«Пры агульнай дэпалітызацыі грамадства расце колькасць людзей, якія ў “дзень Х” гатовыя ўзяць вілы»
У Беларусі адчуваецца трансфармацыя грамадства. Пра гэты працэс не пішуць аналітыкі, таму што сабраць інфармацыю за межамі краіны досыць складана, а ўнутры краіны не тое каб чарга жадаючых пра такія працэсы пісаць. Але гэта самы важны для разумення палітычнай будучыні Беларусі працэс, важнейшы нават за вынік вайны ва Украіне і нават за гіпатэтычны перадзел улады ў Крамлі.
Гэты працэс неадназначны і складаны, у некаторай ступені ён ужо выйшаў з-пад кантролю запускальнікаў і жыве сам па сабе. Як і ў любым такім працэсе, з прамой перспектывай пажырання саміх запускальнікаў у якасці аднаго з варыянтаў развіцця падзей, піша тэлеграм-канал «Рэфлексія і рэакцыя».
Ёсць два асноўныя фактары, якія задаюць вектар трансфармацыі беларускага грамадства. Першы з іх — масавая эміграцыя. Нават калі ўзяць за рэалістычную ацэнку лічбу ў паўмільёна, то гаворка можа ісці пра 13-15% працаздольнага насельніцтва. Дакладнай статыстыкі ніхто не ведае, але ўскосна працэсы эміграцыі ўплываюць больш за ўсё на два бачных сектара: ахова здароўя і сфера паслуг.
З лекарамі ў Беларусі становіцца горш з кожным днём, і калі раней медыцына з усімі агаворкамі як структура ў параўнанні з суседзямі працавала на імідж сацыяльнай дзяржавы, то цяпер працэс разгарнуўся на 180 градусаў. Лекараў не хапае, гэта адчуваюць практычна ўсе.
Сферу паслуг зачапіла масавая эміграцыя высокакваліфікаваных спецыялістаў, умоўных айцішнікаў. Адсутнасць крытычнай масы людзей з высокім узроўнем даходу зхлопвае цэлыя сегменты на рынках. У асноўным, вядома, гэта датычыцца Мінска і абласных цэнтраў. Але мы гаворым толькі пра бачныя часткі айсберга. Адток у іншых сферах існуе, але ён не так прыкметны.
Другі фактар — змяненне якасці рэпрэсій. Гаворка не проста аб узмацненні жорсткасці і татальнай зачыстцы, а аб змене структуры людзей, якія пад іх трапляюць. Калі раней рэпрэсіі ўжываліся, груба кажучы, у дачыненні да «актыву» пратэсту, то цяпер пад каток трапляюць усе, хто ў прынцыпе цікавіцца палітычнай тэматыкай.
Рэпрэсіі яшчэ не перайшлі ў разрад масавых, але ўпэўнена падышлі да гэтай мяжы. Праверкі тэлефонаў патрулямі на вуліцах, ва ўстановах, на прадпрыемствах, звальненні западозраных у нелаяльнасці супрацоўнікаў, даносы і да таго падобнае — гэта стала неад'емнай часткай жыцця ў Беларусі, і гэтага не было ў такой ступені нават год таму.
Калі раней для таго, каб адчуваць сябе ў бяспецы, чалавек павінен быў не ўдзельнічаць у пратэстах і не пакідаць абразлівых каментароў у сацсетках, то цяпер неабходна перастаць цікавіцца палітыкай праз свае гаджэты ад слова зусім.
Глядзіце таксама
Абодва фактары разам мяняюць грамадства і цыркуляцыю інфармацыі ў ім. Па-першае, гарызантальныя сувязі паміж людзьмі ўмацоўваюцца, як бы гэта не падавалася дзіўным. Умацоўваюцца ў бытавым плане — частка людзей «выпадае» з кола зносін, частка спецыялістаў выпадаюць з доступу па прычыне эміграцыі, таму людзі вымушаныя шукаць новыя сувязі. Беларускае грамадства становіцца парадаксальным чынам больш згуртаванае ў справе сумеснага выжывання (зразумела, ніякіх іншых мэтаў у дадзены момант ставіць перад сабой грамадства не здольнае).
Па-другое, змяняецца структура перадачы інфармацыі. Калі раней інфармацыя курсіравала праз мэсэнджары і медыя, то цяпер яна курсіруе паміж людзьмі наўпрост. І гэта з'яўляецца натуральным фільтрам ад інфармацыі няважнай — калі казаць пра палітыку, то няважнай з'яўляецца любая інфармацыя, якая наўпрост ніяк не ўплывае на жыццё беларусаў у Беларусі і на яе будучыню. Мяцеж «Вагнера», вядома, быў важнай інфармацыяй, пра якую казалі ўсе. Заявы кабінета, офіса, асобных ініцыятыў перайшлі ў разрад белага шуму.
Грамадства як бы фармуе вымушаную сеткавую структуру. Але гэта не палітычная структура. З пункту гледжання палітыкі таксама адбываецца парадаксальная сітуацыя: пры падзенні цікавасці да палітыкі ў цэлым, палітычным вакууме і нават нейкім павелічэнні прарасійскіх настрояў (з прычыны таго што ніякіх іншых выразных ідэй акрамя «мы з Расіяй» дзяржава публічна не транслюе, а расійскі тэлевізар працягвае рабіць сваю працу), колькасць умоўна вельмі незадаволеных уладай расце. Менавіта за кошт фактару шырокасці рэпрэсій. Бо адна справа — калі ты проста незадаволены эканамічнай сітуацыяй (з ёй, дарэчы, пакуль усё больш-менш) або палітыкай, іншая справа, калі ты ці твае блізкія наўпрост пацярпелі ад дзяржавы.
Матывацыя адносін з дзяржавай у дадзеным выпадку зусім розная. Таму пры агульнай дэпалітызацыі грамадства расце пласт людзей, якія ўмоўна «ў дзень Х гатовыя ўзяць вілы», і партрэт гэтых людзей зусім іншы, чым быў партрэт сярэднестатыстычнага пратэстуючага ў 2020-м (ядро гэтых пратэстоўцаў у большасці сваёй з'ехала або сядзіць).
Гісторыя ведае толькі два выхады са спіралі ўнутранага рэпрэсіўнага напружання, якое пастаянна ўзмацняецца. Першы — гэта адкат рэпрэсій па нейкіх прычынах (смерць лідара, унутраны трансфер улады, жаданне ўлады зрабіць «кантраляваную лібералізацыю» і гэтак далей), у такім выпадку сістэма досыць хутка пачынае ісці ўразнос.
Глядзіце таксама
Другое выйсце — гэта вайна. Адразу абмовімся, рызыкі ўступлення Беларусі ў вайну ва Украіне лічым мінімальнымі. Але вайна ў дадзеным выпадку гэта проста варыянт скіду назапашанага напружання ўнутры сістэмы зыходзячы з унутранай логікі.
Гэта горшы са сцэнарыяў, але, на жаль, не непазбежны, паколькі рэжым, які перажыў перабудову і «кантраляваную» «галоснасць» Гарбачова, выдатна ведае, чым такія эксперыменты сканчаюцца ў краіне, якая да гэтага доўгія гады жыла ў рэжыме закручаных гаек.
Разам з тым па прычынах, названых у самым пачатку гэтых разважанняў, абсалютная большасць людзей (у тым ліку сілавікоў, чыноўнікаў і іншых) як ніколі разумеюць, што рэжым не вечны і сітуацыя не так стабільная, як здаецца. Расія можа і не выратаваць. Але пакуль дзяржава працуе.
Прагнозаў сёння не будзе, хай чытачы зробяць высновы самі. Прагназаваць нешта ў сітуацыі, калі нават такое важнае пытанне як адкрытасць межаў з іншымі дзяржавамі не з'яўляецца пэўным ні ў якой ступені, калі фронт можа быць прарваны ў любы дзень, а пасярод краіны сядзіць натоўп наймітаў з баявым вопытам, з якім незразумела, што рабіць — даволі такі няўдзячны занятак.
І нават прагноз па інерцыі, што «заўтра ўсё будзе прыкладна як сёння», з вялікай доляй верагоднасці можа не спраўдзіцца.