Дзмітрый Крук: У 90-я ў нас была аперацыя па змене полу, а цяпер яна будзе толькі касметычнай

Як будуць праходзіць эканамічныя рэформы ў Беларусі, і ці сапраўды яны будуць балючымі? Ці азначаюць змены ў эканоміцы абавязкова негатыўныя наступствы для насельніцтва? Ужо не, усё будзе значна больш «лайтова», упэўнены эканаміст Дзмітрый Крук.

Калі гаворка заходзіць пра перамены ў новай Беларусі, ад аднагодкаў сваіх бацькоў я часта чую пра страх паўтарэння «дзевяностых». Беспрацоўе, беднасць, нявызначанасць — «хай лепш за Лукашэнку», чым вось гэта ўсё. Але эканамічныя змены неабавязкова азначаюць негатыўныя наступствы для насельніцтва.

Пра гэта Таццяна Ашкурэвіч паразмаўляла з эканамістам, старшым навуковым супрацоўнікам BEROC Дзмітрыем Крукам.

З чаго трэба пачынаць рэформы ў эканоміцы?

Першае, пра што трэба згадаць, калі мы гаворым пра рэформы, — гэта стварэнне пазітыўнага імпульсу. У эканоміцы вельмі многія рэчы працуюць інерцыйна. Калі аднойчы быў сфармаваны нейкі дрэнны ланцужок, з яго складана выйсці. Таму першым прыярытэтам я б вызначыў запуск новых пазітыўных рэчаў, якіх цяпер няма.

Як мінімум трэба пачаць з збавення ад санкцый, затым спрыяць прытоку ў краіну інвестыцый напрыклад, з дапамогай амністыі капіталу і падатковай амністыі. Калі гэта адбудзецца, гэта дзеянне само па сабе будзе сведчыць пра тое, што Беларусь вяртаецца да цывілізаваных рынкаў. 

Акрамя гэтага, на мой погляд, нам патрэбны курс на еўраінтэграцыю: у той сітуацыі, у якой мы знаходзімся цяпер, я не бачу іншага шляху. У адваротным выпадку мы рызыкуем пагрузіцца ў тое, з чаго пачалі — ва ўласныя праблемы і хаджэнне па замкнёным коле. Роля пазітыўнага парадку — пераход у прынцыпова новае вымярэнне, а не пра адштурхоўванне толькі ад тых праблем, якія ёсць цяпер.

Але пагаворым пра існуючыя пытанні. У першую чаргу нам трэба ліквідаваць залішняе дзяржаўнае ўмяшанне ў эканоміку. Гэта тое, што б'е па бізнесе і забівае нармальнае бізнес-асяроддзе. З гэтым можна адносна лёгка скончыць — і гэта будзе мець вельмі сур'ёзны дабратворны ўплыў. Па-другое, акрамя ліквідацыі існуючых праблем, увага варта надаваць падтрымцы прыватнага сектара: адкрыць ім доступ да ўсіх сегментах эканомікі, новым фінансавым інструментам, садзейнічаць развіццю новых адміністрацыйных практык.

Па-трэцяе, я б спыніўся на праблеме дзяржпрадпрыемстваў і рэфармавання банкаў. Для гэтага могуць існаваць розныя стратэгіі. Ключавое меркаванне — гэтым дакладна трэба займацца.

І апошні ключавы прыярытэт, на які нам трэба звярнуць увагу, — гэта макраэканамічная стабільнасць. Гэта трэба, каб радыкальна знізіць верагоднасць выбліскаў інфляцыі, скокаў абменнага курсу, беспрацоўя, рэцэсій. Апошнія 20 гадоў гэтыя падзеі становяцца пастаянным спадарожнікам беларусаў як раз з-за нізкай якасці эканамічнай палітыкі.

Я хачу падкрэсліць, што чырвонай ніткай у перыяд рэформаў павінна ісці культываванне эканамічнага даверу. Многае з таго, пра што я сказаў, у канчатковым рахунку ўпіраецца менавіта ў гэта. Даць магчымасць развівацца бізнесу, стварыць умовы для інвеставання капіталу ў краіну і дадаць элемент еўраінтэграцыі гучыць як рэальны план умацавання эканамічнага даверу і змены эканомікі да лепшага.

Ці гатовыя беларусы да рэформаў? Не хочуць нічога мяняць толькі 3%!

Пра страх «дзевяностых»

Калі ў нас пачынаюць казаць пра рэформы, у людзей ёсць перажыванні, што сітуацыя будзе падобная на тую, што была ў 1990-я. І гэта абсалютная няпраўда. Тады адбываліся крытычныя перамены, тады існавала праблема лішку працоўнай сілы. Трэба было маштабна мяняць профіль, рэструктурызаваць сістэму, а часта проста зачыняць прадпрыемствы, таму што ў ранейшым выглядзе яны існаваць не маглі.

У нас праблем з рабочай сілай няма, для Беларусі гэта ўжо неактуальна гадоў 15. А апошнія тры гады на фоне масавай міграцыі людзей не хапае нават на дзяржпрадпрыемствах, таму што знайсці адэкватныя кадры няпроста. Для прыватнага бізнесу дэфіцыт кадраў — гэта ў прынцыпе праблема нумар адзін, таму што многія людзі з кваліфікацыяй з'ехалі з краіны.

Таму, калі пачнуцца рэформы, тых, хто па тых ці іншых прычынах страціць працу, будзе, па-першае, у разы менш. Па-другое, знайсці працу кожнаму жадаючаму будзе нашмат прасцей. Бізнес развіваецца нават у цяперашніх няпростых умовах, калі яму ў дзяржаве перашкаджае абсалютна ўсё. Тым не менш, ён прад'яўляе попыт на працоўную сілу і адчувае яе недахоп. Калі для яго ў выніку будуць створаны ўмовы для развіцця, попыт вырасце яшчэ ў некалькі разоў.

Рэформы ў беларускай эканоміцы будуць балючымі, але патрэбнымі

Гэта значыць мінусаў не будзе?

Тыя, хто прайграе ад рэформаў, усё ж будуць. Калі гэта якое-небудзь зусім стратнае прадпрыемства і ніякіх варыянтаў, акрамя як яго зачыніць, няма, то людзі, якія там працуюць, з вялікай верагоднасцю страцяць працу. Але, па-першае, яны атрымаюць магчымасць перакваліфікавацца. Праблема тут можа быць толькі з геаграфіяй — калі чалавек жыве ў невялікім населеным пункце і не гатовы пераязджаць далей, яму можа быць няпроста знайсці новы занятак.

І менавіта ў гэты момант павінна падлучыцца сістэма сацыяльнай падтрымкі. Гэта тое, што адначасова (і нават прэвентыўна, перад астатнімі крокамі) мае патрэбу ў рэфармаванні. Гэта неабходна, каб даць эканоміцы магчымасць рухацца наперад і пры гэтым забяспечыць прымальны ўзровень дабрабыту той невялікай групе людзей, якая можа панесці шкоду ад пераменаў.

Мае калегі, якія больш глыбока займаюцца гэтым пытаннем, паказваюць, што самы просты механізм барацьбы з гэтым — увядзенне дапамогі па беспрацоўі. Яно працуе ва ўсіх краінах і з'яўляецца элементам абароны як раз для такіх выпадкаў.

І гэта можна змяніць. Тое, што цяпер ідзе на субсідаванне стратных прадпрыемстваў, павінна выкарыстоўвацца наўпрост для адраснай падтрымкі — на дапамогу страціўшым працу. Гэта ў тым ліку будзе і больш бяспечна для бюджэту, калі мы абапіраемся толькі на фінансавыя стымулы, а ў доўгатэрміновым плане — і з пункту гледжання сацыяльнай справядлівасці.