыналам: «Многія людзі казалі мне: не ўключай Ціцянкова ў даклад — Лукашэнка ўсё роўна яго не здасць. І прыводзілі доказы: Ціцянкоў ведае, што перадвыбарчую кампанію Лукашэнкі фінансавалі не толькі беларускія, але і расійскія фірмы. Натуральна, яны грашыма проста так не кідаюцца. Цяпер ужо патрабуюць «аддачы» ў выглядзе ўласнасці, выгадных кантрактаў і гэтак далей. А выкарыстанне замежных грашовых сродкаў — гэта больш чым парушэнне закона аб выбарах прэзідэнта».

Чалавек, які прымусіў плакаць Лукашэнку



Антончык абурана пералічваў тое, што рабіла новая ўлада: «Засяліла свайго шэфа на лецішча, перад гэтым устанавіўшы пагрансістэму вакол агароджы. Затым улада забрала ў сваё распараджэнне запаведнікі і народныя промыслы». Заявіў дэпутат і пра атрыманыя чальцамі прэзідэнцкай каманды кватэры і нават крамы, пра факты зрошчвання ўладных структур з камерцыйнымі. Дарэчы, пасля даклада супраць Антончыка быў судовы пазоў ад Ціцянкова за «абразу годнасці»...

Чаго вартая сляза Лукашэнкі?

Выснова Антончыка наконт сутнасці карупцыі ў атачэнні Лукашэнкі была наступнай: «Мы маем яркі прыклад асаблівага віду карупцыі — кадравай. І калі карупцыя наогул — гэта выкарыстанне чыноўнікам службовага становішча для атрымання прывілеяў у любой форме, то кадравая карупцыя — гэта выкарыстанне кіраўніком кампрамату на ніжэйшага чыноўніка для ўмацавання сваёй улады. Такім чынам, зрабіўшы падначаленага залежным, міністр, начальнік раёна альбо прэзідэнт атрымлівае нічым не абмежаваную ўладу, якую выкарыстоўвае ў прыватных інтарэсах».

А да самога Лукашэнкі Антончык звярнуўся так: «Падумайце, можа, вам ёсць сэнс сысці. За сценамі гэтай залы ляжыць змардаваная, абкрадзеная, шматпакутная Беларусь. Яна ўжо проста не вытрымае дылетанцтва і здрады на высокіх дзяржаўных пасадах і ў дэпутацкіх крэслах».

«Самае карумпаванае ведамства — Кіраўніцтва справамі прэзідэнта. Тры яго кіраўнікі пакінулі пасады з-за карупцыі»

Лукашэнка, які слухаў даклад разам з дэпутатамі і выціраў насоўкай слёзы, заявіў у адказ, што калі факты пацвердзяцца, то ён гатовы да адстаўкі. Але Адміністрацыя прэзідэнта зрабіла ўсё, каб народ папросту не даведаўся пра іх. Былі адменены прамыя тэле- і радыётрансляцыі даклада, хаця парламент прыняў адпаведнае рашэнне, а дзяржаўныя газеты ад «Советской Белоруссии» да «Звязды» агульным накладам больш за мільён асобнікаў выйшлі з белымі плямамі замест даклада на сваіх палосах.

Адказнасць за цэнзуру ўзяў на сябе тагачасны начальнік Управы грамадска-палітычнай інфармацыі Адміністрацыі прэзідэнта Аляксандр Фядута — і падаў у адстаўку.
Пасля гэтага даклад 100-тысячным накладам надрукавала газета «Свабода». А інтэрнэту тады не было.