Таццяна Хоміч: Марыя Калеснікава за кратамі не здаецца, яна натхняе і надае сіл іншым
Марыя Калеснікава больш за два гады знаходзіцца ў зняволенні. Ёй адмаўляюць у дапамозе лекараў і зносінах з роднымі — і прымушаюць трываць холад у ШІЗА.
Таццяна Хоміч і Марыя Калеснікава. Фота з архіву Таццяны Хоміч
Як цяпер быць палітычным зняволеным у Беларусі? Пра гэта з сястрой Марыі Калеснікавай апазіцыянеркай Таццянай Хоміч паразмаўляла Meduza.
Марыя Калеснікава, адна з галоўных фігур летніх пратэстаў у Беларусі 2020 года, ужо больш за два гады знаходзіцца ў зняволенні. У канцы лістапада Калеснікава, асуджаная за сваю палітычную актыўнасць на 11 гадоў зняволення, трапіла ў рэанімацыю Гомельскай гарадской бальніцы. На працягу некалькіх дзён яе дыягназ не паведамлялі нават родным — толькі 5 снежня бацька Марыі, Аляксандр Калеснікаў, змог убачыць дачку падчас дзесяціхвіліннага спаткання ў медчастцы жаночай калоніі ў Гомелі.
Сястра Калеснікавай, прадстаўніца Каардынацыйнай рады апазіцыі па палітычных вязнях Таццяна Хоміч распавяла пра стан Марыі, пра тое, чаму важна працягваць казаць пра палітвязняў-беларусаў еўрапейскім палітыкам, і пра тое, як Беларусь можа аднойчы пераадолець рэпрэсіі.
— У першую чаргу хацелася б даведацца апошнія навіны аб стане здароўя Марыі.
— Апошні раз мы атрымлівалі інфармацыю аб Машы на мінулым тыдні. Тату супрацоўнікі калоніі сказалі праз тэлефон, што самаадчуванне нармальнае, яна ідзе на папраўку, але без асаблівых падрабязнасцяў. Цяпер яны нават перасталі адказваць на тэлефонныя званкі. Адвакат спрабаваў трапіць да яе і на мінулым тыдні, і на гэтым, але пакуль не ўдалося. Аргументуюць тым, што Маша яшчэ знаходзіцца ў медчастцы і не можа прыйсці на сустрэчу з адвакатам, бо гэта памяшканне знаходзіцца далёка [ад медчасткі].
— Што магло стаць прычынай хваробы Марыі? Яна раней скардзілася на здароўе?
— На страўнікавыя сімптомы раней скаргаў не было. Што стала прычынай, павінны ведаць лекары, якім вядомыя ўсе дэталі, вынікі аналізаў. Пакуль доступу да такой інфармацыі ў нас няма.
Апошнія некалькі дзён перад аперацыяй яна правяла ў ШІЗА, дзе страціла прытомнасць у душы і пры падзенні падрапала сабе ногі. Яна таксама скардзілася на падвышаны ціск і млоснасць. 28 лістапада ёй ужо стала зусім дрэнна.
Вядома, узнікае пытанне: чаму [супрацоўнікі калоніі] не рэагавалі на сімптомы і да апошняга моманту цягнулі, калі яе трэба было адразу шпіталізаваць? Яна трапіла ў бальніцу ўжо ў крытычным стане.
— А па якой прычыне яе змясцілі ў штрафны ізалятар?
— Ёй абвясцілі тры спагнанні, нібыта з яе боку былі нейкія парушэнні. Напрыклад, за знаходжанне ў працоўны час не ў тым месцы і няветлівы зварот да супрацоўніка калоніі.
— Што такое ШІЗА ў беларускай калоніі?
— Гэта камера дзесьці паўтара на тры метры. Унутры ёсць нары, якія прышпільваюцца да сцяны на працягу дня — прыблізна з дзевяці раніцы да пяці вечара. Чалавек не мае права сядзець або ляжаць, увесь час неабходна стаяць або хадзіць. Ёсць тумба, нешта накшталт стала, унітаз і рукамыйнік. З сабой ім дазваляюць браць мінімум прадметаў: зубную шчотку, пасту, мыла і ручнік. Душ могуць дазваляць, а могуць і не.
Там вельмі холадна, пра гэта казала і Маша, і іншыя палітвязні. Настолькі холадна, што Маша не магла спаць. Гэта значыць, практычна 10 сутак яна не спала, каб трохі сагрэцца, а ў адзін з дзён нават налічыла 15 тысяч крокаў па камеры.
Пакуль чалавек у ШІЗА, яму не прыходзяць ні лісты, ні перыёдыка, няма доступу да шпацыраў, няма званкоў і спатканняў з роднымі, няма перадач. Сустрэчы з адвакатамі павінны быць, але па факце яны сутыкаюцца з адмовамі. Напрыклад, адвакату Машы абгрунтавалі гэта тым, што ў яе няма паперы і ручкі, каб напісаць заяву на сустрэчу. Такая фармальная прычына.
— Колькі разоў Марыя атрымала спатканні з роднымі за 11 месяцаў у Гомельскай калоніі?
— Ва ўсіх калоніях агульнага рэжыму, мужчынскіх і жаночых, дазваляюцца чатыры кароткатэрміновыя спатканні на год па чатыры гадзіны і тры доўгатэрміновыя спатканні, якія доўжацца ад аднаго да трох дзён. Доўгатэрміновыя — гэта калі зняволеныя фактычна жывуць разам са сваімі блізкімі ў нейкім падабенстве інтэрната на тэрыторыі калоніі. Але на практыцы цяпер палітвязням даюць максімум адзін дзень на спатканне, а не тры.
Нашаму тату ў канцы кастрычніка ўдалося атрымаць толькі адну сустрэчу, якая доўжылася чатыры гадзіны, — за ўвесь год! Вясной і летам адмаўлялі па прычыне накладання розных спагнанняў, быццам бы Маша нагрубіяніла каму-небудзь з супрацоўнікаў калоніі або перабівала каго-небудзь з адміністрацыі. Кожны раз адмаўляюць па надуманых прычынах.
Фотаздымак Марыі Калеснікавай з бацькам, які распаўсюдзілі праўладныя беларускія тэлеграм-каналы 5 снежня
Таксама
дазволеныя чатыры тэлефанаванні на працягу месяца, два відэазванкі. Але гэта не
гадзінныя размовы, а пяць-сем хвілін максімум. Я з ёй размаўляла шэсць
разоў у гэтым годзе — па відэасувязі ў вайберы. Гэта былі адзіныя за два гады
моманты, калі я змагла ўбачыць Машу. А ў жніўні адміністрацыя калоніі сказала,
што нашых званкоў больш не будзе, без тлумачэння прычын.
— Які яшчэ ціск на яе аказваюць?
— Ёй не дазваляюць дачыняцца з іншымі палітвязнямі. Тыя, хто выйшаў на волю, распавядалі, што Маша ў лепшым выпадку кіўне, усміхнецца і нават сама не прадпрымае спробаў мець зносіны, таму што за гэтым можа напаткаць пакаранне.
На мінулым тыдні яе адваката Уладзіміра Пыльчанку пазбавілі адвакацкай ліцэнзіі. Такое з абаронцамі Машы адбываецца не ў першы раз.
Акрамя таго, ёсць праблемы з лістамі. Даходзяць толькі ад таты і ад мяне, ад самых блізкіх сваякоў. Сама Маша кажа, што працягвае пісаць у калоніі па 120 лістоў кожны месяц — родным, сябрам, калегам. Але мы ведаем, што яны практычна іх не атрымліваюць.
— Вашаму бацьку дазволілі ўбачыць Марыю на 10 хвілін у медчастцы калоніі пад наглядам лекара і супрацоўнікаў ПК-4. Што ён распавёў пасля сустрэчы?
— Сустрэча была вельмі кароткай. Маша здзівілася, калі даведалася, што тату не паведамлялі дыягназ. Атрымліваецца, толькі ў дзень сустрэчы яму пацвердзілі, што гэта была прабадная язва. Хоць Маша ў бальніцы адразу папрасіла, каб родным паведамілі дыягназ. Там жа трэба было прымаць рашэнне аб аперацыі, у выніку ёй давялося гэта рабіць самой, бо сітуацыя была крытычная.
Тата, вядома, згадзіўся. Яна сказала, што ёй не вельмі падыходзіць ежа ў калоніі і цяпер ёй трэба спецыяльнае харчаванне для аднаўлення сіл.
У цэлым Маша была вельмі рада ўбачыць тату. Яны абодва плакалі, бо гэта была першая сустрэча за больш чым за два гады, калі яны змаглі дакрануцца адно да аднаго. Папярэднія сустрэчы праходзілі праз шкло ў калоніі або калі Маша была ў судзе ў шкляным боксе.
— На апублікаваным беларускімі прапагандыстамі фота Марыя ўсміхаецца нават пасля цяжкай аперацыі. Яна ўсміхалася падчас суда, яе лісты на волю таксама заўсёды пазітыўныя. Што яе падтрымлівае ўвесь гэты час?
— Я думаю, яе падтрымлівае ўнутраная сіла, якая ў ёй заўсёды была. Яна не здаецца і настолькі моцны чалавек, што гэта, хутчэй, яна іншым надае сіл і натхняе. Гэта дзіўна гучыць, але яна і нас падтрымлівае. Калі размаўляе з татам, яна заўсёды падбадзёрвае яго, хоць, па ідэі, павінна быць наадварот.
— Што яшчэ вам, яе родным, дапамагае трымацца?
— Разуменне, што калі не мы, то хто? Дапамагае тое, што я маю дачыненні з іншымі роднымі палітвязняў, ва ўсіх розныя сітуацыі, розныя станы. Напэўна, такая ўзаемная падтрымка таксама працуе. У нас няма выбару. І ёсць вера, што ўсё ж рана або позна ўсе яны будуць на волі.
У маім выпадку мяне дакладна падтрымлівае Маша і яе аптымізм. Я разумею, што раз яна не здаецца, то я дакладна не магу. Дапамагае трымацца і мая актыўнасць: я знаходжуся за мяжой, і мая дзейнасць у асноўным звязаная з асвятленнем тэмы палітвязняў. Каб пра іх не забывалі, каб палітыкі і грамадзянская супольнасць іх падтрымлівалі. Калі я бачу іх ўвагу, рэакцыю, гэта і дае мне падтрымку.
Калі стала вядома пра шпіталізацыю, я рабіла ўсё магчымае, каб іншыя краіны казалі, што сочаць за сітуацыяй з Машай. Збольшага такая ўвага спрацавала. Адрэагавалі на самым высокім узроўні: прэзідэнт Еўрапарламента Роберт Метсола, афіцыйны прадстаўнік Дзярждэпартамента ЗША Нэд Прайс, прэзідэнт ПАРЕ Ціні Кокс, кіраўнік МЗС Германіі Аналена Бербок. Я спадзяюся, што гэта дае хоць якую-небудзь абарону.
Нагадаем, 6 верасня 2021 года Мінскі абласны суд прысудзіў адну з лідарак беларускай апазіцыі Марыю Калеснікаву да 11 гадоў зняволення па справе аб спробе захопу ўлады. Адвакат Максім Знак, які праходзіў з ёй па адной справе, атрымаў дзесяць гадоў калоніі. Калеснікава мусіць адбываць тэрмін у калоніі агульнага рэжыму, Знак — у калоніі ўзмоцненага рэжыму. Марыю Калеснікаву і Максіма Знака прызналі вінаватымі ў змове з мэтай захопу дзяржаўнай улады неканстытуцыйным шляхам, закліках да дзеянняў, якія пагражаюць нацыянальнай бяспецы Беларусі, а таксама ў стварэнні экстрэмісцкага фарміравання і кіраўніцтве ім.
Перад абвяшчэннем прысуду ля будынка суда выстраілася вялікая чарга, у якой стаялі ў тым ліку еўрапейскія дыпламаты, але амаль нікога з прысутных не пусцілі ўнутр. У залу суда трапілі толькі супрацоўнікі дзяржаўных беларускіх СМІ і члены сем'яў падсудных. Максім Знак, вітаючы журналістаў, якія прыйшлі за паўгадзіны да прысуду, выказаў надзею, што родным і знаёмым фігурантаў справы хопіць месца ў зале суда.
Пра ход судовага працэсу амаль нічога невядома, бо ён праходзіў у закрытым рэжыме. Па словах адвакатаў, Максім Знак выступаў з апошнім словам амаль тры гадзіны і казаў «больш па юрыдычнай частцы», а выступ Марыі Калеснікавай «быў у большай меры эмацыйны», яе некалькі разоў перабівалі, але яна змагла сказаць усё, што хацела.
Яўген Пыльчанка, адвакат Марыі Калеснікавай, заявіў, што прысуд «не заснаваны на доказах». «У ходзе разбору па справе не пацвердзілася ні іх (абвінавачаных) вінаватасць, ні нават здзяйсненне тых злачынстваў, якія ставіліся ў віну», — сказаў адвакат пасля пасяджэння суда.
Калеснікаву і Знака асудзілі з-за стварэння Каардынацыйнай рады беларускай апазіцыі, у якую яны ўваходзілі. Гэтую структуру стварылі ў жніўні 2020 года па ініцыятыве Святланы Ціханоўскай для мірнай перадачы ўлады ў Беларусі. Пасля гэтага генпракурор рэспублікі Аляксандр Канюк заявіў, што Каардынацыйную раду стварылі для захопу ўлады ў краіне, а Следчы камітэт пачаў крымінальную вытворчасць па факце «публічных заклікаў да захопу ўлады». Іншыя ўдзельнікі Каардынацыйнай рады або знаходзяцца ў зняволенні, або вымушана з'ехалі з краіны.
У верасні 2020 года Марыю Калеснікаву выкралі і паспрабавалі сілай вывезці з Беларусі, але на мяжы яна парвала свой пашпарт. Праз суткі дзяржаўныя СМІ Беларусі паведамілі, што Марыю затрымалі на мяжы з Украінай. Як распавялі яе паплечнікі, апазіцыянерку спрабавалі гвалтоўна вывезці з Беларусі, але яна парвала свой пашпарт, каб не праходзіць пашпартны кантроль. Затым Калеснікаву змясцілі ў следчы ізалятар у Мінску, аб чым яе сваякам паведамілі 9 верасня. Падчас зняволення, у кастрычніку, Калеснікава адмовілася ісці на сустрэчу Аляксандра Лукашэнкі з палітычнымі. Калеснікава таксама казала, што не стане пісаць прашэнне аб памілаванні, таму што невінаватая.