Забіты за ўкраінскую мову ў цэнтры Львова. Памяці кампазітара Ігара Білазіра

«За українську пісню — б’ють, за неї ж — убивають». Дваццаць чатыры гады таму Украіна даведалася пра жудасную падзею: праз дваццаць дзён барацьбы за жыццё ў рэанімацыі загінуў выбітны выканаўца і кампазітар Ігар Білазір, збіты расійскімі шавіністамі за «непавагу» да расійскага шансона ў львоўскім бары.

Ігар Білазір нарадзіўся 24 сакавіка 1955 года ў горадзе Радзехаў на Львоўшыне. Музычныя здольнасці будучы кампазітар праяўляў з самага дзяцінства: у малодшых класах хлопык спяваў у вакальна-інструментальным ансамблі і спрабаваў сябе ў якасці саліста на школьных мерапрыемствах. А ўжо у сёмым класе Ігар арганізаваў ансамбль, з якім пачаў забаўляць публіку на мясцовых вяселлях.

У гэтым жа ўзросце хлопча напісаў дэбютны песенны альбом на свае вершы — яго першы прафесійны запіс адбыўся ў 14 гадоў на Львоўскім радыё ў праграме «Вандроўны мерыдыян».

Ігар быў адораным вучнем, які з ранняга дзяцінства хацеў дасягнуць значных поспехаў у музыцы, таму разам з аднакласнікамі пераехаў у Львоў, дзе і пражыў усё жыццё на вуліцы Фрэдра, 4. Цяпер па гэтым адрасе знаходзіцца дом-музей годнага выканаўцы, забітага чужынцамі ў горадзе яго мары за яго родную мову.

Ігар Білазір скончыў Львоўскае музычна-педагагічнае вучылішча і Львоўскую кансерваторыю, а пасля стажыраваўся ў ЗША і Канадзе. Там яго творчасць атрымала асаблівае прызнанне — украінская дыяспара замежжа была больш адукаванай, вольнай, падрыхтаванай для насалоджвання ўкраінамоўнай музыкай.

У часы савецкай акупацыі Ігар Білазір узначальваў вакальна-інструментальны ансамбль «Рытмы Карпат» Львоўскага аўтобуснага завода, з 1979 года быў мастацкім кіраўніком і салістам ансабля «Ватра» абласной філармоніі. Выканаўца вельмі прыкіпеў да яе і лічыў сваім другім домам.

Пасля ягонага забойста львоўская філармонія выконвае большасць яго песень, у тым ліку і па сённяшні дзень.

Гітарыст некалі вядомай на ўвесь Савецкі саюз «Ватры» Андрэй Бяроза распавядаў, што за 21 год існавання ансамбль перажыў дзевяць вымоў і некалькі звальненняў — найперш праз «палітычны сабатаж» Ігара Білазіра. Музыкаў абвінавачвалі ў нацыяналізме, рэлігійнасці, кансерватызме, а смелыя сучасныя рытмы ацэньваліся не па мастацкіх, а па палітычных крытэрах. «Ватры» часта забаранялі выконваць свае кампазіцыі, прымушалі вучыць камуністычныя песні пра партыю і Леніна. Як згадвае Бяроза, яны іх вучылі, але выконвалі толькі перад камісіяй, якая зацвярджала рэпертуар. На канцэртах музыкі спявалі тое, што любілі людзі.

«Памятаю, павінен быў адбыцца канцэрт да гадавіны ўтварэння Савецкага Саюза. Па загадзе «зверху» — усе эстрадныя калектывы абавязаны былі стварыць музычную праграму кшталту: «От Москвы до самых до окраин... человек проходит, как хозяин... Как невесту, Родину мы любим, бережем, как ласковую мать», і далажыць у Кіеў. Ледзь не кожны дзень прыносілі нам песні пра светлую «савецкую будучыню». Білазір стаміўся пераконваць праўладных мужыкоў, што «Ватра» — фолк-поп, пасля такіх песень яна страціць слухачоў.

Нас запалохалі, Ігара адхілілі ад кіраўніцтва ансамблем. І ўсё ж у праграму справаздачнага канцэрта Білазір уключыў песні, якія спадабаліся людзям. Нам апладзіравалі так бурна, што гэта выратавала “Ватру” ад разгону. Нездарма Білазіра ў мастацтве называюць сумленнем. Калі б яны хоць адну песню пра Леніна праспявалі ў вышыванцы, яны б сябе ўжо не паважалі», — апавядаў ударнік ансамблю Юрый Кедрынскі.

Апошняе канцэртнае выступленне артыста адбылося 2 траўня 2000 года ў львоўскім Палацы спорту «Спартак» у пяцігадовай праграме Львоўскага абласнога тэлебачання «Кава па-Львоўску». Жахліва сімвалічна, што праз шэсць дзён Білазір будзе смяротна збіты, менавіта ў кавярні. 

Крывавае забойства за Газманава. Усё паўтараецца?

Апошнія шчаслівыя імгненні ў жыцці выканаўцы прайшлі 8 траўня 2000 года — разам з інтэлігентнай кампаніяй Ігар зайшоў у кавярню «Цісарська кава» на адной з цэнтральных вуліц Львова. Спадары пачалі спяваць украінскія песні, што не спадабалася двум наведвальнікам, якія сядзелі на адкрытай пляцоўцы кавярні і слухалі «блатны» расійскі шансон, а менавіта Алега Газманава і гурт «Любэ». Імі былі два грамадзяніна Расіі — Дзмітрый Воранаў і Юрый Калінін.

Па словах відавочцаў, расійскія шавіністы пачалі «прад’яўляць за мову і месца ўкраінцаў у гэтым свеце», пасля чаго напалі на кампанію і скіравалі агрэсію на Білазіра. Пасля таго, як два бакі разышліся па дамах, Воранаў і Калінін дагналі кампазітара і жорстка збілі, зламаўшы яму чэрап у 500 метрах ад ягонага дома.

Лекары змагаліся за жыццё Ігара дваццаць дзён. 16 траўня здарылася клінічная смерць, на змаганне з якой сэрца кампазітара ўжо не хапіла сіл. Выбітны музыка памёр 28 студзеня 2000 года.

Як напісала некалькі гадоў таму ягоная былая жонка Аксана Білазір, Ігар «быў забіты ў часы незалежнай Украіны ў родным Львове за ўласную песню на ўкраінскай мове».

Развітацца з любімым кампазітарам і суайчыннікам прыйшлі амаль 200 тысяч чалавек, а пахавальная працэсія стала палітычным заклікам абараніць украінскую мову і культуру ад расійскіх замахаў.

Пазней Апеляцыйны суд Львоўскай вобласці прысудзіў Дзмітрыю Воранаву, абвінавачанаму ў забойстве кампазітара Ігара Білазіра, 10 гадоў пазбаўлення волі. Юрый Калінін быў прыгавораны да васьмі гадоў пазбаўлення волі як саўдзельнік.

Гэтая жудасная падзея ёсць чарговым напамінам пра расійскае імперыялістычнае і шавінісцкае мысленне ў асяроддзі цывілізаванага супольства. Усё пачынаецца з банальнай непавагі да правіл дарожнага руху ў чужой краіне і насмешлівасцю над словамі ці гучаннем чужой мове. Але аднойчы яно абавязкова перарастае ў сапраўдную агрэсію, якая нясе боль і смерць.