Валер Карбалевіч: Мы назіраем фінальную стадыю эвалюцыі беларускага рэжыму
Палітычны аналітык Валер Карбалевіч на партале «Свободные новости плюс» разважае пра тое, што стаіць за жаданнем Лукашэнкі праводзіць выбары праз Усенародны сход.
Валер Карбалевіч
30 жніўня Лукашэнка прызнаўся, што не хацеў бы праводзіць прэзідэнцкія выбары і лічыць за лепшае, каб прэзідэнта абіраў Усебеларускі народны сход.
Чым бліжэй крах імперыі, тым больш шалёныя яе законы.Цыцэрон
Выбары сталі перашкодай
Пакуль не ясна, якія практычныя наступствы такіх разваг. Але гэтае прызнанне Лукашэнкі важнае тым, што яно выдатна ілюструе тую эвалюцыю, якую прайшоў сам кіраўнік і беларускі палітычны рэжым.
А як прыгожа ўсё пачыналася! Столькі гадоў Лукашэнка ганарыўся тым, што абраны народам. Ён любіў распавядаць, як нават хворыя людзі, якія доўга не паднімаліся з ложка, раптам уставалі падчас прэзідэнцкіх выбараў 1994 года і ішлі галасаваць, таму што нарэшце ўбачылі свайго кандыдата. Прапагандысцкае клішэ «ўсенародна абраны», вобраз «народнага прэзідэнта» быў асновай усёй ідэалогіі яго рэжыму на працягу чвэрці стагоддзя. Апелюючы да народнага мандата, Лукашэнка фармаваў аўтарытарны рэжым, ігнаруючы або душачы іншыя палітычныя інстытуты, парушаючы законы, перарабляючы дзяржаўны лад пад сябе і свае патрэбы. Народнай воляй ён апраўдваў любыя свае дзеянні. У яго развагах сфарміраваўся культ гэтага самага «простага народа», які ніколі не аддасць свайго прэзідэнта.
І куды ўсё гэта дзелася? Sic transit gloria mundi. Што ў перакладзе з лаціны азначае: «Так праходзіць мірская слава».
На нарадзе 30 жніўня Лукашэнка раптам заявіў: «Я ўсё больш прыходжу да таго, ад чаго адышоў у момант прыняцця Канстытуцыі. Я вывучаў сістэму партыйнага будаўніцтва і выбарных органаў па ўсім свеце. Мы дарма не рызыкнулі прапанаваць людзям абіраць органы ўлады, асабліва прэзідэнта, на Усебеларускім народным сходзе. Выбары прэзідэнта ў той ці іншай ступені разгойдваюць сітуацыю, і ў шэрагу краін існуе іншая сістэма. Напрыклад, у Кітаі, дзе кіраўнік краіны абіраецца на Усекітайскім сходзе народных прадстаўнікоў... Сёння адчуваю, што мы дарма не ішлі ад гэтага жыцця. Перажылі б гэта. Але мы спакойна б працавалі. А парламент абіралі б па акругах, як і абіралі. Але мы гэта ўжо ўпусцілі. Гэта не катастрофа. Будзе неабходнасць — мы да гэтага вернемся».
Заява вельмі знамянальная. Мы назіраем фінальную стадыю эвалюцыі беларускага аўтарытарнага рэжыму. Ён пачынаўся як папулісцкі, плебісцытарны, які абапіраецца на падтрымку грамадства. А заканчваецца тым, што ўсеагульныя выбары становяцца для яго перашкодай. Рэжым цяпер абапіраецца выключна на дзяржапарат, сілавыя структуры і гвалт. Ролю народа, згодна з ідэяй Лукашэнкі, павінен будзе выконваць Усебеларускі народны сход, які складаецца ў асноўным з чыноўнікаў. У якасці прыкладу для пераймання прыводзіцца Кітай, дзе ўлада не абіраецца. Пад сумнеў ставіцца галоўны слуп легітымнасці — народнае волевыяўленне.
Чаму Лукашэнка не наважыўся ўнесці ў новую Канстытуцыю артыкул аб абранні прэзідэнта Усебеларускім народным сходам? Думаю, таму, што не змог пераступіць псіхалагічны парог. Бо каб адмовіцца ад усенародных выбараў, трэба пераступіць праз сябе, праз вобраз «усенародна абранага», з якім зжыўся, прызнацца сабе і насельніцтву, наменклатуры, што ты ўжо не народны кумір, што больш не можаш выйграць выбары сумленным шляхам, што ўтрымліваеш уладу сілай. І ўсе беларусы ўбачаць: ты баішся выбараў! Пазбаўленне ілюзій — цяжкая рэч.
Але калі выбары адмяняюцца, то гэта дыктатура не толькі па сутнасці, але і па форме. І, мяркуючы па ўсім, Лукашэнка маральна і псіхалагічна саспеў да адмовы ад імітацыі, гульні ў дэмакратыю. Што ні кажы, а 2020 год пакінуў глыбокі след у жыцці Беларусі.
Пакуль не зразумела, ці будуць рэалізаваныя гэтыя намеры. Лукашэнка паабяцаў вярнуцца да гэтага пытання ў выпадку неабходнасці. Але кірунак думак вельмі знамянальны.
Адкрыты ўрок
1 верасня Лукашэнка правёў шматгадзінную палітінфармацыю для старшакласнікаў і студэнтаў у форме адкрытага ўрока. Што сімвалізуе новы падыход уладаў да сістэмы адукацыі.
Гаворка ідзе не пра новую функцыю школы, а пра рэзкую змену прыярытэтаў. Сёння ўлады не хаваюць, што для іх галоўнай задачай сістэмы адукацыі з'яўляецца не павышэнне яе якасці і не падрыхтоўка добрых спецыялістаў. Веды і кваліфікацыя моладзі сёння не аснова асноў. Галоўнае — фарміраванне яе палітычнай лаяльнасці. Вось чаму на першы план выступае функцыя выхавання, усталяванне жорсткага кантролю, падтрыманне дысцыпліны і парадку.
З гэтай прычыны палітычнае напампоўванне студэнтаў і школьнікаў становіцца найважнейшым элементам сістэмы адукацыі. І невыпадкова першы прыклад ідэалагічнага выхавання паказаў сам Лукашэнка.
Была зроблена спроба пагаварыць з моладдзю ў інтэрактыўнай форме. Атрымалася не вельмі.
Сам Лукашэнка назваў сваё выступленне па гісторыі «нацыяналістычным». Дзіўна, але само паняцце «нацыяналізм» ён ацаніў са знакам «плюс». Сапраўды, быў заўважны ўхіл у беларускацэнтрычнасць — асабліва калі ён разважаў пра гістарычны перыяд Полацкага і Тураўскага княстваў, а таксама Вялікага Княства Літоўскага. Але на гэты гістарычны экскурс моцна паўплывала сучасная палітыка. Занадта кідалася ў вочы антыпольская і прарасійская накіраванасць зместу выступу. Строга кажучы, у самой лекцыі па гісторыі было няшмат гісторыі: больш палітыкі.
Было два відавочныя «праколы». Першым стаў скандал вакол узнагарод Васіля Быкава. Гэта была хатняя нарыхтоўка. Быццам бы сваякі выдатнага пісьменніка прадавалі яго ўзнагароды на рынку. Гэта падобна да не вельмі чыстай працы спецслужбаў. Тут Лукашэнка перайшоў пэўную мяжу, якую, з пункту гледжання народных уяўленняў, пераходзіць нельга. Змагацца з мёртвымі, тым больш з культавай, сакральнай фігурай беларускай культуры, праз якую свет пазнае Беларусь, — грэх. Вось гэтае народнае адчуванне несправядлівасці спрацуе не на карысць Лукашэнкі.
Другі «пракол» здарыўся на роўным месцы. Дзяніс Знак, студэнт біялагічнага факультэта БДУ, задаючы пытанне, сказаў Лукашэнку, што «пасля падзей 2020 года большая частка народа адмаўляецца слухаць праўладную інфармацыю». Гэта вывела Лукашэнку з сябе, ён сарваўся, завёўся і не змог супакоіцца да самага канца мерапрыемства, пастаянна згадваючы Дзяніса і нават ускосна пагражаў яму. У нейкім сэнсе сцэнар быў зламаны. Гісторыя з пытаннем студэнта Знака паказвае, што Лукашэнка дрэнна трымае ўдар.