Як Маркс пасееў чырвонае зерне тэрору ў 1848 годзе

Чаму мы павінны клапаціцца пра словы, запісаныя на паперы ў сярэдзіне XIX стагодзьдзя? Таму што гэтыя ідэі зноў і зноў набываюць моц. У гадавіну выхада «Маніфэста камуністычнай партыі», што пабачыў сьвет амаль 200 гадоў таму, узгадаем гэты твор, які стаў прычынай чалавечага гора на шматлікія пакаленьні. Чым ён быў небясьпечны адпачатку? 

Сапраўды, навязьлівы рэфрэн пра «рэвалюцыйную дыктатуру», «гвалтоўнае зрынаньне» не перастае гучаць у радыкальных левых рухах. Калі гісторыя нас нечаму навучыла, дык гэта таму, што такія дактрыны могуць ператварыцца з тэарэтычных развагаў у прасякнутую крывёю рэальнасьць.

У 1848 годзе Эўропа была ахопленая сацыяльнымі хваляваньнямі і рэвалюцыйным запалам. Менавіта ў гэтай атмасфэры Карл Маркс выдаў свой Маніфэст. Ужо з першых радкоў Маркс і Энгельс паказваюць агульны тон: «Гісторыя ўсіх грамадзтваў, якія дагэтуль існавалі, была гісторыяй барацьбы клясаў».

Маркс і Энгельс сцьвярджалі, што на працягу ўсёй гісторыі чалавецтва разьвіцьцё грамадзтва абумоўлівалася выключна канфліктам паміж прыгнятальнікамі і прыгнечанымі — няхай гэта будуць рабы супраць гаспадароў, прыгонныя супраць паноў або пралетарыі супраць буржуа.

Маркс бачыў капіталізм як найноўшае ўвасабленьне эксплюатацыі. Паводле яго словаў, прыход камунізму будзе прадвесьцем канчатковага этапу, калі ўсе клясавыя адрозьненьні нібыта зьнікнуць у каралеўстве ідэальнай роўнасьці і гармоніі.

Пад гэтымі ўтапічнымі выказваньнямі «Маніфэст» быў напоўнены заклікамі да нястрымных рэвалюцыйных дзеяньняў, падкрэсьліваючы, што камуністы «адкрыта заяўляюць, што іх мэты могуць быць дасягнутыя толькі гвалтоўным зрынаньнем усіх існуючых сацыяльных умоваў».

Адвечная палітыка генацыду крамлёўскіх тыранаў: да гадавіны Чырвонага тэрору

Адной з самых небясьпечных ідэй у «Маніфэсьце» зьяўляецца яго настойлівасьць на амаль мэханічным поглядзе на гісторыю. Разглядаючы прагрэс як нястомную барацьбу паміж рознымі эканамічнымі клясамі, Маркс не ўлічваў складанасьці рэальных сацыяльных зьменаў. Ён таксама меў на ўвазе, што прыход камунізму быў няўмольным законам гісторыі, а не адной з многіх магчымасьцей.

Пры гэтым ён дазваляў і заахвочваў палітычны гвалт як неабходную прыладу «эксплюатаваных» для зрынаньня прыгнятальнікаў. Гэтая ідэя легітымізавала рэвалюцыі, якія рабіліся «любымі неабходнымі сродкамі», і праклала шлях для маральнага апраўданьня тэрору.

Дыктатура пралетарыяту

Маркс пазьней удакладніў сваю пазыцыю: «Паміж капіталістычным і камуністычным грамадзтвам ляжыць перыяд рэвалюцыйнай трансфармацыі аднаго ў другое. Адпаведны гэтаму таксама палітычны пераходны перыяд, у якім дзяржава можа быць нічым іншым, як рэвалюцыйнай дыктатурай пралетарыяту».

Канцэпцыя «часовай дыктатуры» адначасова глыбока парадаксальная і небясьпечная: гісторыя паказала, што калі дыктатура фармуецца пад сьцягам якой-небудзь ідэалёгіі, яна рэдка згасае мірным шляхам.

Сёньня, амаль праз два стагодзьдзі пасьля першай публікацыі, «Камуністычны маніфэст» застаецца крыніцай натхненьня ва ўсім сьвеце. Некаторыя сучасныя прыхільнікі сцьвярджаюць, што гвалтоўныя аспекты тэксту можна ігнараваць і што яго ідэалы, асабліва тыя, якія тычацца роўнасьці і сацыяльнай справядлівасьці, павінны рэалізавацца мірным шляхам. Але хіба так было хоць адзін раз у гісторыі?

Маніфэст футурызму 115 гадоў таму ўслаўляў вайну як адзіную гігіену ў сьвеце

Абяцаньне будучага ідэальнага грамадзтва можа быць спакусьлівым. Палітыкі-папулісты ў розных частках зямнога шара ўсё яшчэ карыстаюцца такімі памкненьнямі, абяцаючы зьмесьці «карумпаваныя эліты». «Маніфэст» Маркса пасьлядоўна ўзвышае клясавую ідэнтычнасьць па-над індывідуальнымі правамі. На практыцы камуністычныя рэжымы заўжды падпарадкоўвалі індывідуальныя свабоды — рэлігійныя, палітычныя, эканамічныя — дыктату калектыву.

Незьлічоныя спробы рэалізаваць бачаньне Маркса прывялі да рэпрэсій і парушэньняў правоў чалавека беспрэцэдэнтнага маштабу: ГУЛАГ, прымусовая калектывізацыя, культурныя рэвалюцыі і бясконцыя Курапаты.

Захапленьне антыбеларускага рэжыму тэорыямі Маркса яскрава выявіліся падчас так званых «выбараў» у гэтым годзе. Паводле сфальсыфікаваных і цалкам са столі напісаных выніковых лічбаў, «палітыкам» нумар два ў Беларусі стаў ніхто іншы, як кіраўнік Камуністычнай партыі Сяргей Сыранкоў.

Структурнае падразьдзяленьне ААН – UNESCO ў 2013 годзе дадало «Камуністычны маніфэст» у сваю праграму «Памяць сьвету». І сьвет сапраўдны памятае.

У наступны раз, калі хтосьці пачуе заклікі да «зрынаньня» ўсёй структуры грамадзтва дзеля справядлівай справы, варта было б узгадаць, як лёгка мара пра рай можа скаціцца ў жахлівую тыранію.