Рэсталінізацыя Расіі. 90% помнікаў Сталіну ў Расіі ўсталявалі пры Пуціне

Тэлеграм-канал «Можам патлумачыць» налічыў у Расіі 110 помнікаў Сталіну ў грамадскіх месцах. 95 з іх былі ўсталяваныя з пачатку прэзідэнцтва Пуціна. Сярод помнікаў Сталіну ёсць 22 роставыя статуі, і іх усталяванне звычайна суправаджаецца «Z-прапагандай».

Нядаўна бюст Сталіну ўзвялі ў Цвярской вобласці. Ён аказаўся ўжо чацвёртым помнікам Сталіну, усталяваным у Расіі з моманту пачатку вайны, прычым адкрыццё кожнага суправаджалася паўторам тэзісаў «Z-прапаганды»: у Набярэжных Чоўнах ініцыятар устаноўкі заявіў, што Сталін «годна вывеў краіну з Вялікай Айчыннай вайны», у Валгаградзе — што ў «недружалюбных краінах руйнуюць мемарыялы савецкім салдатам», а ў Вялікіх Луках — што Расія «і ў ратнай і мірнай працы вызваляецца ад каланіяльнай залежнасці».

Усяго помнікі ўстаноўлены ў 40 рэгіёнах і 107 населеных пунктах, 15 з якіх — рэгіянальныя сталіцы. Лідарам па колькасці скульптур стала Паўночная Асеція, дзе помнікі ўстаноўлены ў 24 населеных пунктах (лічыцца, што Сталін меў асяцінскія карані, хоць сам ён гэтую тэорыю абвяргаў). На другім месцы апынуўся Дагестан (9), на трэцім — Якуція (8), піша выданне «Кропка».

Калі пачалася ўстаноўка помнікаў Сталіну?

Першы помнік Сталіну быў выраблены ў 1929 годзе скульптарам Мацвеем Харламавым, які раней займаўся вырабам бюстаў Леніна.

Масавая ж устаноўка бюстаў прыйшлася на перыяд фарміравання культу асобы (сярэдзіна 1930-х). Помнікі і бюсты ўсталёўваліся ў большасці гарадоў СССР, а пасля 1945 года — і ў гарадах Усходняй Еўропы. Адзін з самых папулярных матываў таго часу — «Сталін і Ленін у горках», які па чутках быў любімай скульптурай самога Сталіна.

Пасля XX з'езда КПСС у 1956 года і абвяшчэння дэсталінізацыі пачаўся дэмантаж помнікаў. Дэмантаж, як правіла, адбываўся глыбокай ноччу. Медныя фігуры пераплаўляліся, бетонныя-тапіліся ў сажалках або закопваліся. Толькі ў рэдкіх выпадках помнікі адпраўляліся на склады. Характэрна, што помнік на радзіме Сталіна ў Горы не быў дэмантаваны па асабістым дазволе Хрушчова.

Хто і навошта ставіць помнікі Сталіну сёння?

Толькі 9% ад агульнай колькасці помнікаў Сталіна, устаноўленых у Расіі сёння — манументы, якія захаваліся з савецкіх часоў.

Прыход да ўлады Пуціна і адраджэнне прапагандай сталінскага культу сур'ёзна адбілася на росце колькасці помнікаў: за 90-я гады ў краіне было ўстаноўлена толькі пяць помнікаў Сталіну, а за наступнае дзесяцігоддзе пуцінскай улады — ужо 37, гэта значыць больш чым у сем разоў больш. Тэзісы пра веліч Сталіна шматкроць паўтараліся дзяржаўнымі прапагандыстамі і першымі асобамі:

• Сяргей Лаўроў назваў «нападкі на Сталіна» нападамі на вынікі Другой сусветнай вайны.
• Захар Прылепін казаў, што гатовы «прымусіць помнікамі Сталіна ўсё вакол».
• Яўген Сатаноўскі ў праграме Уладзіміра Салаўёва распавёў, што сталінскія рэпрэсіі зрабілі людзей лепш, паколькі «прымусілі бачыць у суседзе па нарах чалавека».
• Сам Уладзімір Пуцін заяўляў, што «Ленін, Сталін і Мікалай II зрабілі Расію вялікай сусветнай дзяржавай».

Прыблізна палова ўстаноўленых помнікаў (49 штук) былі ўзведзены па ініцыятыве ўладаў, астатнія — па жаданні мясцовых жыхароў.

У горадзе Вялікія Лукі Пскоўскай вобласці помнік Сталіна быў нават асвечаны мясцовым святаром. Айцец Анатоль, які праводзіў абрад, аргументаваў гэта тым, што дзякуючы (!) сталінскім рэпрэсіям (!!) «у нас ёсць мноства навамучанікаў» (!!!)

Аргументы аднаўляльнікаў помнікаў паўтараюць адзін аднаго

«Мы з вамі ведаем пра падзеі Вялікай Айчыннай вайны, якія закранулі кожную сям'ю, кожнага з нас, і гэтыя веды мы павінны перадаць сваім дзецям, каб памяталі, каб паважалі», — кажа жыхар Кумертау, які ўсталяваў у сваім двары бюст Сталіна.

«Сталін — гістарычная асоба. Ён многае, не толькі для СССР, але і для ўсяго свету зрабіў», — кажа жыхар Калінінграда, уладальнік паўтаратоннага бюста Сталіна і хатняга музея савецкай гісторыі.

«Пад кіраўніцтвам Сталіна савецкі народ перамог фашысцкіх акупантаў, аднавіў краіну пасля вайны. Яго заслугі велічэзныя», — заявіў кіраўнік горада Новасібірска Анатоль Локаць на адкрыцці бюста Сталіна.

Ці законна ставіць помнікі Сталіну?

Правілы ўстаноўкі помнікаў вар'іруюцца ў залежнасці ад рэгіёна. Часта яны вызначаюцца «Палажэннем аб парадку ўстаноўкі мемарыяльных збудаванняў, помнікаў, мемарыяльных дошак і іншых памятных знакаў», якое, у сваю чаргу, абапіраецца на федэральны закон «Аб аб'ектах культурнай спадчыны (помніках гісторыі і культуры) народаў Расійскай Федэрацыі».

Часта жадаючыя ўсталяваць помнік ідуць на хітрыкі. Напрыклад, жыхару горада Бор Ніжагародскай вобласці ўдалося даказаць, што трохметровы помнік Сталіну — дэкаратыўная садовая фігура, што перашкодзіла ўзбуджэнню адміністрацыйнай справы за яго няўзгодненую ўстаноўку.

Хто адкрывае помнікі Сталіну?

Афіцыйныя ўлады не спяшаюцца паказвацца на адкрыцці помнікаў Сталіну, за што іх нават папракаюць найбольш радыкальна настроеныя патрыёты. Аляксандр Праханаў так адрэагаваў на адсутнасць чыноўнікаў на адкрыцці помніка ў Вялікіх Луках: «Улады не прыйшлі на адкрыццё. Яны спалохаліся выходнага ад помніка выпраменьвання, баяліся, што на іх загарыцца адзенне».

Перыядычна чыноўнікі ўсё ж з'яўляюцца на адкрыцці помнікаў. Тагачасны міністр культуры (а цяпер памочнік прэзідэнта) Уладзімір Мядзінскі, асабіста прысутнічаў на адкрыцці помніка Сталіну ў Цвярской вобласці.

У Валгаградзе на адкрыцці бюста Сталіна пабываў Аляксандр Блошкін, старшыня Валгаградскай абласной Думы.

Разам з чыноўнікамі за ўстаноўку выступаюць дзеячы культуры, якія адкрыта падтрымліваюць Пуціна: актрыса Марыя Шукшына, якая знаходзіцца ў санкцыйным спісе Украіны, разам з акторам Юрыем Назаравым, які адобрыў анексію Крыма і ўварванне Расіі ва Украіну, разам адкрывалі помнік Сталіну ў Вялікіх Луках.

Дырэктар расійскага вайскова-гістарычнага таварыства Міхаіл Мягкоў, які падтрымаў увод войскаў ва Украіну, прысутнічаў на адкрыцці бюста Сталіна ў Маскве.

Ці падтрымліваюць расійцы ўстаноўку помнікаў Сталіна?

Ліпеньскія апытанні «Левада Цэнтра» паказвалі, што 63% апытаных ставяцца да Сталіна станоўча, 23% выказваюць нейтральную ацэнку, а адназначнае асуджэнне Сталіна выказваюць толькі 6%.

У 2019 «Левада Цэнтр» таксама апублікаваў даследаванне, якое паказвае, што падтрымка Сталіна стабільна расце з году ў год: у 2011 яго ролю станоўча ацэньвала 38% насельніцтва, а ў 2019 — ужо 51%.

Сёння закон Расіі — на баку сталіністаў. У Расіі існуе афіцыйная забарона на атаясамленне СССР з нацысцкай Германіяй (фактычна закон забараняе абмеркаванне пакта Молатава-Рыбентропа і ролі Сталіна ў раздзеле Еўропы), за парушэнне якога ўжо было заведзена некалькі крымінальных спраў, у тым ліку на апазіцыйнага палітыка Леаніда Гозмана. У снежні 2021 таксама была ліквідаваная арганізацыя «Мемарыял», якая займалася даследаваннем палітычных рэпрэсій у СССР.