«Спорту па-за палітыкай няма. Гэта лукашысты кажуць, калі іх прышчучаць недзе, што спорт па-за палітыкай»

«Белсат» паразмаўляў з заснавальнікам і трэнерам славутага спартовага клубу «Волат», чэмпіёнам Беларусі ў каратэ Віталём Ракам, які пасля ліквідацыі клубу быў вымушаны з’ехаць у Польшчу. Калі залы «Волату» могуць зʼявіцца ў Варшаве? Якое дачыненне клуб мае да Паспалітага рушэння? І колькі каратысту каштуе пяты дан?

— Віталь, ці пачаў ужо займацца сваёй любімай справай, трэнуеш дзетак?

— Так, пачаў амаль адразу, як у студзені 2022 года прыехаў у Польшчу. У сакавіку ўжо трэнаваў. Спачатку ў адным польскім клубе, а з лістапада працую аўтаномна.

Залы «Волату» адкрыюцца ва ўсёй Польшчы

— Ці шмат беларусаў прыходзіць на трэнінгі?

— Я жыву цяпер у такім месцы, дзе беларусаў не вельмі шмат. Калобжэг — невялікі горад, каля 50 тысяч насельніцтва. У лакальным чаце беларускай дыяспары ўсяго 40 чалавек. Але так, у мяне займаюцца, па-першае, шэсць атлетаў, якія пераехалі за мной з Беларусі, каб працягваць у мяне трэнавацца. Па-другое, прыходзяць тыя, хто тут жыве. Але большасць пачаткоўцаў — украінцы.

Тыя, хто прыехаў за мной з Беларусі, — спартоўцы высокага ўзроўню. Я б сказаў, узроўню нацыянальнай зборнай. Тут, у Польшчы, сярэдні ўзровень каратэ ніжэйшы за беларускі. Дакладней, ніжэйшы за той узровень, які быў некалькі гадоў таму. Цяпер там, як і ў астатніх відах спорту, дэградацыя. Зыходжу з тых вынікаў, якія бачу са спаборніцтваў на тэрыторыі Беларусі: калі да іх русакі прыязджаюць і іх бʼюць, то, вядома, ён не надта высокі. Але ў маю бытнасць, скажам так, наш узровень быў вышэйшы за польскі. І той узровень, які маюць мае выхаванцы цяпер, топавы для Польшчы. Мы ездзім на турніры ў Нямеччыну і там паказваем добрыя вынікі. Уваходзім у топ камандаў гэтых турніраў, з невялікай колькасцю атлетаў. І гэта выключна беларусы.

— Пад якім сцягам выступаеце на міжнародных спаборніцтвах?

— Цяпер пад эстонскім. Пад чырвона-зялёным мы, зразумела, не хочам выступаць. Да таго ж Беларусь, як і Расея, маюць дыскваліфікацыю на міжнароднай арэне. Мой клуб пакуль на стадыі рэгістрацыі. Таму выступаем за Беларускі фонд спартовай салідарнасці, а ён зарэгістраваны ў Эстоніі і мае дамову з федэрацыямі гэтай краіны.

— Клуб, які рэгіструеш, таксама будзе называцца «Волат»?

— Так, вядома, «Волат».

— Ці будзе ён мець залы ў Варшаве і іншых гарадах Польшчы?

— «Волат» будзе зарэгістраваны як юрыдычная асоба, я спадзяюся, ужо праз некалькі тыдняў. А залы — так, мы плануем адкрываць ва ўсёй Польшчы. Хочацца зрабіць «Волат» такім жа моцным рухам, якім ён быў у Беларусі. І нават мацнейшым. У Варшаве, я думаю, зала «Волату» адкрыецца ў верасні. 

Трэба яшчэ знайсці памяшканне, зрабіць рамонт, закупіць інвентар.

«На татамі — за намі Пагоня і нашыя продкі». Беларускі падлетак прывёз бронзу з чэмпіянату свету

«Яны рыхтуюць баевікоў у полк «Азоў»

— Распавядзі, якая была афіцыйная прычына ліквідацыі «Волату» на пачатку 2022 года.

— Афіцыйная прычына была такая ж, як ва ўсіх. Ішла хваля ліквідацыяў розных грамадскіх абʼяднанняў з блізкімі ці нават аднолькавымі фармулёўкамі. Але ў пазове да «Волату» і ў рашэнні суда зазначалася, што мы нібыта абмяркоўвалі і рыхтавалі фізічную ліквідацыю суддзяў, пракурораў, міліцыянтаў, сілавікоў. Не ведаю, ці такое было ў іншых, прынамсі пра такое не чуў. Ну а афіцыйная прычына — удзел чальцоў клубу ў пратэстах, прыняцце палітычных заяваў, затрыманні.

— Колькі разоў затрымлівалі цябе?

— Маю за 2020 год шэсць адміністратыўных пратаколаў.

— «Волату» ж закідалі і падрыхтоўку добраахвотнікаў ва Украіну?

— Закідалі яшчэ да 2020 года. Сапраўды, некаторыя людзі, якія займаліся ў клубе, паехалі ваяваць ва Украіну яшчэ ў 2014 годзе. І тэма гэтая перыядычна ўсплывала: мяне цягалі ў ГУБАЗіК, супрацоўнікі прыходзілі да дырэктараў школаў, дзе мы мелі залы, і «раілі» прыглядаць за намі.

Ну а потым, калі нас трэба было закрываць, камітэтчыкі зноў выцягнулі гэтую тэму на паверхню. Гэта быў для іх такі аргумент, які мусіў расставіць усе кропкі над «і».

Прыходзяць да дырэктара і кажуць: «Трэба выгнаць гэтых людзей». «А чаму іх трэба выгнаць?». «Яны рыхтуюць баевікоў у полк «Азоў». Так літаральна і казалі. Ужо ў «Азоў» менавіта. Уяві сабе, у школах з дзяцей 6–7 гадоў мы баевікоў рыхтавалі…

— Страшны аргумент. А як ты прыйшоў да Паспалітага рушэння?

— Там былі людзі, з якімі я супрацоўнічаў яшчэ ў Беларусі і якіх добра ведаю. Калі быў у Варшаве, сустрэліся з кіраўніцтвам, паразмаўлялі. Мне патлумачылі, што Паспалітае рушэнне мае быць не толькі парамілітарнай арганізацыяй, але шырокім грамадскім рухам з рознымі сектарамі — культурніцкім, спартовым і г. д. І задача яго — не толькі падрыхтоўка вызвольнага войска, але згуртаванне беларускай нацыі. І гэта перагукаецца з маёй дзейнасцю. Маю вялікі досвед арганізацыі спартовай і спартова-выхаваўчай працы, розных летнікаў, спартовых імпрэзаў і спаборніцтваў. І скажам так: я гатовы супрацоўнічаць з усімі, калі бачу, што праца ідзе на карысць Беларусі і беларускаму народу, што яна набліжае вызваленне Беларусі, умацоўвае нацыю і народ. Гэта добра. Таму я ўдзельнічаю ў гэтым.

— Ці можна сказаць, што праца спартовага крыла Паспалітага рушэння ўжо пачалася?

— Ідуць перамовы, ідзе наладжванне кантактаў, стасункаў з іншымі трэнерамі, якія выехалі з Беларусі і могуць быць карысныя ў гэтым руху. І тут хачу троху разгалінаваць клуб «Волат» і Паспалітае рушэнне. Бо некаторыя медыі напісалі, што вось «Волат» увайшоў у Паспалітае рушэнне. Не, гэта не так. Клуб «Волат» — гэта «Волат». А Паспалітае рушэнне — гэта шырокі рух. Калі браць глабальна, то мы будуем цяпер беларускую дзяржаву ў выгнанні. Маем свае сілавыя структуры, спартовыя структуры і г. д. Умоўна кажучы, ролю Міністэрства спорту цяпер выконвае Беларускі фонд спартовай салідарнасці. А спартовы сектар Паспалітага рушэння — структура, якая займаецца развязваннем спартовых праблемаў і задачаў дыяспары на зямлі, як кажуць.

Што праўда, цяпер гэтая праца робіцца на чыстым энтузіязме, бо фінансавання не маем. І таму не так хутка ўсё адбываецца, як хацелася б. Да таго ж і тут трэба неяк выжываць. У мяне цяпер 30 вучняў, пачаткоўцаў, і гэтага недастаткова, каб утрымліваць сямʼю. Таму вымушаны падпрацоўваць, гэта таксама адрывае ад беларускай справы.

Выхоўвае дачок-каратыстак

— Дзе падпрацоўваеш?

— Займаюся дастаўкай у «Glovo», на сваёй машыне. Мне такая праца пасуе, бо сам вырашаеш, калі працаваць, а калі не. Калі на нейкае спаборніцтва ці мерапрыемства трэба паехаць — няма праблемаў. Вось я ездзіў на канферэнцыю ў Талін: адключаюся ад «Glovo» — і еду.

— Можа, больш практычна пераехаць у Варшаву ці іншы буйны горад?

— Было б, напэўна, лягчэй, але так лёс склаўся, дзядзька, што я ў Калабжэгу. І вельмі няпроста цяпер узяць і сарвацца ў Варшаву. І мая сямʼя, і людзі, якія прыехалі за мной, мы ўжо завязаныя на вучобе, дамовах найму і гэтак далей. Таму вось так. Але ў Калабжэгу ёсць свае плюсы. Гэта самы экалагічны горад Польшчы. Да бліжэйшага заводу з трубой — 150 км. Яшчэ адзін плюс — вельмі блізка Нямеччына. Да Берліну тры гадзіны не вельмі шпаркай язды. А там шмат моцных турніраў, і ўзровень каратэ досыць высокі.

— Віталь, калі ўжо згадаў пра сямʼю, то пару словаў пра яе. Як уладкаваліся?

— Маю жонку і трох дачок. Малодшанькая пайшла ў «зэрувку» і пойдзе налета ў школу. Старэйшыя вучацца ў школе і займаюцца каратэ. Жонка пакуль што ўдома з дзецьмі, мае дастаткова працы.

— Гадуеш дачок-каратыстак? Ці дапамагае каратэ адаптавацца ў чужой прасторы і краіне?

— Не толькі каратэ. Скажам так, важна працягваць займацца тым, чым займаўся раней. Калі казаць пра мяне, то ў Беларусі клуб быў адзін з мацнейшых. Штогод ад трох да пяці чалавек з клубу траплялі ў зборную краіны. На двух запар моладзевых чэмпіянатах свету, у 2017 і 2019 гадах, паказвалі найлепшы вынік з усёй зборнай. Можна сказаць, цягам алімпійскага цыклу ў моладзевым беларускім каратэ клуб «Волат» быў самы паспяховы. Пры гэтым — не атрымліваючы ніводнай капейкі фінансавання ад дзяржавы.

А ўвогуле я цяпер працую з украінскімі і беларускімі дзецьмі, і большасць з іх уцекачы. І вось 10-гадовая дзяўчынка з Харкава ўспамінае, як ляжала падчас бамбавання на падлозе, закрыўшы галаву рукамі, і малілася, каб расейская ракета не трапіла ў іхную кватэру, бо недзе побач ужо заляцела. Ці беларускія дзеткі расказваюць, як на іх вачах бацькоў забіралі на содні… Вядома, каратэ дапамагае абстрагавацца і троху адарвацца ад гэтага. Трэба штосьці рабіць, чымсьці займацца.

І мы, людзі, якія ведалі адно аднаго ў «Волаце», таксама змаглі працягнуць справу, захаваць кавалачак таго «Волату», які быў там. Лягчэй, калі ты не адзін у чужой краіне, а побач — людзі з твайго мінулага жыцця. Запрашаем адно аднаго на розныя святы ці проста паразмаўляць. Разумееш?

— Разумею, што «Волат» не знішчаны і жыве…

— Жыве вечна! (Смяецца.)

Журналістка, якая збянтэжыла Сабаленку пытаннем пра Лукашэнку: Яна хлусіць і хаваецца за чужымі спінамі

«Рыхтуем чэмпіёнаў не толькі на татамі, але і ў жыцці»

— Ці маюць каратысты нейкі маральны кодэкс? Калі так, то якое галоўнае правіла ў ім?

— Слухай, людзі звонку ўспрымаюць нас як нейкую секту. Насамрэч гэта залежыць ад кожнага клубу. Гэта не закрытая нейкая секта, такога не было нават у сярэднявечнай Японіі. У кожнай школы свой кодэкс. «Волат» таксама мае свае правілы. Але гэта не нейкі пісаны «кодэкс волатаўца» — гэта звод негалосных правілаў. Першае — нацыянальны грунт: мы беларускі клуб, і ўсведамляем сябе адзінкамі сваёй нацыі. Калі ты выходзіш на татамі, нават калі пад эстонскім сцягам, ты рэпрэзентуеш Беларусь і свой народ. І павінен гэта рабіць годна. Другая рэч — татальны здаровы лад жыцця. Пад забаронаю любыя стымулятары, тытунь, алкаголь і г. д. Далей — стаўленне да працы і ўвогуле да спорту. Калі штосьці робім, павінны рабіць гэта з павагаю да сваёй справы. Не на паўнагі. Калі трэнаванне – адпрацоўваем на 150 %.

Я вучу дзяцей аналізаваць свае баі. Кожны атлет вядзе дзённік, аналізуе, адзначае памылкі і поспехі. Тым самым ён вучыцца ставіць сабе стратэгічныя мэты і шукаць шляхі да іх рэалізацыі. Калі чалавек прызвычаіўся да дысцыпліны, мае план дзеянняў, умее аналізаваць памылкі — ён будзе паспяховы ў любой сферы жыцця. Карацей кажучы, ёсць такі лозунг у «Волаце»: рыхтуем чэмпіёнаў не толькі на татамі, але і ў жыцці. Вось так.

— Рыхтуеш, магчыма, ужо і алімпійскага чэмпіёна, бо каратэ ж стала алімпійскім відам?

— Ну, спорт — гэта палітыка. Спорту па-за палітыкай насамрэч няма. Гэта лукашысты кажуць, калі іх прышчучаць недзе, што спорт па-за палітыкай. Так, каратэ зайшло на Алімпіяду-2020 у Токіа, якая насамрэч адбылася ў 2021 годзе. І каратэ там прайшло досыць удала. Каратэ наагул досыць развіты від спорту, налічвае каля 200 нацыянальных федэрацыяў. Разумееш, які ўзровень канкурэнцыі? І калі б гаворка ішла толькі пра спартовы складнік, каратэ было б ужо даўно ў алімпійскай праграме. Але праз нейкія карупцыйныя схемы яго выкінулі, і ў 2024 годзе ў Парыжы каратэ не будзе. Брэйк-данс і скейтборд будуць замест каратэ і. Гэта, я лічу, трошкі не пра спорт. Але мяркую, што каратэ, рана ці позна, вернецца ў алімпійскую праграму.

«Асоба, якая прызвычаілася прыстасоўвацца, не можа выхаваць чэмпіёна»

— Беларусь мае перспектывы займець алімпійскага чэмпіёна ў каратэ?

— Беларусь мае перспектывы, калі яна стане вольнай і пройдуць працэсы дэмакратызацыі ва ўсіх галінах, у тым ліку ў спорце. Тады, ведаеш… А ўвогуле мяне здзіўляюць такія пытанні. Таму што беларус — ён нічым не горшы за італьянца, француза ці там японца. Беларусы могуць усё, што яны захочуць. Могуць быць алімпійскімі чэмпіёнамі ў любых відах спорту.

Справа ў тым, што тыя вынікі, якія былі ў каратэ, — я пра самае блізкае для сябе кажу — былі не дзякуючы дзяржаве, а насуперак. Дзякуючы энтузіязму і працы людзей. Вось на апошнюю канферэнцыю беларускай федэрацыі каратэ прыязджаў міністр спорту Кавальчук і казаў, што такіх умоваў для спорту, як у Беларусі, няма нідзе ў свеце. З сурʼёзным выглядам казаў. Гэта лухта, вядома. Беларусы могуць усё, але тыя, хто засталіся ў краіне, праз дыскваліфікацыю не маюць магчымасці выступаць цяпер на турнірах высокага рангу.

А спорт як вайна: каб армія была баяздольная, яна павінна ваяваць. Калі ты адно трэнуешся і не выступаеш на спаборніцтвах — не зможаш быць на высокім узроўні. Адбываецца дэградацыя. І яна будзе працягвацца, пакуль Беларусь не зробіцца вольнай і людзям не дадуць спакойна працаваць. Ну а цяпер там канцлагер. Дагэтуль працягваюць звальняць людзей, калі высвятляецца, што чалавек падпісваўся за Бабарыку. Хоць усе наймацнейшыя ўжо за межамі краіны. Дык сістэма пачынае цяпер жэрці сваіх адэптаў.

І я думаю, ва ўсіх відах спорту, і ў каратэ тым больш, бо гэта адзінаборства, такая асоба, якая прызвычаілася прыстасоўвацца, не выказваць сваёй пазіцыі, маўчаць, — такая асоба не можа выхаваць чэмпіёна. Асобу моцнага характару можа выхаваць толькі асоба моцнага характару.

— Згода. Ведаем, што маеш моцны характар. А які маеш пояс?

— Чорны. Але гэта ў сучасным каратэ ўжо не так важна. Трэба глядзець на вынікі. Ёсць людзі ўвогуле без паясоў, якія ніколі на іх не здавалі, але яны прызёры алімпіяды. Напрыклад, украінец Станіслаў Гаруна.

У сучасным каратэ гэта, ведаеш, збольшага камерцыя. Плаціш грошы і здаеш на пояс. Экзамен на першы дан каштуе прыкладна 200 долараў. На кожны наступны яшчэ плюс сто. Каб здаць на пяты, мусіш заплаціць 700 долараў. Ну вось так. Таму я вельмі расчараваўся ў гэтай сістэме.

У свой час не хацеў здаваць еўрапейцам на пояс. Чакаў японца, і вельмі доўга хадзіў з карычневым поясам. У маёй галаве «чорны пояс» — вельмі высокі ўзровень. І калі я бачыў дзяцей з чорнымі паясамі, якія не маглі нагу ўзняць вышэй за пояс, мяне гэта дужа бянтэжыла. І я дачакаўся, калі ў Беларусь прыедзе японец. Прыйшоў на экзамен і вельмі расчараваўся. Таму што ў маім разуменні экзамен на чорны пояс павінен быць вельмі цяжкі, а я здаў на адной назе. І калі пайшлі баі ў канцы на голых кулаках, і я біўся з людзьмі, якія здавалі на трэці і чацвёрты даны, а паядынак сканчаўся секунд праз 10–15 на маю карысць, то што тут казаць. Таму была такая незадаволенасць. І з таго дня я на паясы больш не здаваў.

Трэба глядзець не на пояс, а на ўзровень чалавека. Калі ён атлет — на ягоны спартовы ўзровень. Калі трэнер — на ўзровень ягоных вучняў і як праводзіць трэнаванне, як тлумачыць. Астатняе — бутафорыя.

— О так, бутафорыя не для беларускага «Волату». Як развітваюцца каратысты?

— Беларускі каратыст кажа: «Бывайце! Жыве Беларусь!» (Смяецца.)

— Жыве вечна! І дзякую за размову.

«Чорнае не стане белым». Аляксандра Герасіменя — пра ад'езд батутыста Ганчарова ў ЗША

Спартовы клуб «Волат» быў афіцыйна зарэгістраваны ў Беларусі ў 2012 годзе, але вядзе гісторыю з 2005-га. На момант ліквідацыі клубу ў 2021 годзе ў ягоных залах займалася каля паўтысячы чалавек самага рознага веку. Віталь Рак — найстарэйшы трэнер і заснавальнік «Волата». Падрыхтаваў шмат якіх чэмпіёнаў Беларусі і прызёраў чэмпіянатаў свету, іншых міжнародных спаборніцтваў у каратэ, ушу-саньда, панкратыёне. «Волат» быў ліквідаваны з ініцыятывы Міністэрства юстыцыі на пачатку 2022 года.