Прывід Гаагі ўжо блукае па Палацы Незалежнасці ў Мінску
І хоць Лукашэнка імкнецца адагнаць прывід, той вяртаецца. Палітычны аналітык і міжнародны аглядальнік Аляксандр Фрыдман у «Позірку» разважае пра перспектывы прыцягнення Лукашэнкі да адказнасці Міжнародным крымінальным судом у Гаазе.
Ініцыятыва Паўла Латушкі аб прыцягненні Аляксандра Лукашэнкі да адказнасці па справе аб вывазе дзяцей з Украіны выклікала ўсплёск абурэння ў беларускай дзяржаўнай прапаганды.
І хоць перспектывы ініцыятывы Латушкі пакуль туманныя, важную псіхалагічную мэту ён ужо дасягнуў — закрануў вельмі балючую для Лукашэнкі тэму магчымага ў будучыні судовага пераследу, непрыемныя думкі пра які кіраўнік усяляк адганяе ад сябе.
Вываз дзяцей з Украіны: беларускі след
11 красавіка Латушка заявіў у інтэрв'ю «Радыё Св*бода», што ўзначаленае ім НАУ збірае дакументы і сведчанні ўдзелу афіцыйнага Мінска ў вывазе дзяцей з Украіны.
У якасці арганізатараў Латушка называе асабіста Пуціна і Лукашэнку. Паводле даных Латушкі, ключавую ролю ў практычнай рэалізацыі праекта адыгрывае дабрачынны фонд вядомага ў Беларусі паралімпійца і грамадскага дзеяча Аляксея Талая, а фінансавую падтрымку аказвае адзін са слупоў беларускай эканомікі, вытворца калійных угнаенняў «Беларуськалій».
Інфармацыю пра «беларускі след» плануецца перадаць у Міжнародны крымінальны суд (МКС) у Гаазе, які ў рамках расследавання вывазу дзяцей ужо выдаў ордэра на арышт Пуціна і ўпаўнаважанай пры прэзідэнце РФ па правах дзіцяці Марыі Львовай-Бяловай. Мэта Латушкі відавочная: дамагчыся ордэраў на арышт Лукашэнкі і Талая.
Якія перспектывы гэтай ініцыятывы? Пра што сведчыць рэакцыя беларускай дзяржаўнай прапаганды? І чаму тэму Гаагі старанна абыходзіць сам Лукашэнка?
Ці складуць Лукашэнка і Талай кампанію Пуціну і Львовай-Бяловай?
Той факт, што МУС у сваім расследаванні расійскіх вайсковых злачынстваў ва Украіне звярнуў асаблівую ўвагу на вываз дзяцей, тлумачыцца не толькі грамадска-палітычным значэннем гэтага аспекту, але і вельмі легкадумным паводзінамі расійскай топ-чыноўніцы Львовай-Бяловай.
Яе дзейнасць суправаджаецца актыўнай піяр-кампаніяй. І сама ўпаўнаважаная, і расійскія СМІ дэталёва распавядаюць пра вываз дзяцей, прычым тая не забывае падкрэсліць, што ўказанні зыходзяць ад яе непасрэднага кіраўніка Пуціна.
У Беларусі сітуацыя выглядае інакш. Паралімпіец Талай вядомы як прыхільнік Лукашэнкі і прыхільнік расійскай «спецыяльнай ваеннай аперацыі». Гэты блізкі да ўлады бізнесмен і грамадскі дзеяч, несумненна, з'яўляецца часткай рэжыму, але дзяржаўных пасад не займае. Прапаганда асвятляе яго «клопат пра дзяцей Данбаса», але прадстаўляе яе перш за ўсё ў якасці асабістай ініцыятывы, да якой у вышэйшых эшалонах улады ставяцца з вялікай сімпатыяй.
Сам Лукашэнка ў гэтым кантэксце, як правіла, не згадваецца, а пасля ордэраў на арышт Львовай-Бяловай і Пуціна і ўжо самае позняе пасля заяваў Латушкі прапаганда, хутчэй за ўсё, будзе асабліва асцярожна ставіцца да гэтай тэмы, каб не даць дадатковую кампраметуючую інфармацыю. Не выключана, што на такога роду дзейнасці адталая будзе пастаўлены крыж ці ж яна будзе вынесена за межы публічнага поля.
МКС на ініцыятыву Латушкі пакуль не адрэагаваў. Можна, аднак, не сумнявацца, што дакументы і сведчанні будуць разгледжаны. Для Талая яны сапраўды могуць абярнуцца дадатковымі праблемамі юрыдычнага характару, а вось даказаць дачыненне Лукашэнкі будзе даволі складана.
Пра Гаагу для дыктатара мараць многія
Спадзяванні на тое, што палітычны шлях Лукашэнкі скончыцца на лаве падсудных у Гаазе, даўно характэрныя для многіх праціўнікаў беларускага кіраўніка. «Гаага для Лукашэнкі» стала свайго роду сімвалам дэмакратычнай будучыні і заняла трывалае месца ў беларускім палітычным дыскурсе апошніх дзесяцігоддзяў.
Новыя імпульсы дыскусіі аб Гаазе надалі падзеі апошніх трох гадоў — падаўленне пратэстаў у 2020-м, узмацненне рэпрэсій, прымусовая пасадка самалёта Ryanair з тагачасным апазіцыянерам Раманам Пратасевічам на борце ў траўні 2021 года, створаны Мінскам міграцыйны крызіс у другой палове 2021 года і асабліва саўдзел рэжыму ў вайне Расіі супраць Украіны.
У снежні таго ж года польскі адвакат Томаш Віліньскі падаў заяву супраць Лукашэнкі ў Нацыянальную пракуратуру Польшчы. Беларускі кіраўнік абвінавачваўся ў генацыдзе і, зноў-такі, у злачынствах супраць чалавечнасці. У студзені 2022 года Віліньскі ад імя «вялікай колькасці грамадзян Беларусі», у тым ліку Латушкі, падаў заяву супраць Лукашэнкі і беларускіх службовых асоб у МКС.
Нямецкая і польская ініцыятывы прыцягнулі ўвагу, але не мелі пакуль працягу. Гучнымі словамі застаюцца і заклікі Еўрапарламента і ПАРЕ да стварэння судовага трыбунала для Пуціна і Лукашэнкі.
У сакавіку 2023 года яшчэ адным штрыхом да тэмы стаў даклад Упраўлення Вярхоўнага камісара ААН па правах чалавека, у якім з нагоды рэпрэсій у Беларусі адзначана, што «некаторыя з парушэнняў могуць таксама прыраўноўвацца да злачынстваў супраць чалавечнасці».
Калі на заяву нямецкіх адвакатаў Лукашэнка адрэагаваў асабіста і выліўся пры гэтым побач адкрыта антынямецкіх заяў, то рэзалюцыі Еўрапарламента і ПАРЕ, як, зрэшты, і ордэра на арышт Пуціна і Львовай-Бяловай, ён не каментаваў. Дзяржаўная прапаганда гэтыя падзеі або замоўчвала, або згадвала мімаходзь, мае намер скажаючы іх сэнс і значэнне. У падобным ключы прапагандысты адрэагавалі і на ініцыятыву Латушкі.
Прапаганда рэжыму ў сваім рэпертуары
Латушка, які зрабіў дзяржаўную кар'еру ў эпоху Лукашэнкі і перайшоў у жніўні 2020 года на бок дэмакратычных сіл, выклікае асаблівую нянавісць у беларускага кіраўніка. Той лічыць былога міністра культуры здраднікам. Гэтым тлумачацца рэгулярныя абразы і асабістыя пагрозы на адрас Латушкі, самы суровы прысуд у рамках завочнага працэсу (18 гадоў пазбаўлення волі, для параўнання: Святлане Ціханоўскай далі 15), а таксама пераслед сваякоў палітыка. Менавіта Латушка ўспрымаецца беларускімі ўладамі як галоўны і небяспечны вораг.
У кантэксце новай ініцыятывы на яго чакана абрынуўся чарговы шквал абраз. Адначасова падкрэслівалася, што МУС не зможа што-небудзь распачаць супраць беларускіх уладаў. Вываз украінскіх дзяцей падаваўся як гуманітарная акцыя, а Талаю аддавалася належнае за яго «клопат пра дзяцей Данбаса».
У выпадку Талая акцэнт таксама традыцыйна робіцца на тым, што той з'яўляецца чалавекам з абмежаванымі магчымасцямі. У вачах аўдыторыі ствараецца вобраз «высакароднага інваліда», на якога «з-за бугра» паквапіўся Латушка. Эксплуатацыя такога вобразу адталая падкрэслівае распаўсюджаны ў вышэйшых эшалонах улады эйблізм і капіюе ў пэўнай ступені метады расійскай прапаганды, якая пасля выдачы ордэра на арышт Львовай-Бяловай наўмысна падкрэслівала, што Гаага замахваецца менавіта на жанчыну і маці.
Калі ў Расіі ордэр на арышт Пуціна абмяркоўваецца адкрыта, то Беларуская дзяржаўная прапаганда імкнецца стварыць ілжывае ўражанне, што асноўнай мэтай Латушкі з'яўляецца менавіта Талай, А Лукашэнка фактычна выносіцца за дужкі. Чаму?
Кіраўніку тэма відавочна не па душы
І той факт, што тэма магчымага судовага пераследу Лукашэнкі фактычна стала ў Беларусі табуяванай, і маўчанне самога кіраўніка, які звычайна за словам у кішэню не лезе і ў выразах не саромеецца, сведчаць, што «першаму» тэма відавочна недаспадобы.
Аль-Башыр і зусім наведваў Мінск у 2018-м — ужо пасля таго, як быў выдадзены ордэр на ягоны арышт. У 2019 годзе ён быў адхілены ад улады, а цяперашнія суданскія ўлады сігналізуюць пра гатоўнасць перадаць былога кіраўніка дзяржавы ў рукі МУС. І гэта дрэнны сігнал для Лукашэнкі.
Зрэшты, ключавым момантам для яго з'яўляецца, мабыць, нават не лёс Мілошавіча або аль-Башыра, а той факт, што МУС выдаў ордэр на арышт яго заступніка і прэзідэнта ядзернай дзяржавы Пуціна. І менавіта саўдзел у расійскай вайне можа вызначыць далейшы лёс кіраўніка Беларусі.
