«Каб псіхолаг камусьці дапамог у турме — такога не згадаю»
Звычайныя зняволеныя і палітвязні адносна псіхалагічнай дапамогі ў беларускіх турмах пастаўленыя ў аднолькавыя ўмовы: на ўсю турму бывае па адным-двое псіхолагаў, якія падпарадкуюцца сілавікам. Ці рэальна вязню ў Беларусі атрымаць псіхалагічную дапамогу, высвятляла «Deutsche Welle».
Зняволеныя не маюць даверу да турэмных псіхолагаў
Паводле беларускага заканадаўства, асуджаным павінна аказвацца псіхалагічная дапамога — каб яны маглі адаптавацца да ўмоў утрымання, не ўступалі ў канфлікты з адміністрацыяй і іншымі асуджанымі, знаходзіліся ў стабільным псіхалагічным стане і адмовіліся ад негатыўных установак, якія і прывялі да зняволення.
З 2018 года ў кожнай папраўчай установе краіны нават функцыянуюць псіхалагічныя лабараторыі, дзе павінны ажыццяўляцца карэкцыйныя праграмы. Аднак часцей за ўсё такая праца праводзіцца фармальна, адзначаюць эксперты.
Як псіхолагі працуюць у беларускіх СІЗА
Эксперт арганізацыі «Лекары за праўду і справядлівасць» Алег Граблеўскі пяць месяцаў правёў у СІЗА па палітычна матываваным абвінавачанні. За гэты час ён двойчы назіраў працу псіхолагаў. Першы раз яго сукамернік адправіў родным ліст, у якім сказаў, што доўга не вытрымае. Яго адвялі да спецыяліста і паставілі на ўлік як схільнага да суіцыду, расказвае былы палітвязень.
Другі раз псіхолаг прыйшла ўжо сама ў камеру і сказала, што ёй патрэбныя добраахвотнікі, каб скласці рапарт, на падставе якога аднаго з абвінавачаных адправяць у карцар — для гэтага ад іншых сукамернікаў патрэбныя сведчанні пра парушэнні.
«Што тычыцца людзей з псіхічнымі праблемамі, здаралася, што іх везлі ў новыя месцы ўтрымання, — адзначае Граблеўскі. — Калі чалавек пачынаў сябе паводзіць незвычайна, прадстаўнік адміністрацыі гаварыў яму: "Хопіць рэпетаваць". Калі "непажаданыя" паводзіны працягвалася, яго адводзілі. Бывала, што чалавек прыязджаў з суду, і потым яго забіралі ў "Навінкі"».
У законе прапісана, што следчы або кіраўнік папраўчай установы могуць запытваць у псіхолага інфармацыю, атрыманую падчас гутаркі са зняволеным. «Псіхолагі падпарадкаваныя МУС. На іх можа аказвацца ціск з боку кіраўніцтва, у тым ліку праз пагрозы звальнення», — удакладняе адвакат, пазбаўлены ліцэнзіі ў Беларусі.
Паводле назіранняў аднаго беларускага адваката, які папрасіў не называць яго імя, многія асуджаныя не давяраюць псіхолагам, паколькі не ўпэўненыя ў прыватнасці камунікацыі: «Размова можа праслухоўвацца аператыўным аддзелам, псіхолаг можа выдаваць таямніцу супрацоўнікам папраўчых устаноў».
Глядзіце таксама
Як псіхолагі працуюць у калоніях Беларусі
Адзін з былых асуджаных, які адбываў пакаранне ў Магілёўскай вобласці, расказаў «DW», што ў калоніі, разлічанай больш чым на тысячу чалавек, працавалі ўсяго двое псіхолагаў. Такая ж сітуацыя і ў іншых калоніях, паводле звестак арганізацыі «Лекары за праўду і справядлівасць», якая вывучае пенітэнцыярную сістэму ў Беларусі.
«Калі зняволенаму прыходзіць ліст, што ў яго памёр хтосьці з родных, яго абавязкова выклікаюць да псіхолага, — тлумачыць суразмоўца. — Калі ідзеш туды, ужо разумееш, што здарылася нейкая бяда. Размова фармальная, ім проста трэба пераканацца, што ты не павесішся. Каб псіхолаг рэальна камусьці дапамагаў, такога не згадаю».
Паводле слоў мужчыны, за час яго зняволення было некалькі выпадкаў самагубства ў калоніі. «Прыязджаюць следчыя, пракуроры, высвятляюць, што здарылася, — працягвае ён. — Адміністрацыя напружвае іншых зняволеных: па-першае, забаронена гэта абмяркоўваць з роднымі, даведаюцца — адправяць у ШІЗА. Па-другое, робяць больш жорсткімі ўмовы, напрыклад, скарачаюць спіс дазволенага ў перадачах. Супрацоўнікі робяць выгляд, што неяк вырашаюць праблему, але крайнімі застаюцца зняволеныя».
Глядзіце таксама
Леанід Судаленка, які за праваабарончую дзейнасць атрымаў тры гады пазбаўлення волі, лічыць, што псіхолагі не адыгрываюць аніякай ролі ў прафілактыцы суіцыдаў. І калі здараецца трагедыя, у тым ліку спроба суіцыду, не нясуць за гэта ніякай адказнасці. «Фармальнае расследаванне, вядома, праводзіцца, але хутчэй для таго, каб пакараць асуджанага, які ідзе на крайні крок, напрыклад, ускрывае сабе вены», — кажа праваабаронца.
Псіхолагі павінны працаваць і з супрацоўнікамі калоній
«У беларускіх калоніях адны і тыя ж псіхолагі павінны працаваць і з асуджанымі, і з супрацоўнікамі калоній. Але супрацоўнікі да іх не звяртаюцца, а асуджаныя ідуць, каб проста пагаварыць, даведацца пра навіны з волі, — удакладняе Судаленка. — Пры ўзаемадзеянні з псіхолагам павінен быць давер. Сёння яго няма. Я асабіста чуў, як псіхолаг звяртаўся да абвінавачаных у СІЗА, і гэта адбывалася пры іншых сукамерніках. Я б ніколі не пагадзіўся раскрыць асабістую таямніцу такому псіхолагу».
Глядзіце таксама
На думку экспертаў, для паляпшэння сітуацыі варта падзяліць псіхолагаў для асуджаных і для супрацоўнікаў пенітэнцыярных устаноў. Варта наймаць на працу спецыялістаў, незалежных ад адміністрацыі калоній, а іх дзейнасць павінна быць падкантрольная Міністэрству аховы здароўя і празрыстая для грамадскіх камісій.