«Улада не прызнае палітычных зняволеных — яны ёсць, і гэта самае жахлівае, што ёсць у нашай краіне»
Учора, 21 траўня, у Дзень салідарнасці з беларускімі палітвязнямі, у многіх краінах Еўропы прайшлі акцыі падтрымкі, у якіх удзельнічалі як беларускія дыяспары, так і мясцовыя чыноўнікі. «Голас Амерыкі» расказвае, як гэта было.
«Палітвязні сёння на перадавой». Ілюстрацыйнае фота «НЧ»
На сённяшні дзень палітычнымі зняволенымі ў Беларусі афіцыйна прызнана больш за паўтары тысячы чалавек. Прадстаўнікі апазіцыі лічаць, аднак, што вязнямі рэжыму Лукашэнкі з'яўляюцца, як мінімум, пяць тысяч актывістаў.
Дзяржсакратар ЗША Энтані Блінкен заявіў, што Лукашэнка павінен выпусціць на свабоду ўсіх беларускіх палітычных зняволеных.
Міністр замежных спраў Латвіі Эдгарс Рынкевіч на сваёй старонцы ў FB змясціў наступную заяву: «Мы салідарны з усімі палітвязнямі, пасаджанымі рэжымам Лукашэнкі, іх трэба неадкладна вызваліць. Народ Беларусі заслугоўвае свабоды, дэмакратыі і правоў чалавека».
Выконваючы абавязкі старшыні Аб'яднанай грамадзянскай партыі (АГП) Уладзімір Шанцаў так адазваўся пра заклік заходніх палітыкаў вызваліць з беларускіх турмаў і калоній палітычных апанентаў рэжыму: «Пакуль Лукашэнка не атрымае ўказанняў ад Пуціна, зразумела, ён нічога рабіць не будзе. Нягледзячы на тое, што ўлада афіцыйна не прызнае палітычных зняволеных — яны ёсць, і гэта самае жахлівае, што ёсць у нашай краіне. Колькасць палітвязняў пастаянна павялічваецца».
«Людзі сядзяць у нечалавечых умовах, ад некаторых ужо некалькі месяцаў няма аніякіх звестак, а ўлады бязбожна хлусяць, што на гэта ёсць нейкія прычыны. Ну, мы жывём у такой краіне, дзе Лукашэнку ніхто не выбіраў, а ён сябе называе прэзідэнтам. Перакуленая рэальнасць! Але ў любым выпадку канец Пуціна блізкі — адпаведна і Лукашэнкі. Нічога яны са светам не зробяць, развязка ва Украіне блізкая», — кажа Уладзімір Шанцаў «Голасу Амерыкі».
Журналістка выдання паразмаўляла таксама з былымі палітзняволенымі — Аляксандрам Бабко і Аленай Дзядзюляй, якія прыйшлі на акцыю салідарнасці з палітвязнямі ў Вільні. Яны расказалі, што былі вымушаны з'ехаць з Беларусі, каб зноў не падвергнуцца арышту. Першапачаткова Аляксандру былі прад'яўлены абвінавачанні ў «злосным хуліганстве», здзейсненым групай асоб. У Алены былі тры адміністрацыйныя затрыманні падчас пратэстаў 2020 года. «Потым нас з Сашам затрымалі па «хуліганцы»: мы малявалі на цюках з саломай чырвоную паласу, каб атрымаўся наш любімы бел-чырвона-белы сцяг. І за гэта нам далі па адным годзе», — расказала Алена Дзядзюля.
Аляксандр Бабко падзяліўся ўспамінамі: «У першы ж дзень, калі нас затрымалі, з усіх — і з жанчын, і з мужчын — знялі штаны і абутак. Асабіста я ў такім становішчы знаходзіўся пяць дзён. Адразу ж пасля затрымання мяне пасадзілі ў «прэс-хату», дзе збівалі, і я чуў у свой адрас словы, якіх цяпер не магу агучыць.
Днём нам забаранялася класціся на ложак з матрацам, мы маглі толькі стаяць або сядзець на лавачцы ці на бетоннай падлозе. А ў камерах было холадна». Бабко адзначае, што некаторым арыштаваным дазвалялася атрымліваць перадачы ад родных, але яму асабіста нічога не аддавалі да самага этапу ў Жодзіна.
Паводле слоў Алены, да жанчын ахоўнікі ставіліся «крыху прасцей», але ўсё-ткі і яна два дні правяла ў камеры без адзення. «Я была толькі ў лёгкіх капронавых калготках, майтках і лёгенькіх гольфах. Знялі нават бюстгальтар. Я звярнулася да іх (ахоўнікаў), каб яны далі мне прасціну і я магла б у яе загарнуцца.
А ноччу нас падымалі кожную гадзіну — гэта значыць не давалі спаць, а днём мы маглі толькі сядзець ці хадзіць», — расказвае Алена Дзядзюля.
Яна падбадзёрвала сябе тым, што спрабавала знайсці нешта станоўчае нават у такім становішчы: сядзіць у адзіночнай камеры — затое побач няма крымінальніц, не даюць матрац — затое няма і блашчыц. «Было вельмі холадна, у верасні ацяплення яшчэ не давалі, гарачай вады не было нават для гарбаты, мыцца даводзілася з крана толькі халоднай вадой», — працягвае свой аповед актывістка.
Карэспандэнтка «Голасу Амерыкі» звязалася з арганізатарамі акцый алідарнасці з беларускімі палітвязнямі ў розных краінах Еўропы.
Актывістка беларускай дыяспары ў Бельгіі Марына Леваценка расказала, што ў Антверпене прайшла літургія ў Беларускай грэка-каталіцкай царкве, дзе ўсталявана мемарыяльная дошка Вітольду Ашурку. Другая акцыя прайшла ў цэнтры Бруселя. І гэтая падзея, паводле яе слоў, прыцягнула тры дзясяткі ўдзельнікаў і значную колькасць гледачоў. «Трэцяя акцыя — лісты палітвязням, якія пісалі актывісты «Мемарыяла» разам з беларускай дыяспарай», — дадала Марына Леваценка.
Паводле яе слоў, палітычная актыўнасць у Бельгіі цяпер знізілася, з улікам чаго трыццаць беларусаў, якія выступаюць у Бруселі ў падтрымку сваіх суайчыннікаў, — вельмі неблагі паказчык. Інфармацыя пра літургію, вулічную дэманстрацыю і лісты палітвязням распаўсюджвалася праз сацыяльныя сеткі і месэнджары. «Нам пісалі, што дзякуючы гэтаму беларусы ў Бельгіі даведаліся, што можна ўзяць удзел у літургіі, выйсці на вуліцу з плакатам або напісаць словы падтрымкі тым, хто выступіў супраць дыктатара і паплаціўся за гэта свабодай», — патлумачыла яна.
Леваценка з пахвалой адгукнулася пра міжнародную актыўнасць беларусаў у выгнанні: «На кожнай сустрэчы з удзелам супрацоўнікаў ОфісаСвятланы Ціханоўскай і проста прадстаўнікоў беларускай дыяспары, якія былі вымушаны з'ехаць са сваёй краіны, гучыць тэма палітвязняў. Я шалёна шчаслівая, што ўчора прагучала заява дзяржсакратара ЗША, і я б хацела, каб да слоў Блінкена далучыліся палітыкі многіх еўрапейскіх дзяржаў, таму што голас Еўропы вельмі важны».
Насупраць будынка дыппрадстаўніцтва Рэспублікі Беларусь прайшла акцыя салідарнасці і ў Беластоку. Пра яе расказаў прадстаўнік правацэнтрысцкай партыі «Беларуская хрысціянская дэмакратыя» Сяргей Верамеенка. Паводле яго слоў, увага да беларускіх палітэмігрантаў у Польшчы не аслабла і пасля 24 лютага 2022 года, калі, паводле даных ААН, у краіны ЕС былі вымушаны пераехаць звыш васьмі мільёнаў бежанцаў з Украіны, з якіх 1,58 мільёна спыніліся ў Польшчы. «Больш за тое, многія беларусы, якія жывуць тут, у тым ліку і я, бралі ўдзел у валанцёрскіх рухах, калі сюды лінула хваля ўкраінскіх уцекачоў. Мы дапамагалі ім усім, чым можна: грашыма, рэчамі, пошукамі цэнтраў па прыёме», — адзначыў ён.
Акрамя таго, паводле слоў Сяргея, беларуская дыяспара ў Польшчы жыве актыўным жыццём у грамадскім і палітычным плане, у тым ліку робіць ахвяраванні для байцоў палка Каліноўскага, якія змагаюцца на баку УСУ. «І, вядома ж, мы праводзім палітычныя акцыі тут і з боку Польшчы сустракаем толькі пазітыўнае стаўленне», — дадаў прадстаўнік БХД.
Гаворачы пра акцыю, прымеркаваную да другой гадавіны гібелі Вітольда Ашурка, ён падкрэсліў, што цяпер вязняў лукашэнкаўскага рэжыму больш слушна называць не палітвязнямі, а ваеннапалоннымі. («Таму што сітуацыя ў Беларусі цяпер настолькі дрэнная, што яе можна лічыць часовай акупацыяй і з боку пуцінскай Расіі, і з боку адміністрацыі Лукашэнкі»).
Абстаноўку падчас акцыі насупраць консульства Беларусі ў Беластоку Сяргей Верамеенка ахарактарызаваў як спакойную. «Паліцыянты заўсёды прыходзяць на такія падзеі, але яны ставяцца да нас вельмі прыязна, мы з імі вітаемся і жадаем усяго добрага на развітанне. І, акрамя таго, у нас таксама ёсць людзі, якія заўсёды сочаць за падазронымі асобамі, якія могуць там з'явіцца. Сёння такіх людзей не было, але мы заўсёды гатовы да іх з'яўлення», — завяршыў свой аповед Сяргей Верамеенка.
Пра тое, што адбывалася ўчора у польскай сталіцы, расказаў лідар «Руху беларускай салідарнасці» і Цэнтра падтрымкі грамадскіх беларускіх ініцыятыў у Варшаве, сябра Каардынацыйнай Рады дэмакратычных сіл Беларусі Віталь Рымашэўскі.
Спачатку адбыўся невялікі мітынг на плошчы Канстытуцыі, дзе сабралася прыблізна паўтары сотні чалавек; затым адбылося шэсце, колькасць удзельнікаў якога неўзабаве вырасла да тысячы. «Для Варшавы ў такі цёплы нядзельны дзень гэта вельмі шмат. Быў кароткі мітынг на іншай плошчы, і адтуль вялікая колькасць народу пайшла ў «Цэнтр беларускай салідарнасці» пісаць паштоўкі і лісты беларускім палітвязням. Мы ведаем, што, на жаль, многія лісты не даходзяць, затрымліваюцца, але нейкія дабіраюцца да адрасатаў, і гэта вельмі важна», — кажа Віталь.
Успамінаючы падзеі другой паловы 2020 — пачатку 2021 гадоў і вымушаны ад'езд многіх апазіцыянераў, які рушыў за гэтым, ён адзначае, што ў Польшчы іх прымалі як герояў, якія змагаюцца за дэмакратыю з рэжымам Лукашэнкі. «Але з пачаткам вайны ва Украіне стаўленне памянялася. Гэта было цяжка маральна для тых, хто эміграваў нягледзячы на тое, што людзі зрабілі ўсё магчымае, каб спыніць Пуціна. Тым не менш, ёсць пачуццё маральнай адказнасці за тое, што Беларусь стала саўдзельніцай, таму што з тэрыторыі Беларусі наносіліся ракетна-бомбавыя ўдары, узляталі самалёты і заходзілі расійскія войскі», — канстатуе Рымашэўскі.
Разам з тым ён падкрэслівае, што пасля пачатку поўнамаштабнага ўварвання расійскай арміі ва Украіну праблемы беларускіх палітэмігрантаў у Польшчы і барацьбы з рэжымам Лукашэнкі адышлі на другі план. «Стала менш сродкаў для таго, каб нас падтрымліваць, і, па сутнасці, няма рэабілітацыі (былых) беларускіх палітычных зняволеных і іх сем'яў, яны аказаліся закінутымі і забытымі. Калі раней мы маглі рабіць для іх ахвяраванні, і грамадзяне Польшчы збіралі грошы на беларускіх палітвязняў, і ішла вялікая плынь грошай, то пасля пачатку вайны ва Украіне, вядома, прыярытэтам нумар адзін стала падтрымка Украіны, дзе гінуць людзі», — тлумачыць ён.
«Палітвязні — яскравы прыклад таго, што вайна супраць Украіны — гэта другая фаза гібрыднай вайны, якую Пуцін развязаў раней... Беларусь сёння знаходзіцца на лініі фронту, проста гэты фронт — не ўнутры гарачай вайны. Супрацьстаянне ў самой Беларусі працягваецца. Большасць беларусаў — супраць рэжыму, і менавіта таму беларускія зняволеныя, пра якіх успамінаюць у многіх гарадах свету, знаходзяцца на перадавой гэтага фронту. Яны пакутуюць, іх мучаць, катуюць і забіваюць у беларускіх турмах, і гэта яркае пацвярджэнне таго, што рэжым баіцца ўласнага народа», — рэзюмуе кіраўнік варшаўскага Цэнтра падтрымкі грамадскіх беларускіх ініцыятыў.