Шэндэровіч: Ваенная рыторыка валодае ўласцівасцю самаздзяйснення

«Цяжкае дзіця з атамнай бомбай» — так назваў свой допіс у фэйсбку Віктар Шэндэровіч. У ім расійскі пісьменнік-сатырык разважае пра тое, якія шансы, што можа неўзабаве здарыцца вайна. Ці распачацца яна? «На жаль, для разумення логікі Пуціна сёння, як мне здаецца, неабходныя не столькі палітолагі, колькі псіхіятры… Логіка рэкету патрабуе час ад часу пацвярджаць рэальнасць пагрозы, інакш гэта не працуе», — піша Шэндэровіч...

Калі забраць у Пуціна вайсковы і газавы шантаж, Пуціна не будзе ў замежнапалітычнай прыродзе. Таму ён працягне павышаць стаўкі і гуляць на нервах. Нічога асабістага, strictly business.

Бізнес, на жаль, цалкам паспяховы: два дзесяцігоддзі ўнутранага ўсеўладдзя і некалькі зробленых беспакарана анексій, інтэрвенцый і палітычных забойстваў не на жарт умацавалі самаадчуванне гаспадара Крамля. Яму здаецца, што ён схапіў бога за бараду, і трэба прызнаць: Захад дапамог яму адчуць сілу. Двухсэнсоўная місія Сарказі пасля паўднёваасецінскай анексіі 2008 года, сарамліва забыты светам (падчас ужо Крымскай анексіі) Будапешцкі мемарандум — усё гэта і гукаецца заходняму свету сёння.

Ні пра якую супольную палітыку ў дачыненні да Расіі гаворкі не ідзе: Злучаныя Штаты да апошняга часу былі занятыя Кітаем, а Еўропа — сабой; яе эліту Пуцін грунтоўна карумпаваў (чаго варты былы канцлер Германіі ў кіраўніцтве "Газпрома")... Заходнія эканамічныя санкцыі, хоць і ўдарылі па эканоміцы Расіі, ніяк не пагражалі яе эліце (расійскі Спіс "Форбс" толькі павялічыўся за гэтыя гады), а заганяць Пуціна ў кут персанальнымі санкцыямі Захад, відаць, пабойваўся...

Апошнія тыдні, здаецца, сведчаць пра тое, што ЗША навялі бінокль на рэзкасць і разгледзелі-такі Расію як сістэмную пагрозу. Пастаўкі ва Украіну смяротнай зброі — у адказ на ультыматум — быццам бы павінны прымусіць Крэмль ахалануць, але, на жаль, для разумення логікі Пуціна сёння, як мне здаецца, неабходныя не столькі палітолагі, колькі псіхіятры...

Гаспадар нашай палітычнай тундры, як цяжкае дзіця, шмат гадоў рабіў брыдасці, каб на яго звярнулі ўвагу. Выкінуты прэч з прыстойнага грамадства пасля крымскай авантуры і агрэсіі на Данбасе, ён сілком вярнуўся ў позву і шмат гадоў беспакарана "руліў". Так руліць на перапынку пубертатны дзяцюк-другагоднік, чыё фізічнае развіццё апярэдзіла інтэлектуальнае. Яму няўцям, што лузер у гэтым калідоры — не хлопчык у акулярах, з якога здзекуецца, а ён сам: гэта высветліцца на больш працяглай жыццёвай дыстанцыі. А да таго часу ў яго ўсё добра, і яму, вядома, надзвычай у кайф, калі ўсе гэтыя "настаўніцы" з сусветнай эліты мітусяцца вакол, нервуюцца і пра нешта яго просяць…

Папярэдзіць Пуціна аб доўгайграючых наступствах такой палітыкі па-ранейшаму няма каму: кіраўнік Расіі даўно жыве ў ментальнай ізаляцыі. Відаць, ён не карыстаецца інтэрнэтам і сілкуецца інфармацыяй са спецыяльных тэчак, якія кладуць перад ім спецыяльныя людзі, заклапочаныя, галоўным чынам, менавіта тым, каб Усеўладны Пуцін не выйшаў з-пад іх уплыву.

У гэта іх жаданне, як знак Інь у знак Ян, уваходзіць даўні страх самога Пуціна аказацца тварам да твару з рэальнасцю — той рэальнасцю, дзе ён не Месія-Цар, пасланы Богам для выратавання Расіі і пасарамлення Захаду, а патэнцыйны фігурант некалькіх крымінальных спраў па асабліва цяжкіх артыкулах.

Ён не хоча бачыць у люстэрку крымінальніка — ён хоча бачыць Месію, і яго можна зразумець. Ён не можа не ведаць пра гістарычныя аналагі (некаторыя здарыліся на яго вачах), але нібы габрэй са старога анекдота, чамусьці мяркуе, што ў гадзіну ікс ва ўсіх навокал будзе субота, а ў яго чацвер. Што параза, якой заўсёды заканчваецца для авантурыстаў іх супрацьстаянне свеце, абміне яго персанальна...

Шматразовае паўторанае слова мае ўласцівасць намагнічваць рэальнасць, і падобна, што Пуцін сам даўно паверыў у пераможцы міфы ўласнай прапаганды. Так што яго апаненты сёння маюць справу з самаадчуваннем неадэкватным, але цэльным і гарманічным, і калі б гэты персанаж не быў гаспадаром ядзернага арсенала, сітуацыю можна было б злічыць нават пацешнай.

Аднак гэта апошняя акалічнасць і прымушае Захад гадаць: ці мае ён справу з хамскім блефам або апанент сапраўды звар’яцеў і гатовы пусціць свет пад адхон дзеля сваіх імперскіх фантомных боляў?

У мяне няма адказу на гэтае пытанне. Дакладней — спачатку, канешне, гэта дакладна быў блеф, але ваенная рыторыка таксама валодае ўласцівасцю самаздзяйснення: той, хто блефуе, ўваходзіць у смак, і аднойчы яму і сапраўды можа падацца, што на руках адны джокеры, і прыйшоў час адкрыцца...

Акрамя таго, логіка рэкету патрабуе час ад часу пацвярджаць рэальнасць пагрозы, інакш гэта не працуе, і рытуальныя танцы са зброяй могуць аднойчы зайсці за чырвоную рысу насуперак любому разліку. Як сказана ў Бабеля, "прыстаў сказаў: самалюбства мне даражэй..."

Таму і не занадта супакойваюць агульныя меркаванні пра тое, што вялікая вайна не выгадная нікому. Ну так, не выгадная. Дык і ў канцы трыццатых гадоў мінулага стагоддзя ніхто не імкнуўся да пейзажу канца саракавых. Усе вырашалі бягучыя палітычныя задачы, кожны сваю: набіралі палітычныя балы, ушчамлялі апанентаў, умацоўвалі ўладу, вярталі страчаныя землі, здраджвалі слабым і дагаворваліся з моцнымі, мяркуючы, што гэтым захоўваюць мір... А далей атрымалася, як атрымалася.

Гэтыя аналогіі даўно сталі банальнасцю, але, як папярэджваў Бернард Шоу, адзіны ўрок, які можна атрымаць з гісторыі, палягае ў тым, што людзі не здабываюць з гісторыі ніякіх урокаў...