Давер узроўню «гаранта»: Белстат, які мы заслужылі
У абслугу рэжыму ператварыўся нават нацыянальны статыстычны камітэт: ён хавае патрэбныя даныя і пры гэты паказвае «высокі ўзровень даверу» насельніцтва да дзяржаўнай статыстыкі.
Ілюстрацыйнае фота «НЧ»
Практычна адначасова Нацыянальны статыстычны камітэт Беларусі (Белстат) і Еўрастат прадставілі даныя апытанняў аб даверы да сваёй афіцыйнай статыстыкі. Аказалася, што ў Беларусі афіцыйнай статыстычнай інфармацыі давяраюць 81% карыстальнікаў, у той час як у Еўропе гэты паказчык складае ў сярэднім толькі 67% — ад 55% у Францыі да 81% У Партугаліі. У чым жа сакрэт поспеху Белстата? Разбіраўся «Позірк».
Ох ужо гэтая «шкода нацыянальнай бяспецы»!
Анкетаванне карыстальнікаў афіцыйнай статыстычнай інфармацыі Белстата за 2023 год паказала, што даныя статкамітэта задавальняюць 80,3% карыстальнікаў, пры гэтым 80,6% давяраюць афіцыйнай статыстычнай інфармацыі. Дэталяў і метадалогіі апытання статкамітэт не прыводзіць, прапаноўваючы паверыць на слова.
А пытанняў да афіцыйнай статыстыкі, нараканняў на яе ў Беларусі заўсёды было нямала. Дарэчы, Белстат спрабаваў удасканальваць сваю працу. На пачатку 2020 года ён сумесна з Еўрастатам правёў ацэнку нацыянальнай статыстычнай сістэмы. Вынікі аказаліся ў цэлым станоўчымі, а прапанаваныя рашэнні павінны былі развязаць многія праблемы. Аднак на практыцы пасля 2020 года нацыянальная статыстычная сістэма пайшла па іншым шляху.
Вырашальным фактарам стала тое, што Белстат атрымаў права абмяжоўваць публікацыю любых даных.
Змены, унесеныя спачатку ў закон аб дзяржаўнай статыстыцы ў снежні 2022 года, а затым, у сакавіку 2023-га, у Інструкцыю нацыянальнага статкамітэта аб парадку распаўсюджвання і прадастаўлення карыстальнікам афіцыйнай статыстычнай інфармацыі, якая фарміруецца органамі дзяржаўнай статыстыкі, дазволілі абмежаваць доступ да такой інфармацыі, «калі яе распаўсюд і прадастаўленне можа нанесці шкоду нацыянальнай бяспецы, грамадскаму парадку, маральнасці, правам і законным інтарэсам юрыдычных і фізічных асоб».
Зрэшты, і да гэтага Белстат ужо запавольваў выпуск важных для грамадства і эканомікі звестак або зусім іх не публікаваў. Выходзіць, што змены ў заканадаўстве толькі замацавалі гэтую практыку.
Цяпер карыстальнікам афіцыйнай статыстыкі даводзіцца правяраць, ці працягваюць публікавацца патрэбныя ім даныя, і пераправяраць, ці не знікла раней апублікаваная інфармацыя.
Глядзіце таксама
Такім чынам, атрымліваецца цікавая карціна. Нягледзячы на цяжкасці з доступам да статыстыкі і ўзмацненне жорсткасці заканадаўства ў дачыненні да адкрытых даных, Белстат заяўляе пра вельмі высокі ўзровень даверу з боку сваіх карыстальнікаў.
І гэта даволі сімвалічны момант, які паказвае, што Белстат пераходзіць ад ролі летапісца таго, што адбываецца ў грамадстве і эканоміцы, да таго стану органа дзяржкіравання, пры якім пажаданні ўладаў замяняюць план, а факты падганяюцца пад параметры задання.
Падобна на тое, патрэбных лічбаў не ведаюць нават многія чыноўнікі
Пагаршэнне сітуацыі ў галіне афіцыйнай статыстыкі пасля 2020 года было толькі пытаннем часу, але гэты працэс аказаўся доўгатэрміновым і нават плаўным. Інфармацыя, якая знікала з агульнага доступу, спачатку была абмежаваная асобнымі лічбамі і паказчыкамі, але з цягам часу сталі знікаць цэлыя раздзелы статыстыкі.
У перыяд пандэміі каронавіруса Белстат спыніў публікацыю даных аб смяротнасці, нараджальнасці, спазняўся з адкрыццём даных аб агульнай колькасці насельніцтва.
Па меры таго, як эканоміцы ўсё цяжэй даваліся наступствы санкцыйных абмежаванняў, перастала быць даступнай інфармацыя аб знешнім гандлі. Схавалі звесткі пра ўзаемны гандаль па краінах, а таксама ў разрэзе найважнейшых для эканомікі таварных пазіцый, у тым ліку датычна калія і нафтапрадуктаў. Акрамя таго, з агульнага доступу знік вялікі масіў даных пра дзяржаўныя фінансы — ад даных аб выкананні рэспубліканскага бюджэту да паказчыкаў стану дзяржаўнага доўгу.
Складана нават зразумець, каму страта даных шкодзіць больш. Безумоўна, незалежным журналістам ці недзяржаўным экспертам становіцца складаней «паклёпнічаць», гэта значыць адкрыта расказваць пра эканамічныя праблемы Беларусі. Але пры дэфіцыце даных таксама цяжэй складаць бізнес-планы, ацэньваць рызыкі для прадпрыемстваў.
Нават чыноўнікі, верагодна, пазбаўленыя доступу да поўнай інфармацыі, што робіць іх рашэнні адносна эканамічнага рэгулявання непаўнавартаснымі і супярэчлівымі.
Глядзіце таксама
Больш за тое, Белстат усё часцей адмаўляецца прадастаўляць даныя міжнародным арганізацыям, уключаючы тыя, якія адносяцца да ліку цалкам дружалюбных, напрыклад, Еўразійскі банк развіцця і статыстычныя службы Еўразійскага эканамічнага саюза.
Нягледзячы на гэта, у 2023 годзе Белстат прадаставіў новыя інфармацыйна-аналітычныя сістэмы, такія як «Геастатыстыка» і платформа рэгіянальных даных па ўстойлівым развіцці. Аднак гэтыя абнаўленні не раскрываюць схаваных даных, а толькі прадстаўляюць наяўную інфармацыю ў больш даступнай форме.
У духу практык савецкай эпохі
Узровень даверу карыстальнікаў да афіцыйнай статыстыкі ў Беларусі ў 81% па дзіўным збегу абставінаў пераклікаецца з афіцыйнымі данымі аб выніках прэзідэнцкіх выбараў і, акрамя таго, роўны найвышэйшаму паказчыку даверу статыстыцы ў ЕС. У гэтым, з аднаго боку, чытаецца жаданне чыноўнікаў паказаць, што дзяржстатыстыка карыстаецца звыклым для ўлады узроўнем даверу, а з другога — што давер знаходзіцца на ўзроўні найлепшых замежных практык.
Цікава звярнуць увагу на характарыстыкі карыстальнікаў дзяржаўнай статыстыкі і іх перавагі.
Тыповы профіль карыстальніка беларускай дзяржстатыстыкі ўключае ў сябе чыноўнікаў, студэнтаў ці прадстаўнікоў бізнэсу, якія звяртаюцца да статыстыкі ў сярэднім не часцей за два разы на месяц. Асноўныя інтарэсы сканцэнтраваны на пытаннях цэн, занятасці і ўзроўні жыцця, прычым большасць звяртаецца да гэтай інфармацыі хутчэй з цікаўнасці, чым для працы. Трое з чатырох карыстальнікаў статыстыкі ў Беларусі лічаць за лепшае выкарыстоўваць для гэтага сайты Белстата.
У адрозненне ад Беларусі, карыстальнікі статыстыкі краін ЕС адрозніваюцца больш шырокім колам інтарэсаў і інфармаванасцю. Жанчыны і прадстаўнікі старэйшага пакалення праяўляюць там большую цікавасць да афіцыйнай статыстыкі. Для большасці з іх спасылка на даныя Еўрастата з'яўляецца фактарам, якія падвышаюць давер да інфармацыі.
Глядзіце таксама
Жыхары ЕС часцей звяртаюцца да статыстыкі аб экалогіі і энергетыцы, што адрознівае іх ад беларускіх карыстальнікаў. У Еўропе больш папулярнымі крыніцамі афіцыйных даных з'яўляюцца тэлебачанне і друкаваныя СМІ, а сайт Еўрастата выкарыстоўваецца менш актыўна. Белстат лічыць свой сайт асноўнай крыніцай статыстычнай інфармацыі для карыстальнікаў (75%), у той час як сацыяльныя сеткі прыкладна аднолькава папулярныя сярод карыстальнікаў у ЕС і Беларусі — 18% і 17% адпаведна.
Такім чынам, відавочна, што статыстычныя службы ЕС і Беларусі не толькі прытрымліваюцца розных падыходаў у сваёй працы, але і рухаюцца ў розных напрамках. У той час як еўрапейская статыстыка становіцца ўсё больш арыентаванай на бізнес і сацыяльныя патрэбы, беларуская тэндэнцыя заключаецца ў ізаляцыі і нагадвае практыкі савецкай эпохі.