«Абвяшчэнне амністыі — гэта спроба дэманстрацыі лаяльнасці Захаду, спроба двайной гульні»

Ці варта палітвязням пагаджацца на ўмовы ўладаў, каб выйсці на волю, і як ставіцца да былых сілавікоў, якія змянілі фуражку на каўпак пекара — пра гэта «Филин» пагутарыў з прафесарам псіхалогіі Уладзімірам Янчуком.

— Улады зноў загаварылі аб амністыі для палітвязняў. Пры гэтым Лукашэнка чарговы раз нагадаў аб умовах: «Калі яны пакаяліся, ўсталі на шлях выпраўлення і цалкам сплацілі віну, да іх можна праявіць ласку». Аб чым кажа гэта патрабаванне раскаяцца, адрасаванае людзям, асуджаным па палітычных матывах?

— Фармальна, гэта хоць нейкая падстава для захавання твару. У прынцыпе, я думаю, улада разумее, што яна ўляпалася. Кааперацыя з Расіяй нічога добрага не абяцае. Вясёлкавыя надзеі, якія ў іх былі, становяцца ўсё менш і менш вясёлкавымі.

З майго пункту гледжання, гэта спроба дэманстрацыі сваёй лаяльнасці Захаду. Спроба двайной гульні. А далей цалкам лагічна выказаць здагадку, што амністыя будзе, але патрэбная нейкая нагода. І гэтая спроба дамагчыся нейкага прызнання і ёсць тым самым спосабам захавання асобы.

— З вопыту мінулых амністый мы ведаем, што далёка не ўсе палітвязні пойдуць на ўмовы арганізатараў амністыі. Як мы павінны ставіцца да тых, хто вырашыць скарыстацца магчымасцю выйсці на волю, і да тых, хто застанецца верным сваім прынцыпам?

— У псіхалогіі, ды і не толькі ў ёй, ёсць тэзіс: свабода вельмі важная. І ў прынцыпе, калі ў вас ёсць нейкая магчымасць, нават калі давядзецца пакрывіць душой для выхаду на волю, нічога ганебнага ў гэтым няма.

Любы разважны чалавек разумее, што турма — далёка не самае лепшае месца, якое стварае мноства перашкод для самарэалізацыі. Таму ніякага асуджэння ў адносінах да гэтых людзей не павінна быць. Іх рашэнне трэба ўспрымаць з разуменнем. І я думаю, што любы нармальны чалавек гэта так і ўспрыме.

Іншая група людзей — гэта героі, героі з устоянымі каштоўнасцямі. Яны выбіраюць свой шлях. Гэта свядомы выбар, яны ахвяруюць свабодай у імя захавання ўстойлівай структуры каштоўнасцяў. Гонар ім і хвала.

Але адначасова мы ўсё ж павінны разумець, што калі гэтыя людзі знаходзяцца ў абмежаваных умовах, яны валодаюць значна меншым уплывам, чым за межамі турмы. У любым выпадку, мы здымаем капялюш і паважліва ставімся да гэтых людзей.

— Давайце паглядзім на тэму раскаяння з іншага ракурсу. Нядаўна стала вядома пра лёс аднаго з міліцэйскіх начальнікаў, якога называлі ці ледзь не «галоўным жандарам сталіцы». Аказалася, што ў пачатку пратэстаў 2020-га палкоўнік Максім Грышчанка сышоў з МУС. Ён працуе пекарам і паверыў у Бога.

Навіна гэтая выклікала бурную рэакцыю. Хтосьці парадаваўся за былога сілавіка, маўляў, цяпер ён на правільным шляху. Хтосьці лічыць, што Грышчанка, як мінімум, павінен папрасіць прабачэння ў тых, каго несправядліва пакрыўдзіў.

Многія перакананыя, што былы міліцыянт павінен адказаць за зробленае па законе, што сысці ў пекары — не значыць загладзіць віну за пераслед іншадумцаў.

Ці можа грамадства патрабаваць ад былых служыцеляў рэжыму чагосьці большага, чым проста змены дзейнасці? Ці павінны яны сапраўды раскаяцца за тое, што рабілі гадамі і дзесяцігоддзямі?

— Пытанне вельмі складанае ў маральным дачыненні. Зразумела, што людзі, якім былі прычыненыя гэтыя беды, памятаюць пра іх. Адказ у мяне будзе дастаткова просты: здзяйсненне злачынства не мае тэрміну даўнасці. Гэта першы бок, за зробленае прыйдзецца адказваць.

Другі момант — чалавек можа мяняцца. І наогул, ён можа пачаць бачыць. І мы павінны разумець, што гэтыя змены ў свядомасці не заўсёды адбываюцца. Любы прыклад такога прасвятлення павінен прымацца з разуменнем.

Прыйдзе час — будуць адказы. Але вось гэты крок, калі чалавек свядома прымае рашэнне і сыходзіць у іншую сферу, гэта прэцэдэнт, якога могуць прытрымлівацца і іншыя. Гэты ўчынак, з пэўнымі абмежавальнікамі, з майго пункту гледжання таксама выклікае павагу. Не так гэта проста.

Калі казаць аб пакаянні, то мы павінны разумець сітуацыю гэтага чалавека. Калі ён пачне залішне каяцца, то ў прынцыпе ён рызыкуе наклікаць на сябе дадатковыя складанасці з боку былых калег.

Дваякае стаўленне. За зробленае, як прынята ва ўсім свеце, трэба плаціць. Але ў чалавека павінен быць шанц змяніцца.

— Не важна, кім ён быў і што здзейсніў?

— І злачынец, і забойца могуць пачаць бачыць. А калі няма гэтай магчымасці прасвятлення, то і альтэрнатывы ў чалавека няма.

— Тое, што немалая колькасць людзей вітае такія змены, бачаць у гэтым добры знак, станоўча характарызуе ўсіх нас, грамадства?

— Безумоўна. Грамадства вельмі часта складаецца з радыкальных элементаў. І на ўзроўні радыкальнага мыслення прабачэння такім людзям не будзе. Але пераважная большасць людзей таксама не без граху. І многія разумеюць, што не так і проста адмовіцца ад ранейшай жыцця, бо страшна ж.