Юлія Латыніна: Хто насамрэч спрыяе распаду Расіі?

Журналістка і публіцыстка Юлія Латыніна ў «Новай газеце. Еўропа» разважае пра тое, што Захад вельмі не хоча распаду Расіі: асноўная прычына звязаная са страхам бескантрольнага распаўсюджання ядзернай зброі. Але ёсць адзін персанаж, які штурхае Расію да распаду. Хто ён?

Чаму распаўся СССР? Розныя людзі назавуць розныя прычыны. Многія скажуць, што гэта адбылося выпадкова, і гэта збольшага праўда: калі б не путч, не Пушча, СССР цалкам мог бы і захавацца, поўнасцю або часткова. Але ёсць адна галоўная прычына, праз якую СССР распаўся.

А менавіта: у яго не было дзеяздольнай арміі. Так, у яго была велізарная армія. Уся эканоміка працавала на гэтую армію. Але менавіта таму, што гэтая армія была велізарнай, яе генералы, як прадстаўнікі любой уплывовай групы інтарэсаў, былі занятыя памнажэннем уласных прывілеяў і павелічэннем уласнай некампетэнтнасці. А на рэальныя выклікі, якія стаялі перад СССР, армія рэагаваць не ўмела.

Вось вам лёс чалавека: з французскага дваранскага роду, даўно аселага яшчэ ў Расійскай імперыі, патомны ваенны, бацька служыў у Генштабе, сям'я жыла ў Сухумі. Сын скончыў акадэмію Генштаба з залатым медалём у год, калі СССР распаўся, і пайшоў служыць у войска Грузіі. Бацьку за гэта ў Сухумі расстралялі. Адыходзячы з Сухумі, сын бачыў расійскія самалёты, якія на брыючым палёце расстрэльвалі калоны ўцекачоў. Цяпер ён — афіцэр Украіны.

Не распаўся б СССР — служыў бы цяпер у Генштабе.

Дрэнна ці добра, што СССР распаўся? Дзяржавай ён быў агіднай, але тут такая справа: калі на змену імперыі прыходзяць нацыянальныя дзяржавы, у іх пачынаюцца праблемы з этнічнымі меншасцямі. Асабліва на Каўказе, які застаецца зонай недасфармаваных дзяржаў.

Гісторыя з Абхазіяй, калі хто не памятае, пачалася амаль гэтак жа, як гісторыя з Данбасам. Эдуард Шэварнадзэ паслаў туды «Мхедрыёні», — квазіваенныя добраахвотніцкія фармаванні, якія на паверку заўсёды складаюцца з бандытаў. З грузінскіх матарол і дэманаў, якія з гэтага часу рабавалі не абы каго, а ворагаў грузінскага народа. Каго абрабуюць — той і вораг.

А потым абхазам на дапамогу паспяшаўся Басаеў, і яго людзі гулялі адрэзанымі галовамі грузінаў у футбол. А потым за абхазаў упісалася Расія. І расійскія самалёты расстрэльвалі грамадзянскіх уцекачоў, якія сыходзілі праз Кадорскую цясніну. У Абхазіі, не забудзем, на 90 тысяч абхазаў было 250 тысяч грузінаў. Частка грузінаў жыла там стагоддзямі. Іншую частку засяліў Сталін на месца высланых з Абхазіі армян і грэкаў пасля вайны: грузіны на Каўказе пры Сталіне часткова гралі тую ж ролю, што рускія ва ўсім СССР.

Зона несфармаваных дзяржаў, як і было сказана.

І краіна, у якой не аказалася арміі для прадухілення нацыянальных канфліктаў.

Усе мы бачым, што не. Роўна наадварот. За гэтыя трыццаць гадоў гэтая армія яшчэ больш дэградавала, і працэс дэградацыі дасягнуў свайго апагею пры Пуціне. Калі раней у Генштабе СССР хоць палкоўнікі былі разумныя, то цяпер і маёра не знойдзеш.

За гэты год мы даведаліся пра расійскае войска ўсё. Калоны, надыходзячыя без прыкрыцця з паветра, 15-20% адсоткаў бронетэхнікі, якія ламаюцца самі сабой, маскоўскі генерал, які раз за разам пасылае на штурм Угледара калону за калонай дакладна пад агонь украінскай артылерыі. Яму прасцей выдаткаваць 130 адзінак бронетэхнікі, чым далажыць наверх, што загад наверсе невыканальны. За першае — узнагародзяць, за другое — пакараюць. Пытанне, што абраць, перад генералам не стаіць.

Тут Пуцін заявіў, што Захад імкнецца падзяліць Расію, — раскасіраваць, як ён выказаўся. Гэта — хлусня. Захад не імкнецца да расчлянення Расіі па тых жа прычынах, па якіх ён не імкнуўся да расчлянення СССР. Роўна наадварот: амерыканскія чыноўнікі ездзілі па рэспубліках СССР і прасілі не аддзяляцца (асноўная прычына была звязана са страхам бескантрольнага распаўсюджвання ядзернай зброі ў выпадку распаду СССР. — Прым. Рэд.).

Коратка патлумачу, чаму ні ЗША, ні Еўропа да распаду Расіі не імкнуцца. Па-першае, гэтая вайна вядзецца за вяртанне да легітымных межаў, якімі лічацца межы саюзных рэспублік 1991 года, і легітымныя межы РФ па вызначэнні ўключаюць у сябе Татарстан, Чачню, вяцічаў, крывічоў і гэтак далей. Думка аб развале ядзернай дзяржавы, дзе Разанская вобласць будзе высвятляць з Маскоўскай вобласцю адносіны з дапамогай ядзернай зброі ці хаця б ядзернага шантажу, палохае ЗША і Еўропу да дрыжыкаў, і была галоўнай прычынай іх ваганняў у пытанні дапамогі Украіны.

Па-другое, ніякая ўкраінская армія на вызваленне Татарстана не пойдзе. УСУ — героі ў вачах усяго свету таму, што абараняюць радзіму ад няпрошаных «дэнацыфікатараў». Калі яны самі наздумаюць «дэнацыфікаваць» Пскоў ад «маскоўскіх захопнікаў» — яны атрымаюць ад міжнароднай супольнасці роўна ўсё тое ж, што цяпер атрымлівае Расія.

Па-трэцяе. Як мы ўжо сказалі, распад РФ будзе суправаджацца паўсюднай разнёй — гэтак жа, як у Нагорным Карабаху, Косава, Баку, Сумгаіце, Сухумі ў 1991 годзе і інш. Такое, на жаль, галоўнае адрозненне паміж наднацыянальнымі і монанацыянальнымі дзяржавамі. Межы нацыянальнай дзяржавы ў стадыі яго стварэння рэдка вызначаны, і нязменна суправаджаюцца разнёй, выгнаннем або рэпрэсіяй нацыянальных меншасцяў.

Да прыкладу, Латвія і Эстонія пасля атрымання незалежнасці ў 1920-х гадах спачатку правялі зямельную рэформу, дэ-факта канфіскавалі зямлю ў нямецкіх землеўладальнікаў, а ў пачатку Другой сусветнай немцаў з Латвіі добраахвотна-прымусова адправілі ў фатэрланд.

Сапраўды гэтак жа ўзнікненне незалежнай Польшчы пасля краху Расійскай імперыі суправаджалася гвалтоўнай асіміляцыяй eкраінскага насельніцтва ва Усходняй Галіцыі і, як вынік, з'яўленнем Сцяпана Бандэры і тэрору з боку АУН.

Возьмем Татарстан. У Татарстане з 3,8 млн насельніцтва рэспублікі татары складаюць 1,8 млн, а рускія — 1,6. У Казані пражывае 48% рускіх і 47% татараў. У Набярэжных Чоўнах — 47% татараў і 44% рускіх. Калі Татарстан ператворыцца ў нацыянальную татарскую дзяржаву, то рускіх у ім чакае ў лепшым выпадку лёс остзейских немцаў, а ў горшым — сумгаіцкіх армян. Пры гэтым агульная колькасць татараў у Расіі складае 6 млн чалавек. Дзве траціны іх жыве за межамі Татарстана, і ўсё, што будзе адбывацца з рускімі, чувашамі і башкірамі ўнутры Татарстана, будзе адбывацца з татарамі і рускімі ў Чувашыі, з татарамі і чувашамі ў Пермі, і гэтак далей. Насельніцтва Расіі складае каля 140 млн. Распад Расіі азначае 30-40 млн чалавек, якія пойдуць у тым ліку ў тую ж Еўропу. Еўропа разглядае такі сцэнар як гіперкатастрафічны.

Ёсць і яшчэ адно найпростае меркаванне, чаму для ЗША, Еўропы і Украіны распад РФ будзе катастрофай.

Адзінай гарантыяй ад агрэсіі з боку суседа з'яўляецца яго дэмакратычны лад. За апошнюю сотню гадоў ніводная дэмакратыя не напала на суседа, каб адхапіць яго кавалак.

Але ў выпадку распаду Расіі па вызначэнні вялікая частка аскепкаў апынецца зусім не мірнымі дэмакратычнымі тэрыторыямі, а вотчынамі мясцовых царкоў або гіркіных, кадыравых і матарол, і ў гэтых вотчынах немагчымая ніякая эканоміка, а адзіны шлях наверх палягае праз гвалт, — нешта накшталт зласлівых, баязлівых, і псеўдафанатычных дыктатур Блізкага Усходу. Адзін вялікі Пуцін разаб'ецца на дзясяткі дробных і зласлівых Пуціных са сваімі залатымі ёршыкамі і залатымі пісталетамі. Пуцінская Расія будзе ўспрымацца як выдатнае адзінае мінулае, падзел будзе перажывацца гэтак жа хваравіта, як раздробленасць Германіі.

Такі падзел скончыцца толькі адным — уз'яднаннем, і на чале ўз'яднання краіны стане персанаж, у параўнанні з якім Гіркін і Прыгожын пададуцца дзіцячым садам. Вось тады свет сапраўды ўбачыць, што такое пасіянарны расійскі Талібан: не цяперашняя млявая імітацыя эліты, а самая сапраўдная ваенная эліта, якая прыйшла да ўлады праз вайну і гвалт, — таму што ў такой краіне, як у сярэднявечнай Еўропе, шлях у эліту па вызначэнні ляжыць праз вайну і гвалт.

Усе гэтыя сцэнары абсалютна катастрафічныя. Але, на жаль, пры тым узроўні некампетэнтнасці і карупцыі, якія дэманструе рэжым Пуціна, яны цалкам рэальныя. Да вайны ва Украіне і на Захадзе, і ў Расеі эліты думалі, што ў Пуціна ёсць войска. А цяпер мы ўсе бачым, што войска — няма. Ёсць генералы, якія кідаюць гарматнае мяса ў мясарубку, ёсць чэкісты, якія чатыры гадзіны не рэагуюць на паведамленні аб узброеных людзях у бранскіх прыгранічных вёсках. Трэба было б сказаць чэкістам, што там пасярод вёскі стаіць чалавек і трымае плакат «Не вайне», — вось тут бы прыехалі адразу.

Ёсць Пуцін — няма Расіі.

Пераклад «НЧ»