Беларусь ідзе ў ЕС прама цяпер і стане часткай Еўропы ў цывілізацыйным сэнсе

Гэты тэзіс можа выглядаць як вар'яцтва ў пачатку 2024 года. Але менавіта так тлумачыць эвалюцыю беларусаў тэлеграм-канал «Рэфлексія і рэакцыя». Дарэчы, калі б у 2020 годзе перамагла рэвалюцыя, то працэс пайшоў роўна такім жа чынам.

Існуе дзве карціны свету: карціна свету аналітычна-паліталагічная, якая фармуецца наборам фактаў і навін, спробай іх укласці ў пэўную карціну свету, з наступнай рэдактурай гэтай карціны. Гэта нармальны працэс, пабудова такой карціны захоўвае цэласнасць псіхікі людзей, тлумачачы прычынна-выніковыя і сістэмныя сувязі таго, што адбываецца і зніжае трывожнасць за кошт таго што большае веданне, большае разуменне дазваляе знізіць рызыкі неабдуманых крокаў.

Іншая карціна свету — гэта карціна свету ў галіне побытавых паводзінаў. Якія рашэнні мы прымаем у побыце. Напрыклад, ажаніцца ці не. Якую працу выбраць. Заводзіць дзяцей ці не. Пераязджаць ці не, і да таго падобнае. Гэта цалкам поле нашага кантролю і тут акрамя першай карціны (якая таксама ўплывае) вельмі ўплывае вопыт блізкага атачэння. Пры гэтым чалавек, які мае карціну свету аналітычную, якая адрозніваецца ад бытавой, хутчэй зробіць выбар на карысць бытавой. 

Таму што там — эпас, тытаны сякуцца з атлантамі. Прыняцце рашэнняў па першай карціне — для стратэгаў, для кіраўнікоў структурамі. А ў другой карціне — звычайная жыццё, якое хочацца пражыць як мага больш утульна.

Дык вось, эпахальным зрухам другой карціны свету на мяжы 10-х — 20-х гадоў з'явілася тое, што практычна ў кожнага дарослага беларуса з'явіўся хтосьці знаёмы, хто з'ехаў за мяжу (і не ў Расію). Трэнд напраўду пачаўся яшчэ пасля анексіі Крыма, калі расійскі рубель, які абрынуўся ў прорву, прымусіў беларускіх гастарбайтэраў пачаць глядзець у іншыя бакі (у першую чаргу, вядома, у бок Польшчы).

Таму нельга казаць, што цяперашняя эміграцыя — гэта толькі палітэканамічныя эміграцыя сярэдняга класа. Усё ж такі ёсць пэўны аналаг злучаных сасудаў на рынку працы. Калі ў Польшчы афіцыйна ўстаноўлены мінімальны заробак перавышае 1000 долараў, у той час як у Беларусі медыяна не дацягвае ў большасці раёнаў да 500 — рана ці позна плынь людзей паедзе. Ціха, незаўважна, не абвальна, як здарылася з IT або тымі, хто быў актыўны ў пратэстах.

Не будзем цяпер пра абсалютныя лічбы — цікава паразважаць пра сам феномен і яго ўплыў на грамадства. Зразумела, ёсць нейкія катэгорыі/супольнасці людзей, сярод якіх доля з’ехалых зусім невялікая. Але ў сярэднім па бальніцы, калі блізкі круг зносін чалавека складае 10-15 чалавек, то там з даволі высокай ступенню верагоднасці акажацца хаця б адзін, які з'ехаў. Калі казаць пра «слабыя сувязі» — сацыяльны круг у 100-150 чалавек знаёмых і прыяцеляў, то там з’ехалы будзе са 100% верагоднасцю. Дальнабоі, урачы, будаўнікі — спектр прафесій з'ехалых шырокі і перасякаецца з прафесіямі ўмоўнага «жыхара райцэнтра».

Куды падзеўся мільён жыхароў Беларусі?

Гэта азначае, што ў большасці беларусаў з'явілася стабільная крыніца інфармацыі пра тое, «як яно там». І самае галоўнае — тая крыніца, якой можна давяраць. Тая крыніца, якая відавочна выпрабоўваючы цяжкасці адаптацыі, справядліва раскажа пра ўсе плюсы і мінусы па-за палітычнай павесткай. І чым даўжэй будзе ісці працэс, тым менш будзе зваротнай сувязі, скажонай адаптацыйным шокам у той ці іншы бок. Тым больш будзе ў масавую свядомасць пранікаць факт, што «ўсюды не намазана мёдам, эміграцыя — цяжкі стрэс, але ў сярэднім на доўгай дыстанцыі там лепш».

Для беларусаў асабліва важна чуць гэта не з тэлевізара і нават не з ютуба — а ад знаёмага, таму што ютуб і тэлевізар у свядомасці чалавека малой групы створаны для маніпуляцый апрыёры. А знаёмаму няма карысці хлусіць.

Калі гэтыя факты будуць класціся ў рэзананс з аналітычнай карцінай свету, то гэта можа ўзмацніць эфект прыняцця рашэнняў самім чалавекам, і нават калі гэта не будзе рашэнне аб эміграцыі — гэта будзе фарміраванне пэўнага светапогляду. Калі факты будуць ісці карціне свету насуперак — гэта можа выклікаць глыбокі ўнутраны асобасны крызіс, які можа выліцца парадаксальным чынам у ігнараванне і адмаўленне гэтых фактаў, у адхіленне, выкрэсліванне з жыцця гэтай крыніцы, у крах карціны свету — палітра варыянтаў вельмі шырокая. Але глыбока ўнутры чалавек ужо не зможа ігнараваць дадзенасць, хутчэй будзе пад яе падладжвацца, каб абраць максімальна камфортную для сябе псіхалагічную пазіцыю.

Прыняцце факту «там лепш» непазбежна ставіць пытанне «А чаму там лепш?». На пытанне можна даць шмат адказаў не разбуральных звыклую карціну свету, нават калі яна антызаходняя па сваёй прыродзе (напрыклад, «яны рабавалі калоніі» або «яны друкуюць долары»). Але непазбежна па канале камунікацыі будуць даносіцца невялікія факты з жыцця і побыту, якія павольна будуць адбудоўваць больш аб'ектыўную карціну. Напрыклад, пра сартаванне смецця. Пра магчымасць выбраць, куды ты выдаткуеш частку падаткаў. Пра выбары шэрыфа/дырэктара школы — якія раптам рэальна выбары, а не фармальнасць. Пра тое, як паводзіць сябе паліцыя. Ну і, нарэшце, пра блізкае ўсім — пра асартымент і кошты ў крамах, доступ да сэрвісаў, магчымасць з'ездзіць у адпачынак і да т. п.

І гэтая камунікацыя ідзе кожны дзень. Ідзе глабальны зрух свядомасці. І беларусы ў гэтым шляху не ўнікальныя, практычна ўся Усходняя Еўропа прайшла гэты шлях. Краіны Балтыі ў СССР стаялі асабняком роўна з той жа прычыны — велізарная дыяспара звонку давала магчымасць атрымліваць інфармацыю на ўзроўні ад людзей да людзей, а не з радыё «Голас Амерыкі». Менавіта таму гэтыя краіны пасля распаду СССР ўляцелі ў Еўропу куляй. (І менавіта таму ў СССР спажыванне ў краінах Балтыі было вышэй — цэнтр разумеў, што там ёсць сувязі з замежжам, таму стараўся «не ўдараць тварам у бруд»).

«На першым плане тут чалавечая годнасць». Як беларуская пісьменніца жыве ў Новай Зеландыі

А калі працэс пройдзе крыху даўжэй, то натуральным чынам у месцах эміграцыі будуць з'яўляцца беларускія капіталы, ужо зусім незалежныя ад непасрэдна дзейнасці на тэрыторыі Беларусі і ніяк з ёй не звязаныя. І ў рынкавай эканоміцы гэтыя капіталы будуць расці. Такія капіталы ўжо часткова праявілі сябе як палітычны фактар. Але пакуль іх недастаткова і яны не могуць канкураваць з капіталамі ўнутры краіны. Але з часам змогуць, таму што эканомікі развітых краін растуць, а беларуская — стагнуе.

Што было б, калі быў бы не адзін Сахашчык са сваёй будаўнічай кампаніяй у Польшчы, а было б 20, 50, 100 такіх сахашчыкаў па ўсім свеце? Што было б калі мільярдных IT-кампаній з кіраўнікамі родам з Беларусі было б не 3, а 33?

Гэта — не рытарычныя пытанні. У гэтых пытаннях змяшчаюцца і адказы на тое, што будзе ў будучыні. І толькі так адбудуцца сапраўдныя, а не фармальныя перамены — праз інтэграцыю ў развіты свет наўпрост, па-за плоскасцю бягучага палітычнага парадку. І гэтая інтэграцыя можа ісці толькі на ўзроўні людзей і сувязяў, дзяржава можа перашкаджаць, можа дапамагаць, можа дапамагаць ускосна — напрыклад, выганяючы людзей. Можа нават зачыніць межы, але крытычная кропка па колькасці тых, хто выехаў, ужо пройдзеная.

І больш за тое, калі б у 2020 годзе перамагла рэвалюцыя, то працэс пайшоў роўна такім жа чынам. У краіне з хісткай эканомікай сотні тысяч або мільёны паехалі б працаваць на Захад. Таму тое, што адбываецца цяпер, у нейкім сэнсе натуральны шлях, які прайшлі многія краіны.

І канец гэтага шляху так ці інакш заканамерны — Беларусь стане часткай Еўропы ў цывілізацыйным сэнсе. Пытанне ў кошце, але на гэта паўплываць якраз наўрад ці ўжо хтосьці здольны, бо фігуры ходзяць цяпер у гэтай партыі толькі так, як могуць хадзіць, а не так, як хочуць.