«Застаецца толькі пусціць авіяцыю паміж Лельчыцамі і Ашмянамі». Мікалай Халезін — аб пятым пакеце санкцый

2 снежня стала ў Беларусі чарговым днём міжнародных санкцый. Пяты пакет эканамічных і персанальных абмежаванняў набыў моц ад імя адразу чатырох буйных гульцоў сусветнай палітыкі — Еўрапейскага саюза, ЗША, Велікабрытаніі і Канады.

У блэк-ліст патрапіла шмат людзей — найпеш тых, каго міжнародная супольнасць лічыць датычнымі да міграцыйнага крызісу — і некалькі буйных беларускіх кампаній: «Белавія», «Гродна Азот», «Белшына» і іншыя.

Пяты пакет абудзіў у беларускім грамадстве спрэчкі аб эфектыўнасці санкцыйнай палітыкі Захаду. Меркаванні тут розныя і нават палярныя: ад таго, што санкцыі знясільваюць рэжым Аляксандра Лукашэнкі, да таго, што яны ўвогуле не працуюць і таму не маюць сэнсу. Што казаць, калі нават у дзяржаўных кругах чутны дыяметральныя ацэнкі — ад «санкцыі зробяць нас мацнейшымі» да «санкцыйны ціск прывядзе да страты Беларуссю сваёй дзяржаўнасці».

Дык як яно насамрэч? Напэўна, пакажа толькі час. Прыкладна так лічыць Мікалай Халезін — кіраўнік «Свабоднага тэатра», які па сумяшчальніцтву доўгі час займаецца менавіта пытаннямі міжнародных санкцый супраць беларускіх уладаў.

У інтэрв’ю «Маланцы» рэжысёр і грамадскі дзеяч прааналізаваў пяты санкцыйны пакет, выказаўся пра яго асаблівасці і падкрэсліў, што міжнародны эканамічны ціск — гэта працэс, які набліжае перамены ў краіне.

— Гэта не зусім той пакет, якога чакалі апошнія паўгода, — адразу кажа Мікалай Халезін. — Таму што сітуацыя радыкальна змянілася, калі пачаўся міграцыйны крызіс і Лукашэнка выкарыстаў вось гэтую гібрыдную схему для ціску на Еўрасаюз. Менавіта тады, уласна кажучы, памяняўся фармат гэтага пакета.

Да гэтага ўсе эксперты і тэхнічныя кансультанты працавалі на чыста эканамічны праект санкцый. Ішла экспертыза, была праведзена вялікая праца самымі рознымі структурамі. І еўрапейскімі, і беларускімі, і амерыканскімі. Але ў выніку атрымалася так, што ЕС, ЗША, Вялікабрытаніі і Канадзе давялося карэктаваць пакет, каб даць адказ на міграцыйны крызіс.

З-за гэтага ў гэтым пакеце пакінулі толькі невялікую частку эканамічных санкцый, а астатняе было перапрафілявана пад ціск, звязаны з мігрантамі. Уся астатняя эканамічная частка пайшла на наступны пакет. Там вялікая праца ўжо праведзена, яна амаль фіналізаваная. І, спадзяюся, у пачатку наступнага года шосты пакет будзе ўведзены.

Атрыміваецца, што праз міграцыйны крызіс Захад адмовіўся ад першапачатковых планаў і быў вымушаны аператыўна рэагаваць на новыя ўводныя. У выніку некаторыя патэнцыйныя аб’екты санкцый пад абмежаванні не патрапілі. Ці можа такая тактыка ў выкананні беларускіх уладаў стаць сістэмнай у барацьбе з міжнароднымі санкцыйнымі памкненнямі?

— У кароткатэрміновай перспектыве Лукашэнка тут і павінен быць перамагаць, — адзначае суразмоўца. — Такая маленькая пераможная вайнушка, якая яму ўдалася. Але ў сярэднетэрміновай і доўгатэрміновай перспектыве ён прайграе. І гэтая перспектыва ўжо наступіла. Маятнік хіснуўся так, што цяпер ляціць яму прама ў лоб. Звязана гэта з тым, што Еўропа цалкам спакойна «адыграла» ўмацаванне мяжы, пад гэта падпісаліся ўсе краіны, уключаючы нават не еўрасаюзаўскія.

Тая ж Вялікабрытанія накіравала ў Польшчу свае каралеўскія інжынерныя войскі для ўмацавання мяжы. Туды ж прыбылі эстонскія памежнікі, аб'яднаныя службы ЕС. Гэта значыць, Еўропе з яе сіламі і магчымасцямі аказалася не так складана перакрыць гэты мігранцкі паток.

І тут ужо Лукашэнка зразумеў, што мігранты — цяпер ягоная праблема. Паколькі яны знаходзяцца на яго тэрыторыі. Адкуль у іх ёсць адзін выхад, напрыклад, Расія. Але я не ўпэўнены, што Уладзіміру Пуціну такое вырашэнне міграцыйнага крызісу спадабаецца. Таму [для беларускай улады] надыходзіць цугцванг, калі любы ход Лукашэнкі пагаршае яго пазіцыі. І мы цяпер у гэтай фазе знаходзімся.

Выказаўся Мікалай Халезін і адрасна на тэму санкцый. Напрыклад, датычна да галоўнага беларускага авіяперавозчыка — кампаніі «Белавія», якая аказалася ў пятым пакеце:

— Вось казаў нам кіраўнік «Белавія» Чаргінец, маўляў, мы такія моцныя, мы не спалохаемся санкцый, мы не скароцім штаты. Ну, добра, ты ўжо скараціў палову самалётаў. І ты не будзеш скарачаць штат? Будзеш саджаць па 16 сцюардэс на борт і па 14 пілотаў у кабіну? Не, ты будзеш скарачаць штаты. Час бравады скончыўся.

— Гэтак жа [прэм’ер-міністр] Раман Галоўчанка, — працягнуў спікер пра браваду. — Я хачу ў яго спытаць, калі ён сказаў, што ўзбадзёрылася эканоміка. Яна ўжо досыць узбадзёрылася, ці яе яшчэ трэба падбадзёрыць, каб ён зразумеў, у якой яме знаходзіцца? І не працягваў нас пераконваць, што выдатная сітуацыя ў эканоміцы.

Цяжкія часы прагназуе эксперт і для айчыннай тытунёвай вытворчасці.

— [Санкцыі акажуць на яе] вельмі сур'ёзны ўплыў, бо велізарную колькасць кампанентаў не могуць пастаўляць [замежныя контрагенты], — кажа суразмоўца. — [Гарадзенскай тытунёвай] фабрыцы не могуць пастаўляць абсталяванне, ад гэтага ўжо адмовіліся ўсе краіны Еўропы. Спрабавалі замясціць гэта Кітаем, але тут усё звязана з падаражэннем з-за транспарту. Плюс ідуць велізарныя патокі кантрабанды ў краіны Еўропы, усе пра гэта ведаюць. Але і гэтыя патокі перарываюцца, бо існуюць добрыя людзі, якія аб гэтых патоках інфармуюць прама з Беларусі.

— Таму, так, тытунёвая прамысловасць ляціць пад адхон, — катэгарычна падсумоўвае кіраўнік «Свабоднага тэатра». — Але для Тапузідзіса і асабліва Алексіна (беларускіх прадпрымальнікаў, якія займаюцца тытунёвым бізнэсам) гэта не з'яўляецца праблемай.

Асаблівасць пятага санкцыйнага пакету ў тым, што ўпершыню абмежаванні закранулі дзяржаўны доўг. Што гэта такое, як працуе і якія наступствы нясе?

— Гэта таксама працэс, — тлумачыць Мікалай Халезін. — Той жа выпуск дзяржаўных аблігацый — гэта працэс, які ініцыюе ўлада. І калі гэтыя працэсы тарпедуюцца, рэжым больш не можа прыцягваць грошы. Прычым гэта ўсё шчыльна звязана з крызісам у банкаўскай сферы. Ужо цяпер супраць банкаў працуюць санкцыі, а з увядзеннем шостага пакета яны яшчэ больш узмоцняцца. Гэта ўсё звязваецца ў адзін тугі вузел, і гэта ўсё трэба разглядаць ва ўзаемадзеянні. Думаю, пра гэта мы зможа вельмі канкрэтна казаць у канцы зімы.

Разам з тым пакуль беларуская эканоміка сапраўды трывае, і няма адчування, што наперадзе краіну чакае нейкі армагедон. Дык, можа, санкцыйнае ўздзеянне насамрэч моцна перабольшанае? Ці эфект тут не імгненны, а адкладзены?

— Нельга ацэньваць эфект адным днём, — упэўнены беларускі рэжысёр. — Таму што існуе аналіз сітуацыі, існуюць прагнозы. Мы ўсё ўбачым далей.

Я заўсёды казаў, што адны толькі санкцыі ніколі не адымалі ў рэжыму жыццё. Гэта заўсёды сукупнасць самых розных дзеянняў ўнутры краіны і па-за яе. Але калі гэтых санкцый не будзе, то не будзе і руху ўнутры і па-за краінай. Таму гэта не трэба разглядаць як факт, які здарыўся.

Вось тая ж «Белавія» [кажа]: мы будзем лётаць чартарамі. Так, можна лётаць чартарамі, але авіякампаніі ўжо фактычна няма. Застаецца толькі пусціць авіяцыю паміж Лельчыцамі і Ашмянамі, і тады мы будзем мець такі лакальны паветраны флот. Але па факце палова самалётаў ужо не існуе ў гэтай кампаніі.

Таму і пытанне: мы разглядаем гэта ў перспектыве або на дадзены момант? Так што тое забаронена, тое дазволена… Але ўжо пад гэта трапілі і «Белкалій», і «Белшына», і гэтак далей, і гэтак далей... І амерыканцы, і брытанцы, і канадцы, і Еўрасаюз — усе ў гэтую справу ўключаны. І далей гэты працэс будзе развівацца. Ён не будзе вяртацца да мінулага. Таму ў мяне няма глабальнага песімізму, што ўсё скончана, санкцыі не працуюць. Не, ўсе працуе, таму ўлада і вішчыць…

І ўрэшце кіраўнік «Свабоднага тэатра» выказаўся аб санкцыйнай хвалі, якая нападыходзе. Як паведамлялася раней, 8 снежня пачнуць дзейнічаць рэстрыкцыі ЗША, у тым ліку — чакаецца — і тыя, што маюць другасны характар. Ці ўдараць яны па ўстойлівасці беларускай улады? Да прыкладу, што будзе з транзітам калію праз Літву, з супрацоўніцтва калійнага камбіната з нарвежскай кампаніяй «Yara»?

— Калі амерыканскія санкцыі ўвойдуць у свой працоўны рэжым, то, безумоўна, усе арганізацыі, якія ўзаемадзейнічаюць з падсанкцыйнымі прадпрыемствамі, будуць вымушаныя гэта спыніць, — мяркуе Мікалай Халезін. — І гэта будзе адсочвацца спецыяльнай службай. То бок, калі нейкія кампаніі будуць парушаць рэжым гэтых санкцый, то яны самі патрапяць пад другасныя санкцыі ЗША.