Пасля Ціханоўскай. Суровыя выклікі для новай апазіцыі
Палітычны аналітык Аляксандр Класкоўскі разважае ў «Позірку» пра канчатковы сыход са сцэны старой апазіцыі ў выглядзе палітычных партый. Але новая, непартыйная апазіцыя таксама сутыкаецца з вялікімі выклікамі. І яе будучыня залежыць ад адказаў на гэтыя выклікі.
Беларускія ўлады працягваюць метадычна пускаць пад нож апазіцыйныя партыі. Днямі Вярхоўны суд ліквідаваў Кансерватыўна-хрысціянскую партыю-БНФ, на чарзе — Беларуская сацыял-дэмакратычная Грамада і «Зялёныя». Гэтыя фармальныя акты сімвалізуюць канец эпохі так званай старой апазіцыі.
Дэ-факта дзейнасць антырэжымных партый унутры краіны і так была паралізаваная рэпрэсіямі. Больш за тое, за час пасля пратэстаў 2020 года паспела ўвайсці ў экзістэнцыяльны крызіс і апазіцыя 2.0.
Яна ж нарадзілася менавіта на хвалі тых магутных, беспрэцэдэнтных пратэстаў, якія цяпер закатаныя ў асфальт. Будучы выцесненымі ў палітычную эміграцыю, дзеячы новай апазіцыі выбудавалі шэраг структур, шмат у чым люструючы канструкцыю рэжыму, але вось з пошукам сэнсаў на сёння туга.
Сцерці рэжым у Твітары не атрымліваецца
Не, на ўзроўні пафасу ўсё зразумела: паламаем ненавісны рэжым, пабудуем новую Беларусь (дэмакратычную, еўрапейскую і гэтак далей). Але якая стратэгія, дзе рычагі?
24 чэрвеня, калі Яўген Прыгожын вёў вагнераўцаў на Маскву (і многім здалося: вось яно, акно магчымасцяў), Аб'яднаны пераходны кабінет (АПК) Святланы Ціханоўскай заявіў аб выхадзе Беларусі з саюзнай дзяржавы, АДКБ, ЕАЭС і СНД. Больш за тое, запатрабаваў ад Дзяржпагранкамітэта закрыць мяжу з РФ, ад Мінабароны — выправадзіць расійскія войскі, спыніць падрыхтоўку да размяшчэння ядзернай зброі. Як з'едлівы адзін аналітык, выйшлі з Саюзнай дзяржавы ў Твітары.
Між тым Крэмль, выкарыстаўшы Лукашэнку, хутка купіраваў смуту. Дэнансацыя саюзных дамоўленасцяў у апазіцыйным Твітары ніяк не паўплывала на магчымасці кіраўніка Беларусі сустракацца з Пуціным, пагражаць палякам «Вагнерам» і маліцца за перамогу расійскай зброі на Валааме. Роўна як і працягваць рэпрэсіі ўнутры краіны.
Могуць сказаць: затое два аўтакраты — фактычна невыязныя, а вось Ціханоўская нядаўна сустрэлася ў Вільні з самім Джо Байдэнам. Але зразумела, што кантакт быў мімалётным, чыста сімвалічным, і перад гэтым памочнікі, мабыць, тлумачылі амерыканскаму прэзідэнту, хто гэтая дама.
Кіраўніку пагражаюць новымі санкцыямі і Гаагай, аднак ён гне сваю лінію
Так, Ціханоўская і яе паплечнікі робяць, што могуць (хоць напэўна і не ўсё). Стараюцца, каб беларускае пытанне, якое выцясняецца жахам таго, што адбываецца ва Украіне, не сыходзіла канчаткова з міжнароднага парадку дня. Лабіруюць інтарэсы палітычнай эміграцыі. Вось дызайн новага пашпарта для беларусаў распрацавалі, свой ордэн заснавалі.
Пасіянарны намеснік Ціханоўскай Павел Латушка напірае на ўзмацненне санкцый, клапоча наконт ордэра ў Гаагу для Лукашэнкі. Аднак дынаміка абмежавальных мер мала залежыць ад апазіцыйных штабоў, у Захаду ж — колькі б яго Латушка ні лаяў за нерашучасць — у гэтым пытанні свая логіка і свае матывы. Такога тэрмаядзернага ўзроўню санкцый, каб рэжым стаў на калені, у агляднай перспектыве не прадбачыцца. Пакуль эканоміка пры дапамозе Масквы нават аднаўляецца.
Гаага — вядома, непрыемная і відавочна раздражняльная для Лукашэнкі перспектыва, аднак вельмі зыбкая. Замальваючы з Пуціным грахі на Валааме, беларускі аўтакрат наўрад ці думаў: нажаль, дагэтуль я жыў няправедна, але вось цяпер, прасветлены, выпушчу палітвязняў і абвяшчу свабодныя выбары. Ён разумее, што ў такім выпадку шлях у Гаагу можа стаць нашмат карацей.
Відавочна, што на сёння Захад скавырнуць Лукашэнку не можа. Дый, паклаўшы руку на сэрца, не асабліва пра гэта думае: тут бы з Украінай расхлябацца. У самой Беларусі палітычная альтэрнатыва задушаная. І аналітыкі ўжо сто разоў паўтарылі (ды гэта і каню зразумела), што на працэсы ўнутры краіны замежныя штабы дэмакратычных сіл практычна не ўплываюць.
Глядзіце таксама
Праблема ў інструментах. І ва ўзроўні страху
Дарэчы, многія ўжо крыху забыліся, што ў жніўні мінулага года, калі на канферэнцыі ў Вільні быў створаны Аб'яднаны пераходны кабінет (АПК), Ціханоўская дэкларавала, што ўмоўныя міністры прызначаюцца на паўгода. Потым мысліўся іх справаздачу перад рэфармаваным каардынацыйным саветам (КС).
Але сама трансфармацыя КС зацягнулася, потым у яго абноўленым складзе завіравалі ўнутраныя страсці. КС абяцаў выпрацаваць стратэгію ў пытанні палітвязняў, аднак і тут пакуль нуль па фазе.
Цяпер абвешчана, што АПК зробіць справаздачу перад КС і ўзгодніць з ім свой склад 2-3 жніўня. Можна меркаваць, што рызыкуе страціць партфель прадстаўнік па аднаўленні законнасці і правапарадку Аляксандр Азараў, рэнамэ якога моцна пацярпела ў выніку скандалу ў арганізацыі былых сілавікоў ByPol (падобна, што большасць паплечнікаў ад Азарава адвярнулася).
Але каму ні давай партфелі, праблема ў столі магчымасцяў. Бравы падпалкоўнік Валерый Сахашчык, гэты ўмоўны ценявы міністр абароны, далажыў, што ва Украіне сфармаваная дэсантна-штурмавая рота. Злыя языкі, праўда, кажуць, што ў роце — дзясятка два штыкоў. Але ў любым выпадку яе разам з палком Каліноўскага (з якім у Сахашчыка да таго ж не лепіцца) відавочна мала для рэалізацыі сілавога сцэнару змены рэжыму. Пры тым што гэты сцэнар стаў культавым для асобаў, якія прагнуць цуду.
Можна кінуць у КС камень за тое, што там так і не выпрацавалі пакуль абяцаную стратэгію вызвалення палітвязняў. Але справа ж не ў фармальным дакуменце. І не ў тым, што канфліктуюць два падыходы: адны кажуць, што на рэжым трэба толькі ціснуць, іншыя — што трэба было б быць больш гнуткімі, карона не ўпадзе, калі дамовімся аб кампрамісах.
Ні ў аднаго з падыходаў у прынцыпе няма моцнага інструментара. Ціснуць як? У «Твітары»? Санкцыі пакуль відавочна не падахвочваюць Лукашэнку да таго, каб расчыніць дзверы вязніц. Цяпер накшталт як наклёўваецца новы пакет абмежавальных мер ЕС, але ў разы мацней санкцыі ў агляднай перспектыве (а можа і наогул ніколі) не стануць.
А дамаўляцца як? «Збеглых» як бок верагоднага дыялогу Лукашэнка ў прынцыпе не ўспрымае. Захаду жа, па вялікім рахунку, не да гэтага закулісся.
Выкажам здагадку, у апазіцыі бярэ верх мяккая лінія, кіраўніку кажуць: добра, ты давай вызваляй палітвязняў, а мы, так і быць, зноў пусцім твой калій праз Клайпеду. Ну несур'ёзна ж. Таму што наконт калію праз Клайпеду не грэх бы, на хвілінку, спытаць у літоўскага прэзідэнта Гітанаса Наўседы. А ў таго ў дачыненні да Мінска пазіцыя жорсткая, бескампрамісная. І не толькі ў яго.
І наогул самыя сур'ёзныя санкцыі ўводзіліся не за рэпрэсіі і палітвязняў, а за прымусовую пасадку еўрапейскага самалёта, штучна створаны міграцыйны крызіс, падтрымку пуцінскай агрэсіі. З якой нагоды мы павінны гэтыя меры адмяняць, чым гэта дыктатар заслужыў? — спытаюць у Брусэлі і Вашынгтоне.
Асабіста я за тое, каб любой цаной выцягваць з засценкаў тых, каго можна выцягнуць. Вышэй пояса не скокнеш. І потым, любыя схемы, як дамагчыся пераменаў у краіне, упіраюцца ва ўзровень страху ў грамадстве. Звычайныя людзі не гатовыя быць камікадзэ.
Я вось тут апісаў усялякія калізіі ўнутры замежнай палітычнай эміграцыі. Але за імі сочаць у асноўным аналітыкі, журналісты. Аднак усё гэта ўжо ў прынцыпе нецікава нават многім з тых, хто выходзіў на пратэсты ў 2020-м.
Людзі ўнутры Беларусі не бачаць толку ад усяго гэтага набору структур дэмсіл, іх канферэнцый і дэкларацый. Значная частка беларусаў не ўхваляе санкцыі, непапулярная ідэя ўваходжання краіны ў ЕС і асабліва NATO. Гэта таксама выклікі для апазіцыйных лідараў і штабоў.
Як не выпасці з рэальнасці?
Каманда Ціханоўскай абяцае прэзентаваць новую стратэгію АПК на канферэнцыі «Новая Беларусь 2023» 6 жніўня ў Варшаве. Не выключаны кадравыя змены ў кабінеце.
Аднак цудадзейных рашэнняў не варта чакаць у прынцыпе. Акно для пераменаў у Беларусі можа ўзнікнуць пад уплывам фактараў, на якія апазіцыя 2.0 калі і здольная ўплываць, то ў вельмі малой ступені.
Гаворка перш за ўсё пра сюжэт вайны ва Украіне. Пакуль (горшы варыянт: калі) наступствы гэтай авантуры не пахіснуць Расію — галоўную апору Лукашэнкі, Ціханоўская на белым джыпе або каліноўцы на белых «Леапардах» у Мінск дакладна не ўедуць.
Дый у выпадку акна пераменаў пакінутыя ў Беларусі пасіянарыі не стануць спадзявацца на прыезд белага джыпа або спраўджвацца з рашэннямі з'езда КПСС (закрэслена) канферэнцыі «Новая Беларусь». Цалкам верагодна, што каваць жалеза будуць ужо нейкія народжаныя момантам новыя лідары — так, як у 2020-м з ніадкуль паўсталі на палітычнай сцэне Сяргей Ціханоўскі, Віктар Бабарыка, сама Святлана Ціханоўская.
Не выключаны і сцэнар нейкіх паўзучых, гібрыдных пераменаў у сітуацыі пасля Лукашэнкі. Але і тады не факт, што ўмоўная Наталля Качанава аддасць перавагу мець справу з замежнымі штабамі дэмсіл, а не з нейкімі гульцамі ўнутры краіны (зноў-такі ўмоўным Андрэем Дзмітрыевым, да таго часу выйшаўшым або выпушчаным з-за кратаў, і іншымі памяркоўнымі па паняццях рэжыму апанентамі).
Увогуле, ёсць веер варыянтаў. Так, у штабах палітычнай эміграцыі не могуць скокнуць вышэй за пояс. Але могуць падумаць (і, трэба меркаваць, думаюць) над тым, як канчаткова не выпасці з рэальнасці, застацца больш-менш палітычна рэлевантнымі да таго часу, калі сапраўды «працэс пойдзе».
Інакш апазіцыя 2.0 рызыкуе паўтарыць лёс «старой апазіцыі». Якой, дарэчы, трэба аддаць належнае. Яна сваё адыграла, але пасеянае ёй дало ўсходы ў 2020-м, калі над калонамі маніфестантаў захвалявалася мора сакральных бел-чырвона-белых сцягоў.