Жыгімонт Ваза: шматдзетны бацька, астролаг і прыхільнік Персіі

У 1566 годзе ў гэты самы дзень нарадзіўся ў далёкім шведскім замку хлопчык, якому наканавана было 45 гадоў быць вялікім князем Вялікага Княства Літоўскага. Зірнём на малавядомыя аспекты яго жыцця.

Бацька 12 дзяцей

Манарх нарадзіў дванаццаць дзяцей. На жаль, толькі сямёра перажылі маленства, але менавіта двое зь іх працягнуць узвышаць гісторыю дынастыі Ваза ў гісторыі ўсёй Эўропы.

Першы шлюб Жыгімонта быў з Ганнай Аўстрыйскай, дачкой габсбургскага эрцгерцага Карла II Аўстрыйскага. Гэты зьвяз быў ня проста асабістай справай, але дыпляматычным саюзам, які ўмацоўваў сувязі паміж дамамі Вазаў і Габсбургаў, аднымі з самых магутных дынастыяў Эўропы. Разам у іх было пяцёра дзяцей, але толькі адзін дажыў да сталага веку — будучы кароль Уладзіслаў Ваза.

Уладзіслаў Ваза: кароль Рэчы Паспалітай, які мог кіраваць адначасова Швэцыяй і Масковіяй

Пасьля заўчаснай сьмерці Ганны ў 1598 годзе Жыгімонт зноў знайшоў каханьне са сваёй другой жонкай, Канстанцыяй Аўстрыйскай усё з таго ж дому Габсбург, больш за тое, Канстанцыя была малодшай сястрой Ганны. У іх шлюбе нарадзілася сем дзяцей, што павінна было забясьпечыць працяг роду Жыгімонта Вазы. Сярод іх дзяцей быў Ян Казімір Ваза, які таксама насіў карону вялікага князя літоўскага і караля польскага.

Уплыў нашчадкаў Жыгімонта быў шырокі. Яны займалі троны, мелі высокія касьцельныя пасады і гралі значную ролю ў палітычным ляндшафце Эўропы XVII стагодзьдзя.

Уладзіслаў Ваза і Ян Казімір Ваза, сыны Жыгімонта, былі ня проста відавочцамі праўленьня свайго бацькі. Яны былі спадкаемцамі каралеўскага трону. Стаць на месца такой буйной асобы, як Жыгімонт, было нялёгкай справай. Тым ня менш, яны выявіліся людзьмі з уласнымі адметнасьцямі.

Старэйшы, Уладзіслаў IV Ваза, узышоў на трон пасьля сьмерці бацькі. Ён быў чалавекам дальнабачным і амбіцыйным, спрабаваў ажыцьцявіць мару Жыгімонта аб умацаваньні хаўрусаў Рэчы Паспалітай. Ён імкнуўся захаваць далікатную сувязь з дынастыяй Габсбургаў. Кіраваньне Ўладзіслава Вазы было адзначанае буйнымі ваеннымі дзеяньнямі і спробамі складаных дыпляматычных зносінаў.

Яго брат Ян Казімір Ваза, наадварот,  быў чалавекам, які разрываўся паміж сьвецкай уладай і духоўнай адданасьцю. Яго жыцьцёвы шлях быў незвычайным. Як другі сын ён спачатку стаў на духоўны шлях і далучыўся да ордэну езуітаў. Аднак лёс меў на яго іншыя пляны. Па сьмерці старэйшага брата ён зьмяніў манаскі строй на карону і стаў каралём Рэчы Паспалітай. Ягонае кіраваньне было багатае на ўзрушэньні, што прывяло яго да канчатковага адрачэньня і вяртаньня да рэлігійнага жыцьця.

Дачка Ганна Кацярына Канстанцыя Ваза выйшла за курфюрста Пфальца Філіпа Вільгельма, але, нібы злы рок умяшаўся, у пары быў адзін сын, які неўзабаве памёр, а сама Ганна сканала ва ўзросьце 32 гадоў.

Вялікі князь, які глядзеў на зоркі

Гісторыя часта малюе манархаў, якія камандуюць арміямі, кіруюць палітычнымі працэсамі і трымаюць усё жалезнай рукой. Тым неяменш, кожны падобны чалавек меў свае ўнікальныя зацікаўленасьці. У выпадку Жыгімонта Вазы адным з такіх захапленьняў было старажытнае вывучэньне зорак — астралёгія.

У эпоху дасьветлавога забруджваньня сучасных гарадоў начное неба ўяўляла сабой акіян мройных магчымасьцей. Людзі шукалі адказы на пытаньні пра яго сувязь з зямнымі справамі.

Позьні Рэнэсанс быў адзначаны ростам захапленьня эзатэрычнымі навукамі і нябачным сьветам. Астралёгія, якая імкнулася зразумець чалавечыя падзеі і асобы праз нябесныя зьявы, выдатна ўпісвалася ў гэтую атмасфэру. Жыгімонт Ваза, як і шматлікія ягоныя сучасьнікі, бачыў у зорках магчымасьць расшыфраваць таямніцы сусьвету і, магчыма, нават прадбачыць, што рыхтуе будучыня.

Верагодна, ён кансультаваўся з адмыслоўцамі і напярэдадні бітваў. Зрэшты, мары пра трэцюю карону — швэдзкі трон — так і засталіся няспраўджанымі.

Разам з Пэрсіяй атакаваць турак-асманаў

Асманская імпэрыя ўвесь час ціснула на паўднёва-ўсходнія межы Эўропы. Для Жыгімонта, дзяржава якога ляжала на гэтых межах, стрымліваньне асманскай пагрозы было вельмі істотным. Але ён таксама прызнаваў, што барадзьба з асманамі будзе вялізнай праблемай. І вось, ён паглядзеў на ўсход — на Пэрсію.

Пэрсія пад кіраўніцтвам шаха Абаса I, сучасьніка Жыгімонта Вазы, была сілай, зь якой трэба было лічыцца. Як і Рэч Паспалітая, Пэрсія таксама мела тэрытарыяльныя канфлікты з асманамі, што зрабіла іх натуральнымі хаўрусьнікамі супраць агульнага ворагу. Жыгімонт пачаў дыпляматычную гульню.

Усталяваньне дыпляматычных адносінаў з Пэрсіяй не было звычайным крокам. Патрабавалася пераадолець моўныя, рэлігійныя і культурныя адрозьненьні, не кажучы ўжо пра матэрыяльна-тэхнічныя праблемы падтрыманьня сувязі на такіх велізарных адлегласьцях. (Дзе той Іран, сказалі б мы сёньня!) Тым ня менш Жыгімонт здолеў наладзіць сувязь.

Мэта была амбіцыйная: каардынаваць сумесную ваенную кампанію супроць асманаў. Гэта магло радыкальна зьмяніць баланс сілаў у Эўропе і на Блізкім Усходзе. Нягледзячы на тое, што вялікі плян так і ня быў рэалізаваны праз зьмену геапалітычных абставінаў, той факт, што такая кааліцыя нават проста азглядалася, зьяўляецца прыкладам дыпляматычнай дальнабачнасьці вялікага князя Жыгімонта Вазы.

У Варшаўскім архіве мы знаходзім цікавы ліст шаха Абаса I да вялікага князя Жыгімонта Вазы. Шах асабіста пацьвердзіў іхнае сяброўства і гатоўнасьць супрацоўнічаць з Рэччу Паспалітай. Ліст быў дастаўлены да двара Жыгімонта каралеўскім драгаманам Махдзі Кулі Бекам Туркменам у 1605 годзе.

Шах Абас I распавядае пра свае нядаўнія ваенныя перамогі і прапануе хаўрус супраць турак як агульнага ворагу. У гэтым лісьце шах піша: «Мы распавядаем гэта такім чынам, каб сяброўства і любоў узьніклі паміж намі двума панамі, гэтак жа глыбока, як гэта адбываецца паміж хрысьціянскімі кіраўнікамі. Турак зьяўляецца ворагам для нас, а таксама для ўсіх вас, хрысьціянаў».