«Буду глядзець на свет, якога не бачыла восем месяцаў». Першае інтэрв'ю з Юліяй Слуцкай пасля вызвалення

Без двух дзён восем месяцаў у СІЗА правялі чальцы каманды беларускага «Прэс-клуба». Стваральніца і кіраўніца «Прэс-клуба» Юлія Слуцкая распавяла пра тое, што там давялося перажыць.

— Ад турмы не заракайся — прымаўка, якая сталася рэальнасцю.

— Тэарэтычна я ўяўляла, што такое можа здарыцца. Але тэарэтычнае ўяўленне зусім не падобнае да рэальнасці. Я не адразу зразумела, што гэта здарылася. Чалавеку ўласціва спадзявацца на лепшае. І ў гэтым самая вялікая бяда: ты працягваеш спадзявацца, што гэта не з табой, што горшае яшчэ можа мінуць, што цябе могуць выпусціць. І гэтая надзея, па-першае, вельмі аслабляе, па-другое, перашкаджае адэкватна дзейнічаць. Калі б я з самага пачатку ведала, як гэта будзе, я б паводзіла сябе зусім па-іншаму. Але паверыць, што гэта адбываецца з табой на самой справе, вельмі цяжка. І тыя, хто знаходзіцца з таго боку, вельмі добра гэта ведаюць, разумеюць і гэтым маніпулююць: тваёй надзеяй, што з табой пагавораць і адпусцяць, тваёй упэўненасцю ва ўласнай невінаватасці, у тым, што цябе проста запалохваюць і нічога сур'ёзнага быць не можа.

Мой першы допыт, які быў апытаннем без адваката, доўжыўся амаль 36 гадзін без перапынку. І гэта было страшна: яны мяняліся, а я заставалася. Зноў жа, тэарэтычна, я добра ведала, што акрамя «так» і «не» адказваць нічога нельга, але я нешта гаварыла. Таму што мне здавалася, што я кажу толькі праўду, а яна не можа быць небяспечнай. У гэты момант ты не разумееш, што ўсё, што, на тваю думку, не можа быць злачынствам або парушэннем закона, можа быць прадстаўлена супраць цябе — і гэта будзе зроблена.

У нейкі момант я проста адмовілася гаварыць нешта, таму што ўжо дрэнна кантралявала свае думкі. І тады мне далі паспаць гадзіну проста за сталом пры ўключаным святле. Я да гэтага часу пад уражаннем ад тых першых 36 гадзін.

Пасля гэтага ложак на Акрэсціна здаўся мне проста цудам, таму што можна было легчы, адвярнуцца ад усіх і паспаць.

— Усведамленне таго, што ў іншай камеры сядзіць сын…

— ...Гэта страшнае пытанне. Калі я даведалася, што затрымалі Пецю, у мяне быў шок. І я зразумела, што гэта надоўга, што ў гэтай сітуацыі мы абсалютна бяспраўныя і ў мяне няма ніякіх рычагоў. І гэта яшчэ адзін страшны для мяне момант. Я не баюся цяжкіх сітуацый, крызісаў і выпрабаванняў. Як любы чалавек, я іх не люблю, але не баюся, таму што заўсёды пачынаю дзейнічаць, бо ведаю, што ад мяне шмат залежыць. Гэта быў першы раз у маім жыцці, калі ад мяне наогул нічога не залежала. Наогул. Нічога. Гэта было практычна невыносна. І змірыцца з гэтым было складана, але мне давялося навучыцца гэтай пакоры. 

Я разумела, што Пецю проста ўзялі ў закладнікі, бо ён аператар, гукарэжысёр, ён не меў ніякага дачынення да фінансавых спраў. І сядзеў ён у адной з самых горшых камер у гэтай турме — у так званым «Шанхаі», які знаходзіцца ў склепе, дзе заўсёды сыра, дзе на 30 квадратных метрах жывуць 25 мужчын, спяць на трох'ярусных нарах.

У гэтай камеры цыгарэты пакрываліся цвіллю праз некалькі дзён. Там пацукі і прусакі елі хлеб і каўбасу, якія перадавалі родныя зняволеных.

У параўнанні з Пецем, мае ўмовы былі выдатныя — усяго восем чалавек у 15-метровай камеры. У нас былі двух'ярусныя нары. Гэта проста царскія ўмовы.

Паступова павялічвалася колькасць людзей, якія трапілі туды за палітыку. Са мной у камеры былі Марфа Рабкова з «Вясны», Ала Лапатка з T*T.by. я бачыла Андрэя Аляксандрава, ён бадзёры, трымаецца, яны з Ірай (Ірынай Злобінай, дзяўчынай журналіста і медыяменеджара Андрэя Аляксандрава, якую разам з ім затрымалі і змясцілі ў СІЗА 12 студзеня 2021 года. — Заўв. рэд.) збіраюцца распісацца ў СІЗА. Сустракала Волю Лойка, яна таксама бадзёрая. Я бачыла Людмілу Чэкіну ў самым пачатку, і яна таксама малайчына. Усё вельмі добра трымаюцца, няма слёз, няма засмучэння. 

«Спадзявацца на лёс, але не прыспешваць яго»

— Спачатку здаецца, што пройдзе 10 дзён — і ты выйдзеш. Потым думаеш, што ёсць шанец выйсці праз два месяцы. Потым — праз чатыры месяцы. І ты жывеш гэтымі надзеямі. Любая надзея аслабляе. Толькі калі я для сябе зразумела, што жыць трэба кожным днём, у нешта верыць, але не жыць надзеяй, спадзявацца на лёс, але не прыспешваць яго, мне стала лягчэй.

— Праседзеўшы 8 месяцаў, наколькі можна разумець, што адбываецца ў краіне?

— Увесь гэты час у мяне ў камеры быў тэлевізар, я глядзела ўсе беларускія навіны і аўтарскія перадачы. Таму цяпер нашмат лепш разумею, як працуе дзяржаўная прапаганда. Вяла нават цытатнік аўтарскай журналістыкі — нават у самым страшным сне не магла выказаць здагадку, што людзі, якія называюць сябе журналістамі, могуць прамаўляць такія словы з экранаў дзяржаўнага беларускага тэлебачання, за якое мы ўсе плацім грошы. Так што я была дасведчаная наконт навін.

— Але гэта ж такая несапраўдная Беларусь!

— Так, але ў аўтарскіх праграмах яны вельмі часта прагаворваліся пра сапраўдныя навіны. Многія навіны былі зразумелыя па тым, якія людзі траплялі да нас у СІЗА. У ліпені да нас прыходзіла расійская «Независимая газета», у якой было вельмі добрае асвятленне беларускіх падзей. Яна была крыніцай альтэрнатыўных навін. Але ўвогуле карціна таго, што адбываецца ў краіне, у мяне цяпер складаецца з буйных мазкоў, як у чалавека з вельмі моцнай блізарукасцю.

«Наша памілаванне ніяк не звязана з праграмай Васкрасенскага»

— Што азначае ваша памілаванне?

— Адразу скажу, што наша вызваленне не мае ніякага дачынення да Васкрасенскага і яго праграмы. Нам усім сапраўды прыходзілі яго лісты, яны прыйшлі ўсім «палітычным» у нашай камеры, а іх было пяць. Але ніхто з нас на іх не адказваў.

Мы самі не пісалі прашэнне аб памілаванні, нам нават не прыходзіла гэта ў галаву. Да нас прыйшлі з такой прапановай.

— А можна памілаваць яшчэ не асуджаных?

— У Крымінальным кодэксе ёсць артыкул, у якім апісана, на якіх падставах можа быць спынена крымінальная справа. Яна прадугледжвае прызнанне віны і двухразовае пагашэнне шкоды.

Я вельмі доўга думала над гэтай прапановай і не давала згоды. Але я бачыла, што мы сядзім доўга — і канца гэтаму няма, што гэта цалкам бескарысна і бессэнсоўна.

Я разумела, што прызнанне віны не патрабуе ад нас нікога агаворваць, акрамя нас саміх. А мы гэта перажывём, бо мы дарослыя і разумныя людзі, якія разумеюць, што адбываецца.

Нам трэба было проста выйсці. Рашэнне было на мне, і я яго прыняла, проста потым папрасіла каманду прыслухацца да мяне і прыняць яго. Нас усіх чакалі родныя і блізкія, якія пакутавалі не менш за нас усе гэтыя месяцы. І ўсё роўна вырашыцца на гэта было няпроста. 

— Вас абвінавачвалі ў тым, што «Прэс-клуб» няправільна плаціў падаткі.

— Што мы нібыта скарысталіся спрошчанай сістэмай падаткаабкладання, а правоў на яе не мелі, таму што здавалі памяшканне ў арэнду. А тое, што мы ў гэтым памяшканні працавалі самі, дапамагалі праводзіць мерапрыемствы, займаліся іх прасоўваннем, арганізоўвалі здымкі — гэта нікога не хвалявала.

І прызнанне нашай віны гучала так: мы працавалі, праводзілі івенты, мерапрыемствы, дзейнічалі ў рамках сваёй місіі, мы кансультаваліся з бухгалтарамі і юрыстамі, плацілі падаткі і былі ўпэўненыя, што нічога не парушаем. Але калі следства лічыць, што тут ёсць парушэнні, мы гатовыя прызнаць віну і пакрыць шкоду.

Пасля гэтага мы пісалі прашэнне аб памілаванні.

— Шкода выплачвалася за кошт сродкаў «Прэс-клуба»?

— Так, усіх сродкаў, якія былі ў нас на рахунках, і грошай, якія атрымала мая дачка, прадаўшы нерухомасць.

— Усе гэтыя месяцы з так званай «справай "Прэс-клуба"» звязвалі Ксенію Луцкіну.

— На ўсіх допытах мы заўсёды гаварылі, што Ксенія і яе аператар не маюць ніякага дачынення да дзейнасці «Прэс-клуба». Ксенія адзін раз удзельнічала ў хакатоне, які праводзіў «Прэс-клуб», і яе праект быў у ліку пераможцаў. Я бачыла яе ўсяго адзін раз у «Прэс-клубе», і тое мімалётам. Другі раз убачыла яе ўжо ў Следчым камітэце.

Не ведаю, ці прапаноўвалі ёй напісаць прашэнне. Мне вядома, што цяпер ёй прад'яўленае новае абвінавачанне, па іншым артыкуле.

— Цяпер галоўнае — прыйсці ў сябе?

— Галоўнае — заняцца здароўем. Буду правяраць вочы, лёгкія, кроў. Буду абдымаць без канца сваіх родных, колькі змагу. Буду гуляць. Буду глядзець на белы свет, якога не бачыла восем месяцаў, бо мы жылі ў цемры пры дрэнным штучным асвятленні. Мы паедзем з Сашанькай па баравікі. Мы з унучкай Алісай будзем пячы печыва. Словам, буду займацца рэабілітацыяй.

Паводле press-club.by