Масленку паводле старадаўніх абрадаў адсвяткавалі на Тураўшчыне (фота, відэа)
На Масленку ў Тонежы… упрыгожваюць ёлку. Навукоўцы лічаць, што вечназялёнае дрэўца — сімвал новага году, які даўней пачынаўся ўвесну.
Праваслаўныя адсвяткавалі Масленку 26 лютага. На Палессі ў гэты час ужо гукаюць вясну. У рэпартажы — абрады дзвюх вёсак гістарычнай Тураўшчыны, Пагост (цяпер Жыткавіцкі раён) і Тонеж (цяпер Лельчыцкі раён).
Сёлета супадаюць праваслаўны і каталіцкі Вялікдзень, суадносна, і Масленка амаль што супала: праваслаўныя святкавалі яе з 20 да 26 лютага, а ў каталікоў найбольш урачыстыя дні — 27 і 28 лютага.
Падавалася б, Беларусь не вельмі вялікая краіна, але клімат на Поўдні і Поўначы адрозніваецца. Святкаванне Масленкі ва ўсіх беларускіх рэгіёнах спалучае рысы провадаў зімы і сустрэчы вясны, але толькі на Палессі, дзе цяплей, ужо ў гэты дзень гукаюць вясну.
Вёска Пагост ля Турава найбольш вядомая абрадам Юр’я, які праходзіць 6 мая і ўнесены ў Інвентар нематэрыяльнай культурнай спадчыны Беларусі. Акрамя таго, у мясцовай царкве захоўваецца адзін з каменных крыжоў, якія, па легендзе, прыплылі ў Тураў з Кіева ўверх па цячэнні Дняпра і Прыпяці ў Сярэднявеччы.
Падчас абраду «Гу, весна» дзеці атрымліваюць вузельчык з масленічнымі стравамі: пірог, тварог, масла, яйкі. На ўзвышшы (раней на капе саломы ці стозе сена ў пуні, цяпер, калі людзі не трымаюць жывёлу, — на страсе) дзеткі ядуць і гуляюць у біткі.
Ад біткоў на Вялікдзень масленічная гульня ў Пагосце адрозніваецца тым, што яйкі нефарбаваныя. Старэйшыя жанчыны з гурту «Міжрэчча» тым часам выконваюць абрадавыя песні. Гурт атрымаў назву ад ландшафту Пагоста: вёска знаходзіцца між Прыпяццю і Сцвігай.
Цікава, што ў тураўскіх гаворках не дзейнічаюць характэрныя для літаратурнай беларускай мовы правілы акання і якання, таму «весна», а не «вясна», «поломалі», а не «паламалі».
Вёска Тонеж Лельчыцкага раёна вядома па фільме Валера Рыбарава 1977 года «Тонежскія бабы», дзе паказана разам з традыцыйнай культурай сяла трагедыя яго жыхароў падчас Другой сусветнай вайны. Потым Тонеж фігураваў у шэрагу этнамузыкалагічных фільмаў 1970–1990-х гадоў паводле сцэнараў Зінаіды Мажэйка. Даследчыца працавала адпаведна самым высокім міжнароднымі стандартам у музычнай і візуальнай антрапалогіі.
Вёска застаецца «спеўнай» да сённяшняга дня.
Абрад гукання вясны на Масленіцу ў Тонежы завецца «Чырка» ці «Чырачка» (назва аднаго з відаў птушак, што водзіцца ў гэтай мясцовасці). Ён унесены ў Інвентар нематэрыяльнай культурнай спадчыны Беларусі. Пра чырачку-пташачку пяецца ў адной з абрадавых масленічных песень:
Ой, чырочко-пташэчко,
не залетай далечко,
Не занось мого венчыка,
Бо мой венчык — потрэбчык:
Трэба братка жаніці,
А сестрыцу й отдаваць.
А сестрыцу отдаваць,
Да веселлейко спраўляць.
Поехав мілы по дрова — загорэлас дуброва.
Стала міла тушыці, рэшэтом воду носіці.
Сколько в рэшэце водзіцы,
Столько в мілого правдзіцы.
На Масленку пякуць печыва ў форме птушак, якое так і завуць — «чырачкі». «Птушынае» печыва ў Беларусі часцей выпякалі на пазнейшыя вясновыя святы, таму яшчэ будзе нагода сёлета скарыстацца з тонежскага рэцэпту.
На Масленку ў Тонежы… упрыгожваюць ёлку. Навукоўцы лічаць, што вечназялёнае дрэўца — сімвал новага году, які даўней пачынаўся ўвесну. Пра дрэўца кажуць: «Это ж ёлачка як дзяўчына нарадна… сьветлая, ясная і багатая».
Святкаванне Масленіцы адбываецца на ўзвышшы, тонежцы водзяць карагоды, частуюцца, гуляюць, сустракаючы такім чынам вясну. Ёлку зацягваюць на дуб, пудзіла спальваюць, пачастункі з’ядаюць. Скатваюцца з горкі, сімвалічна забяспечваючы сабе на будучы год ураджай і здароўе.
Фота і відэа Алены Ляшкевіч