«На любой вайне ёсць час для наступу і для абароны. У барацьбе з тыраніяй — тое ж самае»

Адно з самых частых пытанняў, якое дасылаюць чытачы і гледачы для праекта «Шрайбман адкажа», гучыць прыкладна так: «Што мы можам зрабіць для пераменаў у Беларусі прама цяпер?» Нярэдка яго дасылаюць знутры краіны і суправаджаюць спісам усяго таго, што больш нельга бяспечна рабіць у Беларусі.

Арцём Шрайбман у сваім праекце на «Люстэрку» разважае пра варыянты дзеянняў для людзей, якія цяпер не гатовыя да падпольнай актыўнасці, але не хочуць сядзець склаўшы рукі.

— Я ні разу не браўся за гэтае пытанне. Справа не толькі ў тым, што неэтычна даваць палітычныя парады з бяспечнай замежжа людзям унутры не самай бяспечнай краіны. Праблема і ў тым, што, нават калі адкінуць клопаты пра рызыкі, у мяне няма добрага адказу, ідэі нейкага значнага персанальнага дзеяння, якое магло б цяпер наблізіць перамены.

Гнятлівым фактам застаецца тое, што будучыня Беларусі цяпер у значнай ступені вырашаецца на франтах расійскай вайны ва Украіне. Гэтую відавочную канстатацыю часта крытыкуюць, але не за тое, што гэта няпраўда, а за тое, што яна нібыта дэмабілізуе людзей. Маўляў, раз мы залежым ад поспехаў УСУ, не варта нічога і рабіць? Гэта значыць ты, Арцём, прапануеш проста сядзець і чакаць?

Не, выснова зусім не ў гэтым. Аб'ектыўнае трапленне лёсу нашай краіны ў закладнікі ад таго, як доўга Крэмль зможа і будзе хацець утрымліваць Лукашэнку, не азначае, што вычарпаны спектр карысных дзеянняў, якія даступныя простым неабыякавым беларусам.

І таму ў перыяды, блізкія па сваіх знешніх прыкметах да акупацыі, «абарону» можна лічыць разумным і, з майго пункту гледжання, гранічна маральным выбарам. Акрамя захавання бяспекі сябе і сваіх блізкіх, у «абароны» ёсць і цалкам актыўны фармат — сваімі дзеяннямі дапамагаць зніжаць боль Тым, хто знаходзіцца пад асноўным ударам ворага.

Размова, вядома ж, пра палітвязняў і іх сем'і. Кожная кропля намаганняў, якая дапамагае хаця б аднаму з іх лягчэй перанесці тыя пазбаўлення і пакуты, да якіх іх прысудзіла ўлада, у канчатковым выніку працуе на агульную мэту.

Па гэтай жа логіцы, працягваючы ваенныя метафары, медыкі на поле бою, пажарныя і ратавальнікі ў гарадах, куды прылятаюць ракеты, таксама працуюць на перамогу, хоць яны і не знішчаюць ворага наўпрост. Яны зніжаюць страты, які трывае свой бок, не даюць ворагу цалкам дамагчыся сваіх мэтаў.

У выпадку з палітвязнямі і іх роднымі мэта ўлады відавочная — прымусіць іх пакутаваць па максімуму і ў адзіноце, расчаравацца ў сваім выбары, прызнаць, што ўсё было дарма. Таму роля неабыякавых людзей вакол іх — зрабіць усё магчымае, каб паменшыць гэтую пакуту і пазбавіць іх ад пачуцця, што ўсё пра цябе забыліся і кінулі.

На жаль, разавай або кароткачасовай салідарнасці ў надзеі, што палітвязняў хутка вызваляць, недастаткова. Нічога не паказвае на хуткае рашэнне праблемы. Нават тыя з іх, хто адседзеў свой тэрмін, накшталт Дзмітрыя Дашкевіча, часам не трапляюць да сем'яў, атрымліваючы новыя крымінальныя справы.

Як павялічыць колькасць лістоў палітвязням? Лайфхакі

Любыя ініцыятывы міжнародных перамоў аб лёсе гэтых людзей ўпіраюцца ў прорву паміж чаканнямі Мінска і Захаду адзін ад аднаго. Беларуская ўлада пару разоў непублічна намякала, што гатовая была адпусціць нейкую частку з вязняў (крыніцы называлі прыкладную колькасць у 300 чалавек) за зняцце санкцый у некалькіх важных сектарах, уключаючы калій і авіяцыю. Але для ЕС і ЗША гэтага відавочна недастаткова: няма гарантый, што на месца тых, якія выйшлі не набяруць столькі ж новых, зразумеўшы, што гандаль пайшоў паспяхова. А спыняць рэпрэсіі беларуская ўлада не гатовая.

Да таго ж самыя балючыя санкцыі, ад якіх Мінск хоча пазбавіцца, уводзілі не за рэпрэсіі, а за іншыя дзеянні: ад пасаджанага самалёта Ryanair і міграцыйнага крызісу, які працягваецца, — да саўдзелу ў вайне. З вагнераўцамі і ядзернай зброяй Беларусь відавочна не падобная на краіну, гатовую пакінуць гэта саўдзел у мінулым. І на гэтым фоне гуманітарнае пытанне палітвязняў проста цьмянее сярод прыярытэтаў заходніх сталіц.

Бачачы перад сабой такую планку, Мінск, у сваю чаргу, таксама не мае стымулаў пачынаць амністыю — жаданне помсціць і не даць паўтарыцца 2020-му ўсё яшчэ моцнае, а зразумелага перніка на стале так і не відаць.

Гэта не значыць, што перамовы не працуюць і на прыватным узроўні. Кагосьці з палітвязняў атрымоўвалася выкупіць, за кагосьці заступаліся ўплывовыя краіны. Але гэтыя выпадкі пакуль не ўдавалася маштабаваць. Затое колькасць даведзеных да смерці ў калоніях і ізалятарах расце з кожным месяцам.

Усё гэта азначае, што калі не здарыцца цуду, накшталт раптоўнага калапсу расійскага рэжыму, і калі Лукашэнка раптам не вырашыць здацца «добрым царом» той часткі грамадства, якой ён пагарджае, то праблема палітвязняў з намі надоўга.

І гэта якраз тая праблема, якая вартая таго, каб перанакіраваць на яе грамадзянскую энергію тых сотняў тысяч беларусаў, хто не можа яе рэалізаваць у адкрытым актывізме.

«Нашы дысідэнты — героі, і іх дзеянні напаўняюць прагрэсіўны свет гонарам»

Беларусы замежжа могуць куды больш — у першую чаргу сваімі ахвяраваннямі тузіне дабрачынных арганізацый, якія адрасна дапамагаюць палітвязням і іх сем'ям. Там ёсць фонды і структуры на любы выбар. Не падабаецца адна — можна выбраць іншую. Нарэшце, можна атрымаць у праваабаронцаў кантакты тых сваякоў, якія гатовыя прымаць дапамогу прама на свае карты з-за мяжы.

Для неабыякавых людзей унутры краіны ўсё цяжэй. Данаціць у дабрачынныя фонды небяспечна. Але дапамагаць палітвязням і іх сем'ям наўпрост — пакуль не настолькі.

Па словах праваабаронцаў, часта бывае важна проста пагаварыць з чалавекам. А для саміх палітвязняў каштоўнасць лістоў, перадач і нават невялікіх грашовых пераводаў — у шмат разоў вышэйшая, чым намінальныя выдаткі таго, хто вырашае гэтым заняцца.

Пафас гэтага артыкула не ў тым, як важна дапамагаць людзям у бядзе. Гэта не патрабуе паўтарэння. Тэкст пра тое, як людзям, якія хочуць сваёй краіне чагосьці лепшага і не могуць пасіўна жыць з гэтым жаданнем, знайсці для сябе цалкам прыкладны асабісты сэнс у гэтыя поўныя страху часы.