Тарас Тарналіцкі: 25 сутак арышту — гэта як палёт у космас на іншую планету

Беларускі кінакрытык, аўтар тэлеграм-канала "Святы Белавуд" Тарас Тарналіцкі быў затрыманы сілавікамі 15 лістапада, пасля чаго атрымаў 25 сутак арышту. Праз два тыдні пасля вызвалення ён напісаў 50 фактаў пра свой досвед за кратамі.

1. Калі не хочацца быць арыштаваным падчас правядзення акцыі, не варта спадзявацца на паводніцкія шаблоны. Я пагарэў на тым, што паверыў ва ўласную магію спакойнасці — маўляў, можна прайсці побач з сілавікамі і не быць затрыманым. Два разы гэта спрацавала, а 15 лістапада — не.
2. Атрымаць гумавай дубінай па спіне не так ужо і балюча. Хоць, па праўдзе кажучы, балюча, проста з-за адрэналіну ты гэтага не адчуеш.
3. У самым вялікім "стакане" аўтазака ў кузаве "Купава", разлічаным на шэсць сядзячых месцаў, змяшчаецца 13 дарослых жывых мужчын. Больш фізічна не залазіць.
4. У Беларусі можна адстаяць паўдня каля бетоннай сцяны пры тэмпературы ад +4-+1, калі ты трапіўся па палітычным артыкуле. Мы стаялі ў Савецкім УУС на вуліцы з 14 гадзін да 2-3 гадзін ночы. Пакуль мяне не выдзярнулі ў паўпадвальнае памяшканне аддзела — там было цёпла, але банальна не хапала кіслароду.
5. Беларуская сілавая сістэма пабудаваная на традыцыйных каштоўнасцях, таму паблажкі магчымыя толькі затрыманым жанчынам і ніколі мужчынам.
6. Калі вас злавілі сілавікі, кажыце, што вы беспрацоўны. Я сказаў, што журналіст, ды яшчэ і без рэдактарскага задання, — і атрымаў адразу два пратаколы па артыкулах 23.34 КаАП (удзел у несанкцыянаваным масавым мерапрыемстве) і 23.4 (непадпарадкаванне службовай асобе). Логікай усё гэта беззаконне не растлумачыць.
7. Затрыманы павінен заўсёды прытрымлівацца трох правіл: не верыць, не баяцца і не прасіць. Я думаў, што гэта рамантычная каламута з дрэнных расійскіх фільмаў пра зэкаў, але правілы сапраўды працуюць табе на карысць, калі прытрымлівацца іх выканання.
8. Ехаць у позе эмбрыёна з УУС у ІЧУ, лежачы на каленях у аўтазаку, жудасна нязручна — канечнасці хутка зацякаюць, адчувальнасць у іх маментальна знікае. Затое аказалася, што знакамітыя зялёныя аўтазакі абсалютна полыя, без перагародак, і іх проста вар'яцка ацяпляюць.
9. Ніколі не разумеў людзей, якія спрабуюць весці асэнсаваную нават не спрэчку, а дыялог з АМАПам. Той, хто можа ўмазаць кулаком табе ў твар у якасці апошняга аргументу, не варты ўвагі.
10. Медперсанал, што ў ІЧУ на Акрэсціна, што ў СІЗА Баранавічаў, складаецца з некампетэнтных мярзотнікаў. Фельчар на Акрэсціна не магла аказаць першую дапамогу хвораму на цукровы дыябет, калі ў яго раніцай здарыўся канвульсіўны прыступ. Тыповы дыялог падчас першаснага агляду:
— У вас ёсць хранічныя хваробы?— Ды неўралгія левай нагі.— У нас тут не бальніца.
Пра абслугоўванне ў Баранавічах я проста маўчу. Усе сукамернікі па 103-й камеры перахварэлі кавідам і не памерлі, толькі дзякуючы ўласнаму імунітэту, а не сіле медыцыны.
11. У 5-меснай камеры на Акрэсціна можа папросту начаваць дзесяць чалавек, калі яны будуць спаць валетам.
12. Беларускі суд па скайпе — круцейшы, чым расстрэльныя тройкі НКВД. Паточнасць прысудаў такая, што пазайздросціў бы сам Іосіф Вісарыёнавіч.
13. Мне далі 25 сутак арышту (15 за адзін пратакол, 10 — за другі), хоць я разлічваў на 30, таму моцна не знерваваўся. Затое нядрэнна падбадзёрыў сваім прысудам суседзяў па камеры, якія засумавалі з-за ўласных 12-15-дзённых пакаранняў. Мне яшчэ далі мянушку Пахан, з-за гэткага доўгага тэрміну адседкі.
14. У мяне па справе сведкам праходзіў дрышчаваты студэнт у масцы, які прадставіўся ўчастковым Савецкага УУС Любімавым Уладзімірам Уладзіміравічам.
Як высветлілася пасля, такога супрацоўніка ў Савецкім УУС проста не існуе. У сукамернікаў з іншых раёнаў былі сведкі яшчэ смяшней: Іван Іванавіч Іваноў, Р. Жэўскі і пр. суцэльны фарс за нашы з вамі падаткі.
15. Горшы вораг арыштанта — тоны вольнага часу, які няма куды падзець. Мы спачатку балбаталі, потым гулялі ў "трохлітровы слоік", затым у шахматы і шашкі з мякішу. Праз тры дні з'явіліся кнігі, сканворды, судоку, лісты і стала крыху лягчэй.
16. Самыя патрэбныя рэчы ў турме — кнігі і зубная шчотка. З усім астатнім можна мірыцца.
17. Я на Акрэсціна правёў пяць дзён, ні разу не пабываўшы на прагулцы, у душы, а яшчэ спаў без пасцельнай бялізны.
18. Супрацоўнікі ІЧУ Акрэсціна проста катастрафічна дрэнна ведаюць арыфметыку. Могуць дзесяць разоў заблытацца, лічачы да дзесяці. І гэта не намовы, а рэальныя назіранні за чужым ідыятызмам.
19. На Акрэсціна я быў у дзвюх камерах: на другім і першым паверхах. Мачой і калам там не смярдзела, можна было ляжаць на матрацах, але кармленне была на тры з мінусам: пусты суп, разведзены чай \ кампот \ кісель, зліты разам разведзеныя чай і кампот, каша, рыбныя катлеты з косткамі. З годнага — вячэра з адварнога рысу і адной падвэнджанай сасіскі. І яшчэ даюць проста тоны хлеба, які неўзабаве няма куды падзець.
20. Турэмны кэшбек — гэта калі спаражняцца ў пакет, які затым кідаеш у «кармушку», якая адкрылася. Гэта проста жарт, такога пры мне не адбывалася.
21. Перад этапам у Баранавічы нам у першы раз уключылі раніцай дзяржаўны гімн, а ўвечары – музыку з БТшнай «Калыханкі».
22. Хоць мы пяць сутак сядзелі ў будынку ІЧУ, перад адпраўкай з Акрэсціна нас правялі праз ЦІП, каб выдаць квіткі за знаходжанне ў ЦІП. Атрымалася 67,5 рублёў.
23. Пакуль ехалі ў Баранавічы, я пачаў чытаць "Завадны апельсін" Энтані Берджэса, выйшла вельмі сімвалічна. Наогул, за ўвесь тэрмін арышту я поўнасцю або часткова прачытаў 13 кніг. Самыя любімыя — раман "Дзікае паляванне караля Стаха" Уладзіміра Караткевіча і аповесць "Ваўчыная зграя" Васіля Быкава.
24. У Баранавічах нас сустракаў як сапраўдных зэкаў узброены аўтаматамі АМАП: з сабакамі, пагрозамі расправы і матам. Зноў адчуў сябе ў перабудоўным фільме пра 30-я гады СССР.
25. У Баранавічах мы жылі ў старым корпусе — былой казарме пачатку ХХ стагоддзя, якую не знеслі сёлета з разлікам пасяліць там палітычных затрыманых. Сукамернікі думалі, што гэта былыя стайні або таварныя склады, тым больш чыгунка недалёка, але пралічыліся.
26. Звычайныя зэкі жывуць у Баранавічах у значна лепшых бытавых умовах, чым палітычна рэпрэсаваныя зняволеныя. Я паспеў пажыць у трох камерах двух карпусоў, усюды былі праблемы — недахоп месца, забіты туалет, холад.
27. За дваццаць сутак у СІЗА Баранавічы я атрымаў дзве перадачы ў аўторак (першая была на Акрэсціна ў чацвер), быў на шасці шпацырах (у чацвер, панядзелак і адзін раз у нядзелю), і два разы ў душы з гарачай вадой (у пятніцу).
28. Пасцельную бялізну ў Баранавічах мне выдалі ўпершыню 27 лістапада, г. зн. у канцы другога тыдня знаходжання ў зняволенні. Я паспеў замяніць яе адзін раз.
29. Я сядзеў з людзьмі, арыштаванымі яшчэ ў канцы кастрычніка — на маршы ў памяць пра Рамана Бандарэнку, на першым і другім дваровых маршах. У такія моманты адчуваеш сябе старым, якія пражываюць розныя эпохі.
30. Вышэй я пісаў, што медыцынскую дапамогу ў Баранавіцкім СІЗА атрымаць нерэальна. Табе максімум могуць даваць лекі, якія перададуць родныя, або выклікаюць хуткую дапамогу, калі будзеш паміраць. Пры мне шпіталізавалі ноччу ў тэрміновым парадку адну жанчыну, гэта было 7 снежня.
31. Часам машыністы, якія праязджаюць побач, гулі матыў "Жыве Беларусь". Такое сапраўды здаралася, але не часта, як хацелі б думаць мае сукамернікі.
32. На другім тыдні я зненавідзеў сканворды, судоку і расійскія глянцавыя часопісы: National Geographic, Esquire, "Папулярная механіка", у якіх часта няма чаго чытаць, акрамя рэкламы.
33. У турме я паспеў перахварэць на ВРВІ, прастуду і каронавірус, ачуняць і адбыць каранцін. На другім тыдні прыйшло разуменне, што калі ў мяне пнеўманія, то прыйдзецца тут жа і памерці. Але страх смерці выветрыўся літаральна за пару гадзін.
34. У беларускіх турмах існуе жорсткая і тайная цэнзура на лісты: як на ўваходную карэспандэнцыю, так і на выходную. Гэта стала ясна, калі ў асобных сукамернікаў не даходзіла да сваякоў адразу тры лісты. Мае ўсе дайшлі да адрасатаў, але вельмі шмат не прыйшло ад знаёмых, сяброў, калег па працы.
Калі вы хочаце, каб вашы лісты дайшлі, або пішыце іх выключна па справе, без палітычнай агітацыі і падрабязнасцяў турэмнага побыту, або перадавайце іх праз людзей, якія выйдуць раней вас.
35. З катаванняў у Баранавіцкім СІЗА былі: святло, што пастаянна працуе (нават ноччу яго не выключалі, хоць сігнальныя лямпы дакладна працавалі), адсутнасць меддапамогі, а таксама дзіўныя гукі. Нам 24 або 25 лістапада сярод ночы ўрубілі на ўвесь калідор аўдыёзапіс з замагільным голасам, які працягла прамаўляе некалькі разоў "Очнитесь". На наступны дзень правяраючыя афіцэры запэўнівалі нас, што нічога не было.
36. Дарэчы, аб афіцэрах, якія нясуць вахту. Кожнаму з іх мы давалі мянушкі – шчыльнага і невысокага прапаршчыка клікалі Пупс або Паспарту, зласлівага мужыка з залысінамі і парэзам на галаве – Шнарам, маладую лейтэнантшу ў ботах-батфортах і з добрай прычоскай – Добры дзень (яна пару разоў на пазітыве праводзіла ранішнюю паверку), сяржанта са срэбным ланцугом – Ланцуг.
Усе яны былі ў цэлым адэкватныя, калі не паступаў канкрэтны загад жасціць са зняволенымі.
37. На шпацырах мы некалькі разоў спявалі песні, а таксама пляскалі ў ладкі, як на мітынгах. Гэта моцна нервавала канвой, які нам пагражаў, маўляў, гэта ваша апошні шпацыр. Але наступстваў ніколі не было.
38. Сцены прагулачных двароў (бетонная кішэнь з сеткай замест даху, праз якую бачна неба), кнігі з турэмнай бібліятэкі, а таксама алюмініевы посуд былі спісаныя агітацыйнымі надпісамі: «Жыве Беларусь», «ШОС», «Лукашэнка ў аўтазак», «Матолька сырнік» (WTF?!) і інш. Гэта нервавала адміністрацыю, але нічога зрабіць з гэтым яна не магла.
39. У Баранавіцкім СІЗА поўна жыўнасці. У першай камеры да нас прыходзіла мыш, у другой — пішчаў пацук з прыбіральні, у трэцяй мы пацука забілі, калі прачышчалі забіты ад экскрэментаў унітаз палкай-вантузам.
40. У турме ёсць свой пацешны жаргон. Калідор там называецца прадолам, а дзяжурны афіцэр – прадольны, дзверы камеры – гэта тормазы, туалет – даліна, стол – дубок, крама – трамвайка, талеркі – шлемкі, гурткі – кругалі або зэчкі, цукеркі-лядзяшы – грукацелі і інш.
41. Кармленне ў Баранавічах, дарэчы, выдатнае. Там прыстойны суп, неразведзены чай і кісель, ёсць нават паразварваныя мяса з жыламі, бульба і каша.
А яшчэ кожны вечар там даюць рыбу путасу, якую гатуюць у нераспатрашаным выглядзе і насыпаюць зняволеным горкай у адну міску. Мы гэтую страву назвалі курганам славы, а яе ўжыванне – асаблівым відам арышту, путасуткамі. Мне давялося адбыць дваццаць путасутак.
42. Баранавіцкі карцар — мара інтраверта. Я там не быў, але па расказах ведаю, што гэта звычайная аднамесная камера (праўда, могуць туды пасадзіць адразу трох чалавек), з жалезнай нарай з чатырма круглымі прутамі ў выглядзе лежака, лаўкай і сталом. А яшчэ там трэба насіць нямытую карцарную робу — над адзеннем.
43. Раніцай у СІЗА прымушалі скручваць і класці на верхнюю нару матрацы. Забаранялася сядзець на турэмных коўдрах і ляжаць на нарах, у адваротным выпадку прыходзіў афіцэр і крычаў на нас. Але мы ўсё роўна сядзелі на коўдрах і ляжалі на нарах. Так пераможам!
44. З палівам ў СІЗА было цяжка. У большасці арыштантаў былі цыгарэты розных марак, але не было запальніц і запалак. Хоць у нашай камеры 103 чувакі палілі тры разы на дзень, таму што там была запальнічка. Я ненавіджу пах дыму, але каронавірус мне дапамог — я вельмі доўга не адчуваў абсалютна ніякіх пахаў.
45. У баранавіцкіх камерах можна перагаворвацца праз сцены і разрэзаныя ацяпляльныя трубы. А яшчэ можна кідаць "каня" — гэта чатыры алоўкі, злепленыя скотчам, на якія мацуецца невялікая запіска. У 109 камеры мы так балбаталі з жанчынамі з суседняга памяшкання.
46. За дзень да вызвалення нам уляпілі вымову за тое, што мы «гучна смяяліся» седзячы ў камеры. Прымусілі перад адбоем вынесці матрацы ў калідор, потым занесці назад, напісаць тлумачальную, а раніцай — падпісаць загад аб вынясенні вымовы. Пры гэтым суседнія камеры "шумелі" не больш нашага, але рэпрэсіі прыляцелі толькі нам.
47. Я сядзеў з рознымі людзьмі: бізнесменамі ў сферы лагістыкі і рэкламы, прадаўцамі на рынку, праграмістамі, кіроўцамі, медработнікамі, работнікамі дзяржаўных устаноў.
За дваццаць пяць сутак я сустрэў аднаго апухлага ад алкаголю маргінала з Расіі па імені Юрый, які запэўніваў, што ў Беларусі бязмежжа, а ў Расіі ўсё выдатна. А яшчэ беларуса-кіроўцу, які казаў, што яму 36 гадоў, а выглядаў на ўсе 46.
Са знакамітасцяў там быў толькі саліст гурта «Петля пристрастия» і «Кассиопея» Ілля Чарапко-Самахвалаў. Я з ім не перасекся, але мне распавядалі, як ён дэкламаваў лісты і хацеў напіцца пасля вызвалення.
48. У дні перадачак у нас у камерах канцэнтравалася велізарная колькасць ежы і бытавых прыладаў (шчоткі, паста, туалетная папера, вільготныя сурвэткі і інш.), якія мы фармавалі па пакетах – і перадавалі праз афіцэраў іншым арыштантам, якія прыехалі з этапу. Праўда, не магу з упэўненасцю сказаць, ці даходзіла наша гуманітарка па адрасе ці не.
49. Калі ў вас дрэнны метабалізм, у турме лепш есці ўмерана. Руху мала, калорыі няма дзе марнаваць — і ёсць шанец набраць лішнія кілаграмы. Мне пашанцавала — я не патаўсцеў, а пасля выхаду нават трохі скінуў.
50. 25 сутак арышту — гэта як палёт у космас на іншую планету. Пасля вяртання ты быццам трапляеш у тое ж асяроддзе, але цябе грызе адчуванне, што нешта беззваротна змянілася ў горшы бок. Стан разгубленасці і дэзарыентацыі ў мяне прайшоў толькі на пятыя суткі пасля вызвалення.